Kuşaklarca saklanan arşiv

İtalya'dan gelen opera kumpanyaları, günümüze kadar ayakta kalmayı başarmış bu tek Osmanlı saray tiyatrosunda II. Abdülhamid ve saray ahalisi için dönemin en sevilen eserlerini yorumluyordu.

Derken bir gün, Abdülhamid, 1889'da inşa edilen Yıldız Sarayı Tiyatrosu'na İtalyan Arturo Stravolo'yu yönetmen olarak atadı. Stravolo'nun çocukları ve damatları da sanatçıydı ve hepsi de II. Abdülhamid'in tahttan indirildiği 1909 yılına kadar, Yıldız Sarayı Tiyatrosu'nda sahneye konan eserlerde rol aldı. Yıllar boyunca, Klasik Batı Müziği'ni ve operayı çok seven II. Abdülhamid için çalıştıktan sonra ülkesine dönen Stravolo, İstanbul'un hasretine dayanamadığından olsa gerek, yeniden bu kadim kente döndü. Hayatını kaybettiği 1956 yılına kadar da İstanbul'dan ayrılmadı.

KEŞFEDİLMEYİ BEKLİYORLAR

Yıldız Sarayı Tiyatrosu'nda oynanan operalar, operetler o günden bu yana Stravolo'nun arşivinde keşfedilmeyi bekliyor. Stravolo'nun İtalya'da yaşayan ailesi tarafından kuşaklar boyu saklanan bu arşiv, kısa süre önce sanatçının torunu Natale Carlotti tarafından Yıldız Sarayı Vakfı'na bağışlandı.

TÜRK OPERA TARİHİNİ AYDINLATACAK ARŞİV

Türk opera tarihinin önemli bir dönemine ışık düşürecek bu arşiv sayesinde II. Abdülhamid'in hangi eserleri sevdiğini, dinlediğini öğrenmemiz artık mümkün. Eylülde bu arşiv üzerinde çalışmaya başlayacak olan müzikolog, orkestra şefi ve besteci Emre Aracı, araştırmalarını bir kitapta toplayacak.

Taraf gazetesinden Özlem Ertan, Yıldız Sarayı Vakfı Başkan Yardımcısı Ali Serim'le Arturo Stravolo arşivinin içeriği hakkında konuştu.

İşte o röportaj

ABDÜLHAMİD'İN İTALYAN MERAKI

Vakfınıza bağışlanan arşive göre, II. Abdülhamid döneminde Yıldız Sarayı Tiyatrosu'nda hangi operalar sahnelenmiş?
ll. Abdülhamid devrinde çoğunlukla İtalyan operalarının sahnelendiği anlaşılıyor. Arşiv üzerindeki ilk incelememizde gördüğüm eserler arasında I Due Ciabattini, L'arrivo Dello Sposo, Napoli di carnevale, I Tre Gobbi, Il Travatore ve La Traviata da var. Richard Strauss'un eserleri İtalyancaya çevrilip Yıldız Sarayı Tiyatrosu'nda oynanmış. II. Abdülhamid'in sevdiği kitapların operet olarak bestelendiğini de gördüm. Örneğin Giovanni Boccaccio'nun bir eseri padişah için bestelenmiş.

Giovanni Boccaccio'nun hangi eseri bestelenmiş? Kimin bestelediği belli mi?
Henüz arşiv üzerinde derinlemesine çalışılmadığı için Boccaccio'nun hangi kitabından bir operet yaratıldığını bilmiyoruz. Eseri Arturo Stravolo'nun damadı Luigi Balconi bestelemiş.

Arşivin size bağışlanma öyküsünden söz edebilir misiniz?
Yıldız Sarayı Vakfı olarak, 19. yüzyılda konusunda uzman birçok Avrupalı'nın Osmanlı Sarayı için çalıştığını fark ettik. Bunlar arasında Yıldız Sarayı Tiyatrosu'nun yönetmeni Arturo Stravolo Bey de yer alıyor. Araştırdığımızda onun hakkında hiçbir bilgiye ulaşamadık. Sonra İtalyan binici Aldo Baldini sayesinde Arturo Bey'in torununun kızı Giovanna Hanım'a, akabinde de torunu Natale Carlotti'ye ulaştık. Natale Bey, davetimiz üzerine İstanbul'a geldiğinde Saray Tiyatrosu'nda sahnelenen tüm eserlerin notalarını sakladıklarını söyledi. Bizler ve Türkiye için ne kadar önemli olduğunu görünce de arşivi vakfımıza bağışladı.

ABDÜLHAMİD ESERLERE MUTLU SONLAR YAZDIRIRDI

Arşivde sadece o dönemde sahnelenen operaların isimleri ve librettoları mı var? Yoksa başka bilgiler de içeriyor mu?
Arşivde Arturo Stravolo Bey'in özel notları ve düzenlemelerinin yanında dönemin sansür heyetinin yaptığı değişiklikler de var. Birçok kaynakta kötü sonlardan hoşlanmayan II. Abdülhamid'in, bu tür eserlere mutlu sonlar yazdırdığı anlatılır. Bazı librettolarda gerçekten de sonların değiştirildiğini ve kâğıt üzerine bazı Osmanlıca notlar düşüldüğünü gördüm. Bunların ne oldugunu Emre Aracı'nın incelemelerinden anlayacağız. Ayrıca Arturo Stravolo Bey tarafından kaleme alınan Yıldız Sarayı Anılarını da Türkçe ve İngilizce yayımlayacağız.

Arturo Stravolo, sadece bu tiyatronun yönetmeni miydi, yoksa operalarda da rol alıyor muydu?
Arturo Stravolo, besteci ve idareci olmanın yanında temsillerde de rol alıyordu. Ailenin çocukları ve hatta damatları bile Saray Tiyatrosu'nun kadrosundaydılar. Komedilerde de rol alan Arturo Bey, padişahın operada sıkıldığını hissettiği an gösteriyi durdurur, akrobatları, trapez sanatçılarını sahneye çıkarırdı. Sultan II. Abdülhamid'in kızı Ayşe Sultan'ın anılarında da Stravolo ailesinden bahsediliyor.

ARTURO STRAVOLO KİMDİR?

Arturo Stravolo, 29 Ağustos 1867'de İtalya'nın Gaeta kentinde dünyaya geldi. Babası Salvatore Stravolo ve annesi Maria Secondo da İtalya'da ün yapmış tiyatro oyuncularıydı. Arturo Stravolo, 1892'de kurduğu Citta di Napoli adlı topluluğuyla aynı yıl İstanbul'a geldi ve günümüzde Saint Antoine Kilisesi'nin olduğu yerde bulunan Concordia Tiyatrosu'nda opera ve operetler sahneledi.

1893'te ikinci kez İstanbul'a gelen Stravolo, Tepebaşı'ndaki Petit Champs Tiyatrosu'nda sahnelediği eserlerle II. Abdülhamid'in dikkatini çekti. Sonra da padişahtan Yıldız Sarayı Tiyatrosu'nda temsiller düzenlemesi için davet aldı. II. Abdülhamid, çok geçmeden, gösterilerini çok sevdiği Stravolo'yu Yıldız Sarayı Tiyatrosu'nun başına getirdi. İstanbul'da 10 Temmuz 1894'te meydana gelen büyük depremden sonra Yıldız Sarayı Tyatrosu'ndaki temsiller bir süreliğine aksadıysa da sonra yeniden devam etti.

ÖNCE 'BEY', SONRA 'KAYMAKAM' OLDU

1904'te "Bey" ünvanını alan Stravolo, II. Meşrutiyet'in ilan edildiği 1908'de ise "Kaymakam" ünvanıyla onurlandırıldı. İstanbul'a otomobili getiren ve kullanan ilk kişi olarak da bilinen Stravolo, 1956'da vefat etti ve Feriköy'deki Latin Katolik Mezarlığı'na defnedildi.