Toryum nedir? Toryum ne işe yarar? Toryum rezervleri nerede?

İlk olarak, Isparta'daki uçak kazasında hayatını kaybeden Prof. Dr. Engin Arık'ın gündeme getirdiği toryum rezervleri internette araştırılan konuların başında geliyor. Bilim insanlarının hazırladığı raporda, Isparta Aksu bölgesinde tespit edilen 20 bin ton üzerindeki toryum rezervi, Türkiye'nin 100 yıl boyunca enerji ihtiyacını karşılayabileceği belirtiliyor. Peki, Toryum nedir? Toryum ne işe yarar? Toryum rezervleri nerede? Türkiye Toryum yatakları nerede? Toryum kullanım alanları nelerdir? İşte 100 yıllık enerji ihtiyacını karşılayacak toryum hakkında bilmeniz gerekenler...

Türkiye'nin çeşitli üniversitelerinde görev yapan bilim insanları tarafından hazırlanan çalışmada, Türkiye'de bulunan toryum rezervinin 100 yıl boyunca enerji ihtiyacını karşılayabileceği belirtildi. Isparta Aksu bölgesinde tespit edilen 20 bin ton üzerindeki toryum rezervlerine hızlandırıcı teknolojisi eklenebilirse ülkemizin ve hatta dünyanın enerji problemini çözebileceği belirtiliyor.

TORYUM NEDİR, NE İÇİN KULLANILIR?

Berzelius, Norveçli mineralog Hans Morten Thrane Esmark’tan Norveç Lovo Adası’ndan elde edilen siyah bir mineral örneği temin etti. Bu Mineral, yüzde 60 nispetinde toryum barındırıyordu. Berzelius, elindeki bu minerali bazı işlemlerden geçirerek Demir, Manganez, Kurşun, Kalay ve Uranyum gibi maddelerden izole ederek toryumu saf olarak elde etmeyi başardı.

Kimya biliminde Th simgesi ile gösterilen Toryum, 90 atom numarasına sahiptir. Toryum, atom ağırlığı yaklaşık 232 g/mol, 11,7 g/mL yoğunluğunda, 1755 °C de eriyen, kurşun renginde, havada bozulmaz, atom enerjisi kaynağı olarak kullanılan radyoaktif bir elementtir.

Teknoloji geliştikçe enerji olan ihtiyaç da artmaktadır. Toryum ise geleceğin enerji kaynaklarından biri olarak görülmektedir.

Isparta’da şüpheli bir uçak kazasında hayatını kaybeden Prof. Engin Arık toryum çalışmalarını “Türkiye’nin toryum yatakları, dünyanın en zengin yatakları. Türkiye tüm enerji ihtiyacını senede 50 ton toryumla karşılayabilir.” şeklinde değerlendirmişti.

2013 yılında Hindistan gibi bazı ülkelerin yeni enerji kaynağı araştırmalarına yönelik çalışma başlatmasının etkisiyle 65 dolar seviyesinde işlem görmüş ve halen aynı seviyede seyretmektedir. Toryum bileşiklerinin içeriğine göre kilosu 35 dolar ve 75 dolar aralığında alıcı bulmaktadır.

TORYUM KULLANIM ALANLARI

Toryum radyoaktif bir maddedir bu da kullanım alanlarını belli ölçüde kısıtlar. Teknoloji geliştikçe Toryumun kullanım alanları da genişlemektedir.

Mevcutta Toryum savaş uçakları motorları, füzeler, uzay araçları, yüksek çözünürlüklü kamera mercekleri, yüksek ısıya dayanıklı potalar, elektronik cihazlar, filaman kaplamaları, yüksek sıcaklık alaşımları, lüks lamba gömlekleri, bilimsel alet mercekleri ve pek çok kimyasal işlem gerektiren alanlarda kullanılabilmektedir. Ancak toryum doğada saf halde olmadığından diğer maddelerden ayrıştırma ve fizibilite açısından pahalı olduğundan henüz tam olarak faydalanılamamaktadır.

Toryum, radyoaktif bir element olarak aynı zamanda önemli bir atom enerjisi kaynağıdır. Nükleer reaktörler için uranyuma oranla temiz bir kaynaktır. Yakıt döngüsünde uranyumdan daha az Plütonyum ve Trans Uranyum elementleri sağlar. Bu doğrultuda geleceğin nükleer yakıt kaynağı olarak bilimsel çevrelerde kabul edilmektedir. Ancak yinede şimdilik Toryum ile çalışan ticari ve ekonomik ölçekli nükleer tesis bulunmuyor.

Nükleer yakıt çevrimi; kullanılmış yakıtın depolanması, atık olarak işlem görmesi, tekrar yakıt olarak kullanılması, yeni atıkların işlenerek gömülmesi gibi uygulamaları kapsayan bir işlemler zinciridir. Nükleer yakıt olarak kullanılan uranyum ve plütonyum kullanıldıktan sonra yeniden kazanılarak yakıt çevrimine katılabiliyor.

Japonya’da 2011 yılında gerçekleşen tusunami felaketi ve sonrasında Fukuşima Nükleer Santrali’nde oluşan radyoaktif sızıntı, tüm dünyanın nükleere olan bakış açısını değiştirmiştir. Birçok ülke, mevcut nükleer santrallerini kapatıp yenilenebilir enerjilere daha fazla ağırlık verme kararı almıştır. Nükleer santrallerden vazgeçmeyen bazı ülkeler ise santrallerde kullanılmak üzere uranyumdan daha az tehlikeli toryuma yönelmeye başlamıştır. ABD, Çin, Norveç, Kanada ve Hindistan gibi ülkeler, toryumun elektrik üretiminde kullanılabilmesi için projeler geliştirmekteler.

TÜRKİYE'NİN TORYUM REZERVİ MİKTARI

Türkiye'nin toryum rezervi için MTA tarafından yapılan araştırmalar sonucunda,

Eskişehir’e bağlı Sivrihisar ilçesinin kuzey batısında, Kızılcaören, Karkın ve Okçu Köyleri arasında yer alan 15 km2’lik bir sahada, toryumun yanı sıra nadir toprak elementleri, barit ve fluorit içeren karmaşık yapılı yataklara rastlanmıştır.

Bu bölge haricinde, toryum yatakları tespit edilmiş olan Malatya-Hekimhan-Kuluncak, Kayseri-Felâhiye, Sivas, Diyarbakır ve Burdur-Çanaklı sahalarında daha ayrıntılı arama çalışmalarının yapılması sonucunda, Türkiye'nin toryum rezervinin artacağı tahmin ediliyor. Bulunan ve araştırılmakta olan toryum yatakları ile Türkiye’nin, dünyanın en büyük toryum rezervine sahip ülkelerden biri konumunda olduğu söylenebilir.

Dünya maden potansiyeli içerisinde Türkiye'nin payına bakıldığında ise, toryum madeninde önemli miktarda rezerve sahip olduğu görülüyor ve rekabet gücünün de yüksek olduğu belirtiliyor. Ancak toryum tabanlı bir enerji üretimi için, yüksek yatırım ve işletme maliyeti gerektiren tesislerinin kurulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bütün bu tesislerin her biri de günümüz şartlarında ekonomik olmadığı için günümüzde toryumla çalışan ticari ölçekli bir nükleer santral bulunmamaktadır. Toryum tabanlı yakıt çevriminin ekonomik olması ancak çok sayıda santrali kapsayan bir nükleer programla mümkün olabilecek. Toryuma dayalı nükleer santralların henüz ekonomik boyutta devreye girmemeleri nedeniyle, toryum, halen sırasını bekleyen bir nükleer yakıt hammaddesi durumundadır.