Mangal ve turşudan uzak durun

Türkiye’de şu an ne kadar kanserli hasta var?

Kesin bir rakam vermek çok zor. Ancak şunu söyleyebilirim ki; her yıl ortalama 150 bin yeni insana kanser tanısı konuyor. Tabii ki rakam daha fazla; bu sadece kayıtlara geçen.

Kansere yakalananların genel olarak yaş ve cinsiyeti nedir?

Kadınlar daha az görünüyor. Ancak genelde rakamlar birbirine yakın. Kadınlar için dünyada kansere yakalanma yaşı 60-69 arası. Ülkemizdeki yaş aralığı ise daha düşük. Kadınlarda en çok görülen kanser türü meme kanseri. Bizdeki meme kanserine en sık yakalanan yaş grubu 40-44 arası. Bu rakam kadınların kansere yakalanma riskini de aşağı çekiyor. Sonuçta ülkemizde kadınların kansere yakalanma ortalaması için 50-59 yaş arası diyebiliriz. Erkeklerde ise en yüksek risk 70 yaş ve üstü. Yüzde 25 civarında risk var; yani 70 ve üstündeki her dört erkekten biri ya kanser ya da olacak.

Peki bu artışın nedenini nasıl açıklıyorsunuz?

Kanser yaşla ilintili olarak artan bir şey. Dünyadaki yaşlı nüfusu (65 yaş ve üstü) artıyor. Bakınız Türkiye’de 1992 yılında 65 yaş ve üstü insan yüzdesi yüzde 4’müş. 2009’da yüzde 7 olmuş. 2023’te yüzde 10 olacak. Kısacası yaşlı nüfusun artma- sına bağlı olarak diyebiliriz. Tabii bir de farkındalık arttı. Hekime ulaşma oranında da artış var.

Ülkemizde en çok hangi kanser türü görülüyor?

Kadınlarda dediğim gibi meme kanseri; ikinci sırada ise kalın bağırsak var. Akciğer kanserinde de artış söz konusu. Erkeklerde ise bir numara akciğer kanseri; ikinci sırada prostat geliyor.

Madem yaşlanınca daha çok karşılaşıyoruz. Neden gençlerde de kanser görülüyor?

Çünkü kanserin bazı tipleri gençlere özel. Mesela testis tümörü en sık 20’li yaş grubunda görülüyor. Lösemi de yine daha çok genç yaş grubunda karşımıza çıkıyor. DNA yapısındaki bozukluklar ve bozuklukların kansere dönüşmesi hemen olmuyor. Bir kanserin oluşma süreci en az 10 yıl gibi bir zaman gerektiriyor. Yani bir sürece bağlı olduğu için daha çok ileri yaşlarda görülüyor. Bir tür yaşlılık hastalığı. Tabii bu durumda, gençlerdeki kanser DNA bozukluklarıyla ilgili değil mi diyeceksiniz... Ancak mekanizma daha farklı işliyor.

Akdeniz mutfağını benimseyin; bol bol hareket edin

Nasıl korunmak lazım?

Bir takım uygulamalarla kansere yakalanma riskinizi yüzde 35 oranında azaltabiliyorsunuz. Bunlar nedir peki? Öncelikle kanser yaptığı net olarak bilinen bazı şeyler var. Sigara bunların başında geliyor. Ve elbette egzersiz önemli. Hareketli bir yaşam tarzını benimsemeliyiz. Bizde şöyle bir laf vardır, “yemekten sonra ya 40 adım at, ya uzan yat”. Biz yatarız maalesef. Egzersizin özellikle kalın bağırsak kanseriyle ilgili koruyucu etkisi olduğu bilimsel olarak da kanıtlandı.

Beslenmeyle ilgili olarak ise Akdeniz mutfağına uygun beslenmeliyiz. Yağı daha az tüketmeliyiz. Lifli gıdalar tercih edilmeli. Her türlü turuncu renkli meyvede kanserden koruyucu etkisi bilinen maddeler var; kırmızı üzümde, kırmızı elmanın kabuğunda, portakalın kabuğunda...

Peki nelerden kaçınmamız gerekiyor?

Kültürümüzde olan mangal ve turşudan kaçınmalıyız. Çünkü et piştiği vakit, yüksek ısıda kanserojenler üretiyor. Mangalı yapsanız bile eti çok pişirmeden ve dumanın da etin üzerine yapışmasını engelleyerek yapın ama tabii bu biraz zor. Mangalı en azından seyrek yapın diyebilirim. Eti közleştirmeden ve mümkünse çok pişirmeden tüketin. Tuzun mide kanseriyle ilişkisi de net olarak kanıtlandı. Turşuyu az tüketmek gerek.

Şeker için ne diyorsunuz; o da yasak mı?

Şekerin kanser yaptığına dair kanıt yok. Ancak şu var; yediğiniz şekerin fazlası vücutta yağa dönüşür ve siz kilo alırsınız. Özellikle erken yaşlardan itibaren kilolu olmanın, daha sonrasında kanser hastalığına eğilim yarattığına dair (özellikle kalın bağırsak ve meme kanseri) bilimsel veriler var. Yani şeker direkt değil ama vücutta yağa dönüşerek, yağlar da hormon kaynağı olarak sizi kansere daha kolay yakalanır hale getiriyor.

Kanserden tamamen kurtuldum demek mümkün değil

En korkunç kanser türü hangisi; pankreas mı?

Biraz sinsi geliştiği için tanı konduğu zaman genelde diğer organlara sıçramış oluyor. Teşhisi de biraz zor çünkü. Ancak her kanser erken dönemde yakalandığı vakit tedavi edilebilir.

Tamamen kanseri yenmek, kurtulmak mümkün mü?

Değil, çünkü mutasyon denen şey canlı hücrede oluşuyor. Vücudumuzda canlı hücre oldukça biz yaşamaya devam edeceğiz. Ve elbette ki canlı hücre oldukça da vücudumuzdaki bu mutasyonların bir kısmı kanserle sonuçlanacak. Onun için kanserden tamamen kurtulmak işin doğasına aykırı. Bir kişi kanser olup tedavi olsa da hücrelerinde kanser hücresine dönüşmüşlük olması; bir sabıkadır. Tekrar risk altındasınız. Sağlık sistemiyle daha yakından içli dışlı bulunmak zorundasınız. Kanser öyküsü olan bir kişiye “Tamamdır artık, sen kont-role gelme” diyemeyiz. Her zaman en azından senede bir bir şekilde görüşüyoruz; ne- deni de rahatsızlığın nüksetmesiyle ilgili beklenti.

Sizce kanser olduğu hastaya söylenmeli mi?

Ben söylenmesi taraftarıyım. Bilindiği zaman her şeyin daha iyi yürüdüğünü, daha başarılı olunduğunu düşünüyorum. Ancak Türk aile yapısı buna pek müsait değil. Duygusal insanlarız çünkü.

Bu kadar ölümle içiçe olmak bir doktor olarak size ne hissettiriyor?

Biz yardımcı olduğumuzu gördüğümüzde mutlu oluyo-ruz. Psikolojime herhangi bir etki yapmıyor; yardımcı olduğum insanın gülüşü, keyifli anı beni mutlu etmeye yetiyor.

Kanserin ortaya çıkış süreci 10 yıl

DNA yapısındaki bozukluklar ve bozuklukların kansere dönüşmesi hemen olmuyor. Bir kanserin oluşma süreci en az 10 yıl gibi bir zaman gerektiriyor. Yani hastalık bir sürece bağlı olduğu için de daha çok ileri yaşlarda görülüyor.

MEYVE TÜKETİN

Her türlü turuncu renkli meyvede kanserden koruyucu maddeler var; kırmızı üzümde, kırmızı elmanın kabuğunda, portakalın kabuğunda...

50 yaşına gelince kolonoskopi yaptırın

- Dünyada 50 yaş ve üzerinde mamografi taraması öneriliyor. Ancak meme kanseri bizde daha erken görüldüğü için 40 yaş ve öncesinde mamografi çektirmeye başlayın. Ayrıca ailenizde yani birinci derece kan bağınız olan kişilerde herhangi bir kanser türü varsa, risk standartın üzerine çıkıyor. Sizin 10 yıl öncesinden tedbir almanız lazım. Örneğin, babanız 60 yaşında akciğer kanseri olduysa, siz 50 yaşında akciğerinize baktırın.

- Kadınlarda rahim ağzı kanseri tedavi edilebilir bir tür. Düzenli kadın- doğum muayenesi yaptırmakta fayda var.

- Erkeklerin mutlaka 40 yaşına gelince prostat kanseriyle ilgili PSA’ya bir kez baktırması gerek.

- 50 yaşına geldiğinizde mutlaka kolonoskopi yaptırın. Bağırsakta kanserli DNA’yı bulan onaylı bir test te çıktı ama henüz ülke- mizde yok...