Tsunami nedir, nasıl oluşur? Tsunami depremden ne kadar sonra olur? Tsunami hakkında bilmeniz gerekenler

İzmir depreminin ardından İzmir ve çevresinde depremin etkisiyle oluşan Tsunami etkisi, pek çok kentte su taşkınlarına neden oldu. Kandilli'de yapılan açıklamada depremin şiddetinin 6.9 olarak ölçüldüğü ve depremin ardından Tsunami oluştuğu belirtildi. Peki, Tsunami nedir, nasıl oluşur? Tsunami depremden ne kadar sonra olur? Tsunami nerelerde olur? Tsunami ile ilgili bilmeniz gerekenler ve alabileceğiniz önlemler...

Boğaziçi Üniversitesi (BÜ) Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener depreme ilişkin açıklamalarda bulundu. 1 kişinin boğularak can vermesine neden olan tsunami tehlikesine dikkat çeken Özener, "Sosyal medyada dalgaları ve teknelerin birbirine çarpışını gördünüz. Bizim vatandaşlardan istirhamımız kıyı bölgelerindeyseniz denize bakmak yerine süratle kıyıdan uzaklaşın" dedi.

TSUNAMİ NEDİR, NASIL OLUŞUR?

Tsunami (okunuşu: 'Tsunami'. Japonca'da liman dalgası anlamına gelen sözcükten oluşmuştur.) okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan deprem, gök taşı düşmesi, deniz altındaki nükleer patlamalar, volkan patlaması ve bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi tektonik olaylar sonucu denize geçen enerji nedeniyle oluşan uzun periyotlu deniz dalgasını temsil eder. Ayrıca kasırgalar da tsunamiye neden olabilmektedir. Önceleri tsunami dalgalarına med-cezir dalgaları da denmiştir. Tsunamilerin %80'i Pasifik Okyanusu'nda gerçekleşmektedir.

Bazen denizin tabanında bir deprem ya da volkan patlaması meydana gelir. Bu olaylarda biri okyanusun dibindeki suyu yüzeye doğru iterek iki yönde ilerler. Kimi zaman kıyılara ulaşınca kilometrelerce yol alır. Bu dalgalar açık denizde saatte 800 kilometre hızla ilerler fakat o sırada boyları çok uzun değildir. Suyun çok derin olmadığı bir yere ulaşınca dalgaların hızı kesilir. Hızı bir anda azalan dalga iyice yükselir. Dalganın boyu kimi zaman 30 metreye kadar ulaşır. Tropikal kasırga gibi bazı meteorolojik şartlar, büyük alçak basınç alanları oluşturarak fırtınalarda denizin fazla yükselmesi durumunda tsunamilere neden olabilir.

İki dalga arasındaki mesafe 200 km’yi bulabilir. Dalga yüksekliği ise sadece 10-50 cm civarındadır. Dalgalar kıyıya yaklaştıklarında yavaşlar ancak buna karşılık yükseklikleri metrelerce artabilir. Vadi gibi düz kıyı şeritlerinde dalga yükseklikleri daha fazla olur. Bu sebeple tsunami dalgaları limanlar, plajlar ve nehir ağızlarında çok daha etkili olurlar.

Tsunamilerin büyük bir kısmı Pasifik Okyanusu’nda meydana gelmektedir. Tsunami tehlikesiyle en sık karşı karşıya olan ülke Japonya’dır. Ülkede ortalama her 7 yılda bir tsunami meydana gelmektedir. Tsunamiler çoğunlukla sığ odaklı depremlerden kaynaklanmaktadır. Heyelan, yanardağ patlaması ve meteorolojik olaylarda tsunami yaratan diğer afetlerdendir. Tarih boyunca oluşan tsunamilerde yaklaşık 500000 kişi hayatını kaybetmiştir. Tsunamilere sebep olan afet tsunaminin hasar verdiği bölgeye yüzlerce hatta bir kaç bin kilometre uzakta olabilir. Bu sebeple bazı tarihi tsunamilerin kaynağının yeri ve sebebi halen tam olarak bilinememektedir.

Dünyada yakın tarihli tsunami felaketlerinde de pek çok kayıp verilmiştir. 1960 yılında Şili’de meydana gelen 9.5 büyüklüğündeki depremde oluşan tsunami Pasifik Okyanusu’nu geçip Japonya’ya yaklaşık bir gün sonra ulaşmıştır. Bu tsunami Japonya’nın Pasifik kıyılarında ağır hasarlar oluşturmuştur.

26 Aralık 2004’de Hint Okyanusu’nda Sumatra yakınlarında meydana gelen 9.1 büyüklüğündeki depremde, depremin merkez üssüne en yakın ülkeler Endonezya, Malezya, Tayland ile depremden binlerce kilometre uzakta olan Bangladeş, Hindistan, Sri Lanka ve Maldivler başta olmak üzere 11 ülkede toplam 227900 kişi tsunamiden dolayı hayatını kaybetmiştir. Mali kaybın 10 milyar USD olduğu belirlenmiştir. Kaybın bu derece büyük olmasında depremin olduğu tarihte Hint Okyanusu’nda tsunami erken uyarı sisteminin olmayışının payı büyüktür.

Tarihi kayıtlara bakıldığında Akdeniz Bölgesinde 100’den fazla tsunami yaratan doğal afet olduğu görülmektedir. Yaklaşık olarak her yüz-yüzelli yılda bir kez, büyük bir tsunami Akdeniz’i etkilemektedir. En çok etkilenen ülkeler Yunanistan ve İtalya’nın güney bölgeleridir.

TSUNAMİ DEPREMDEN NE KADAR SONRA OLUR?

Tsunami tehlikesi ülkemiz için Endonezya ve Japonya’da olduğu kadar büyük bir seviyede olmasa da, özellikle Doğu Akdeniz ve Marmara Denizi’nde geçmişte tsunamilerin görüldüğü bilinmekte ve gelecekte de tsunamilerin meydana gelmesi mümkün görülmektedir. Akdeniz'de ve Marmara Denizi'nde oluşabilecek 7 büyüklüğünün üzerindeki bir depremin tsunamiye sebep olma ihtimali % 10 civarındadır.

TÜRKİYE'DE MEYDANA GELEN TSUNAMİLER

Türkiye çevresindeki denizler üzerine yapılan bilimsel araştırmalar, son 3000 yıl içinde kayıtlara geçmiş en az 90 adet tsunami olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Bunların çoğu özellikle Marmara Denizi (İstanbul ve İzmit), Ege Denizi (İzmir) ve Akdeniz (İskenderun ve Fethiye) civarında etkili olmuştur. Karadeniz’de en az 22 adet tsunami meydana geldiği de bilinmektedir. Tarihsel belgeler bu tsunamilerin Türkiye ve çevresinde ciddi hasar ve kayıplara neden olduğunu ortaya koymaktadır. 1509 ve 1894 İstanbul, 1598 Amasya, 1939 Erzincan, 1963 Doğu Marmara, 1968 Bartın depremlerinin tsunami oluşturduğu bilinmektedir.

Kuzey-Doğu Atlantik, Akdeniz ve bağlantılı denizlerde bulunan Türkiye’nin de aralarında yer aldığı 39 ülke, tsunami uyarı ve zararları hafifletme sistemi üzerine çalışmaktadırlar. Bu sistemin amacı bölgede oluşabilecek tsunamilerin izlemesi, alarm verilmesi ve tehlike altındaki bölgelerde tahliyenin sağlanmasıdır. Bölgesel Deprem ve Tsunami İzleme-Değerlendirme Merkezi, Boğaziçi Üniversitesi-Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (KRDAE) bünyesinde faaliyet göstermektedir. Merkez, tsunami tehlikesinin en sağlıklı ve bilimsel bir şekilde anlaşılması için 24 saat/7 gün tsunami gözlemleri yapmaktadır. Gözlem istasyonları karada ve deniz tabanında bulunan yer hareketi algılayıcılarından oluşmaktadır. Algılayıcılardan gelen sinyaller ile 5.5’dan büyük depremler ve bunların tsunami oluşturma ihtimalleri incelenmektedir. Gerekli durumlarda ülkemizde Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ve diğer ülkelerin ilgili acil durum müdahale ve yönetim birimleriyle iletişime geçilmekte ve bilgi mesajları gönderilmektedir.

TSUNAMİ HAKKINDA BİLMENİZ GEREKENLER

- Yaşadığınız bölgenin tsunami tehlikesi hakkında bilgi edinin.

- Tsunami için önceden alınması gereken önlemleri öğrenin, bu bilgileri aileniz ve dostlarınızla paylaşın.

- Sahil kenarında bulunuyorsanız, varsa tsunami tahliye yollarını öğrenin.

- Tsunami kaçış yollarını ve toplanma alanlarını planlayın.

- Kuvvetli bir deprem sonrasında birkaç dakika içinde dahi tsunami oluşabileceğinin farkında olun.

- Deprem çantası hazırlayın ve ulaşılması kolay bir yerde bulundurun.