Her çocuğun çocukluğunu doya doya yaşamaya ve bu kısa zaman diliminin tadını çıkarmaya şüphesiz ki hakkı var. Okula gitme, ders çalışma, oyunlar oynama, arkadaşlıklar kurma, kimi kurallara uyarken kimi kuralları çiğneme istekleri olmadığında ağlama, özgürce gülüp oynama çocuğun ve çocukluğun doğasındandır... Çocuk, çocuk gibi yaşamalıdır.
Modern kültürün yetiştirdiği çocuklarda karşımıza ilgi çekici bir sorun çıkmış görünmektedir: Şımarık çocuklar... Küçük yaşlardan itibaren yetişkinlerin sergilediği yanlış tutumlar, bazı çocukların kişilik alanlarında tamiri zor bir sorunun doğup büyümesine neden olur. Yanlış tutumların sürekli olması halinde söz konusu sorun da kalıcı olur ve çocuğun tüm geleceğini etkileyecek bir “kişilik tümörü”ne dönüşür.
Çoğu zaman şımarık çocuklarla yaramaz çocuklar birbirine karıştırılır. Yaramazlık her çocuk için haktır ama şımarıklık bir sorundur. Bir çocuk büyürken elbette zaman zaman şımarıklık da yapabilir. İlişki sınırlarını fazlaca zorladığı durumlar olabilir. Bu, çok üzerinde durulması gereken bir durum değildir. Ancak, söz konusu zorlayıcı durumlar süreklilik arzederse o zaman risk de büyür.
Yaramaz çocukla şımarık çocuk arasındaki farklar nelerdir?
- Yaramaz çocuklar bazen kural dışına çıkar ve tekrar kurallı dünyaya geri döner; şımarık çocuklar ise içinden geldikçe ve sıkça kural dışına çıkar.
- Yaramaz çocuklar kural dışına çıktıklarında bunun doğru olmadığını farkındadır, şımarık çocuklar ise kural dışına çıkmayı hak olarak görürler.
- Yaramaz çocuklar, aynı hatayı bir daha yapmamak için çaba harcarlar; şımarık çocuklar ise ilk fırsatta yine aynı şeyi yaparlar.
- Yaramaz çocuklar, bir grubun üyesi olduğunu hisseder ve grupla birlikte hareket etmeye daha yatkın olurlar; şımarık çocuklar ise bireysel ve keyfi hareket etmeye yatkın olurlar.
- Yaramaz çocuklar, istedikleri olmadığında çocuksu bir üzüntü yaşasa da bunu uzatmayabilirler; şımarık çocuklar ise isteklerinin yerine gelmesini herşeyin üstünde tutar ve istekleri olmadığında kriz çıkarabilirler.
- Yaramaz çocuklar, otorite algısına sahiptir ve gerekli durumlarda otoritenin söylediklerini dikkate alırlar; şımarık çocuklar kendilerini otorite olarak görür ve her konuda karar verici gibi davranırlar.
- Yaramaz çocuklar, gerçekten yapabilecekleri şeylere talip olurken, yapamayacakları şeylerde biraz geride durmayı tercih ederler; şımarık çocuklar ise yapamayacak olsa da abartılı ve gerçekçi olmayan bir özgüvenle her konuda kendilerini öne atabilirler.
- Yaramaz çocuklar, arkadaşlarının sorunlarına odaklanır ve onları anlayabilirler; şımarık çocuklar ise sadece kendilerine odaklanır ve kendilerini anlarlar.
Aşırı ödüllendirici yaklaşımda bulunmak doğru değil
Çocukların şımarıklıklarının nedenleri nedir?
Şımarıklık, kişiliğin sorunlu ve riskli alanlarından biridir. Doğuştan getirilen özellikler yanında, çevresindeki yetişkinlerin hatalı yaklaşımları ile büyür ve kalıcı hale gelir. Burada özellikle anne-babaların yaklaşımları önemlidir. Bu yaklaşımlardan bazıları şunlardır:
- Bazı anne-babalar, modern kültürün etkisiyle demokratik anne-baba olmayı abartırlar. Buna bağlı olarak, çocuğun yetkinlik alanına girmeyen her konuda karar verici olmasını beklerler. Bu yaklaşımın demokratik olmakla hiçbir ilgisi olmayıp aksine sindirilmemiş bir ebeveynlik olarak değerlendirilmesi mümkündür.
- Çocuğun her zaman her konuda sürekli başarılı olduğu duygusunu besleyerek aşırı ödüllendirici yaklaşımlar sergileyen ebeveynler de şımarıklığı desteklerler. Başarı önemlidir ve gerektiği kadar desteklenmelidir ama daha fazlası değil. Kutsanmış başarı, çocuğun kişilik kontrolünü kaybetmesine neden olabilir.
- Çocukla otorite ilişkisinin yeterince ve sağlıklı bir şekilde oluşturulamaması da bir başka nedendir. Her çocuğun otoriteye ihtiyacı vardır ve bu otorite çocuğun kendini güvende hissetmesini sağlar. Ancak, hiçbir otorite algısı olmaksızın büyüyen çocuklar, ne zaman nerde duracağını bilemezler. Bu da doğal olarak onların şımarıkça davranmasını kaçınılmaz kılar.
- Çocuk hata yapsa da sanki hiç hata yapmamış gibi davranıp, yaptığı hataları da haklılaştıracak uyduruk yaklaşımlar sergilenebilmektedir. Bu da doğru bir yaklaşım olamaz. Çocuklar hata yapar ve bu hatanın da bedelini öder. Elbette her hatanın bir bedelle sonuçlanması gerekmez. Ancak, tekrarlanan hataların bir karşılığı olması gerekir.
- Arkadaşlarıyla kurduğu ilişkilerde hiç gereği olmadığı halde “hakkını savun”, “istediklerini al”, “sana ne yapılırsa daha fazlasını yap” gibi mesajlarla çocuğun beyninin doldurulması da büyük risk.
- Çocuğun kendini savunmayı bilmesi önemlidir ve gereklidir. Ancak, bazı ebeveynler çocuğunun arkadaşları karşısında ezildiği duygusunu çok yoğun yaşarlar. Bu da onların çocuklarına abartılı mesajlar vermesine neden olabilir.
İsteklerinden bazıları bilerek yerine getirilmemelidir
Şımarık çocuklar büyüyünce ne olur?
Şımarıklık davranışları kişilik özelliği haline geldiğinde, sosyal, özel ve mesleki ilişkilerinde sürekli sorunlar yaşar.
Şımarık çocuklar için ne yapılmalıdır?
Şımarıklık, süreç içinde geliştiği için erken yaşlardan itibaren doğru yaklaşımlarla azaltılabilir. Bu konuda önerilerimiz şunlardır:
- İsteklerinden bazıları bilerek yerine getirilmemeli ve kontrollü bir şekilde yoksunluk duygusu yaşatılmalıdır.
- Arkadaşlarıyla sorun yaşadığında müdahale edilmemelidir. Kendisinin çözmesi desteklenmelidir.
- Yetişkin otoritesi hissettirilmelidir. Sanırım, hiç birimiz şımarık bir kişiliğin karşımıza öğretmen, doktor, avukat, politikacı, eş olarak çıkmasını istemeyiz. Şımarık yetişkinlerden oluşan bir toplumda da hiçbir soruna çözüm üretilemeyeceği açıktır.
