Smyrna İzmir’in tarihine bir adım daha yakın

İzmir, tüm güzellikleriyle beraber tarihini şehrin tam ortasında yaşatan antik kenti Smyrna ile de şanslı bir şehir. İsmini Amazonlardan alan Smyrna Antik Kenti, 2008’den beri Total Oil Türkiye tarafından desteklenen ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü izni ve adına İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi tarafından yürütülen kazı çalışmalarıyla gün yüzüne çıkmaya devam ediyor. Total Oil Türkiye’nin katkıları bu yıl da devam ediyor. Kazı Başkanı DEÜ arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Akın Ersoy’la konuştuk.

- Geçtiğimiz yıldan bu yana bu kazılarda ne gibi gelişmeler oldu?

Önceki yıllarda olduğu gibi, Smyrna’daki arkeolojik çalışmaları Kültür ve Turizm Bakanlığımızın izni ve Dokuz Eylül Üniversitesi adına sürdürmekteyiz. Büyük İskender sonrasında kurulan antik Smyrna’nın Agorası çerçevesinde kent merkezinde nasıl bir yapılaşmanın olduğu, tek tek yapıların hangi süreçlerde ve etaplarda inşa edildiğinin peşindeyiz. Önceki yıllarda yapılan çalışmalarla dörtgen planlı Smyrna Agorası’nın kuzey kenarında üç katlı bir bazilikanın diğer üç kenarda ise ikişer katlı Portikoların olduğu belirlenmişti. Bu yapılar bir meydanı çevreliyorlardı. Son birkaç yıldır ise agoraya bitişik ama agoranın dışında kalan hangi yapıların var olduğunu öğrenmeye çalışıyoruz. Zemini mozaik kaplı olduğu için Mozaikli Salon adını verdiğimiz sosyal ve kültürel faaliyetler için kullanıldığı düşünülen bir yapı ile onun hemen kuzey bitişiğinde Roma Dönemi’ne ait Kent Meclisi yapısı tespit edildi. Bununla birlikte örenyerinin kuzeybatısında bir Roma Dönemi hamam yapısı da ortaya çıkarıldı. Son bir yılda ise Roma Dönemi Kent Meclisi’nin aynı yerde iki kez inşa edildiği belirlendi. Erken Roma Dönemi’ne ait ilk meclis binasının MS 177/8 yılında gerçekleşen İzmir’in tarihinde yaşanan en büyük depremlerden biri ile yıkıldığı ve bu yıkıntının üzerine aynı yerde yeniden yeni bir meclis yapısının inşa edildiği yapılan araştırma kazıları sonrasında anlaşıldı.

‘Yaşamı anlatıyor’

- Bir de grafitiler var onlar antik dünyanın gündelik hayatına dair birçok bilgi veriyor. Bunlardan biraz bahsedebilir miyiz?

Bu graffitiler hakkında 2016 sonunda New York Üniversitesince basılan bir kitabımız çıktı. Hem kazı çalışmalarımız için bir prestij hem antik Smyrna’nın gündelik yaşamının öğrenilmesi hem de arkeoloji ve epigrafi çalışmaları açısından önemli bir yayın oldu. Bir katalog çalışması şeklinde üretilmiştir. Grafitiler sayesinde Antik Smyrna’nın ve o dönemin Roma Dünyasının günlük yaşamı hakkında hemen her bilgiyi edinme imkanımız oldu. İzmir’in bir liman kenti olmasına atfen çok sayıda gemi tasviri var. Bunun dışında dönemin sevilen gösterilerinin kahramanları olan gladyatörlere ait tasvirler de karşımıza çıkmaktadırlar. İzmir’in bir gladyatör okulunun olduğunu biliyoruz ve burada pek çok gladyatör yetismiş ve çok uzaklardaki kentlere, örneğin Selanik’e giderek, bu kanlı gösterilere katılmışlardı. Bunlar dışında dönemin tanrı ve tanrıçalarına edilen şükran ve dua yazıları, sevgiliye atfedilen sözler, İzmir’in doğasının parçası olan kuşlar, yırtıcılar, çiçekler, ağaçlar bazilikadaki zengin duvar yazı yelpazesinin konuları arasındadırlar. Yine İzmir’deki o günün tapınak ve diğer anıtlarının kazınarak yapılmış tasvirleri dikkat çekici.

İzmir’de yeni bir hayat kuran ama başka coğrafya ve kentlerden gelen Göçmenlerin geldikleri yerlere bağlılıklarını veya oraları unutmadıklarını gösteren kent isimleri koleksiyonun önemli parçasıdır. Göçmen hareketliliği bize Smyrna’nın özellikle Batı Anadolu insanı için ama genel olarak Yunanistan ve Ege adalarından Kayseri’ye kadar en azından MS 3. ve 4. yüzyıllarda bile çekim merkezi olduğuna işaret etmekte. Bugünkü durumdan hiç de farklı değil kısacası.

- Böylece Smyrna’nın Batı Dünyası’na açılan kapı olduğu da anlaşılıyor. Ben gladyatörleri çok merak ediyorum nasıl bir etkisi olmuş kente?

Yapılan çalışmalardan ve ortaya çıkan yayınlar bize bazı bilgiler veriyor. Bunlara göre çoklukla güçlü ve akıllı köleler arasından seçilen Gladyatör adayları, İzmir’de de olduğu gibi, zorlu bir eğitim sonrası zengin kişilerin talepleri veya daha büyük organizasyonlar çerçevesinde, bugün güreşlerdeki gibi kilo farklarıyla değil ama kullandıkları ekipmanlara göre sıkletler halinde dövüşlere katılıyor ve en sonunda onlara özgürlükleri vadediliyordu. İzmir’e çoklukla gemi ile getirilen köleler Agora yakınında veya içindeki köle pazarında satılıyorlardı. Nitekim bugün Smyrna Agorası yakınında bulunan bir mevki Irgat Pazarı olarak bilinmektedir ki olasılıkla burası antik dönemde köle pazarı olmalıdır. Gerçi dönemin koşulları gereği bugün özgür olan biri ertesi gün köle olabilirdi. Bazılarının para kazanmak, borçlarını ödemek gibi nedenlerle bu kanlı dövüşlere katıldıkları da bilinmekte... Ele geçen yazıtlardan öğreniyoruz ki 30’dan fazla dövüşten galip çıkmış gladyatör olduğu gibi ilk dövüşünde kaybedeni de var. Örneğin Selanik’te bulunan bir mezar taşı, bir Smyrnalı gladyatörün Selanik’te dövüşlere katıldığı ancak burada dövüş sırasında veya değil, ölmesi üzerine gömüldüğü öğrenilmekte.

‘30 bin ziyaretçi’

- İzmirliler için Smyrna Agorası’nın nasıl bir önemi var?

Tarih ve arkeoloji meraklısı İzmirlilerin hemen ulaşabileceği bir mesafede bulunuyor burası. İzmir’in tarih içindeki yolculuğunun 2300 yıllık sürecine tanıklık ediyor. Meraklıları için Helenistik-Roma-Bizans-Beylikler ve Osmanlı dönemlerine ait kalıntıları görmek, pagan tanrılara ve semavi dinlere ait yapı ve buluntulara ulaşmak mümkün. Son dönemde ülkemizdeki yabancı ziyaretçi düşüşünü de dikkate alarak Smyrna Agorası’nın 2017 çerçevesinde 25 bin ziyaretçisi olduğu ve yıl sonuna kadar bunun 30 bine ulaşacağı görülüyor.

- Çocuklar için de projeleriniz vardı.

Henüz bürokratik süreçleri bekleyen bir projemiz var okul çocukları için. Onların tarih ve arkeolojiyi öğrenebilecekleri bir atölye yapmakla ilgileniyoruz. Buraya okul çocukları sıklıkla geliyor, tarihi kalıntılarla çevrelenmiş bu doğal çim ile kaplı meydan üzerinde oyunlar oynuyor ve küçük bilgiler ediniyorlar. Bu ilgiyi görünce meydanın doğal çimini canlı tutmaya çalışıyoruz onlar için. Onlarda bir algı, bir farkındalık yaratabilirsek geleceğimizi emanet edeceğimiz bu çocukların kültür mirasımızın korunması yönünde bizden çok daha fazla çaba göstereceklerine inanıyoruz.

‘GURUR KAYNAĞIMIZ’

Total Oil Türkiye Pazarlama ve Kurumsal İletişim Müdürü Elif Ağca Birkan: “Demirören Holding’in bünyesinde faaliyet gösteren Total Oil Türkiye olarak 2008 yılından itibaren İzmir’deki Smyrna Antik Kenti’nin binlerce yıldan sonra gün yüzüne çıkarılmasına destek veriyoruz. İzmir’in toprak altında kalmış olan bir güzelliğinin gün ışığına çıkarılmasına katkıda bulunmak bizi son derece heyecanlandırıyor. Ülkemizin kültürel mirasının korunmasına duyduğumuz saygı çerçevesinde tarihimizi ve çok kıymetli bir hazinemizi gün ışığına çıkaracak Smyrna Antik Kenti Kazı Çalışmalarına sponsor olmak bizim için büyük bir prestij ve gurur kaynağıdır. İzmir’in şehir merkezinde bulunan bu eşsiz antik bölgedeki arkeolojik kazı çalışmalarını destekleyerek, ülkenin üçüncü büyük kentinin kültürel mirasının önemini vurgulamakta ve şehrin turistik ve kültürel gelişimine katkıda bulunmaktayız.”

‘2 BİN YILDIR YAŞAM VAR’

- Smyrna’da bir heykel parçası da bulundu geçtiğimiz günlerde.

Smyrna büyük bir antik kentti ve bu nedenle hemen her gün heykel veya başkaca arkeolojik buluntulara ulaşmaktayız. Ancak Ephesos, Aphrodisias gibi kentlerden farklı bazı dinamikler söz konusu. 2 bin yılı aşkın bir süredir aynı yerde yaşam var ve her türlü arkeolojik eser yüzyıllar boyunca, iyi veya kötü, yeniden ve yeniden elden geçtiğinden ve/veya kullanıldığından bütün olarak, kondisyonu iyi durumda ortaya çıkarmamız daha sınırlı bir durum. Ancak hangi durum veya şekilde ele geçerse geçsin her buluntu İzmir’in her konuda ön planda olduğuna işaret etmekte. Nitekim bu heykel parçası örneği Smyrna Heykel Okulu’nun üretimi Roma Dönemi’ne ait bir heykelin ayak parçası. Bu bir örnek ve çok sayıda başka heykellere ait parçalara da sahip bulunmaktayız.

‘TOTAL OİL TÜRKİYE ÖRNEK OLUYOR’

- Total Oil Türkiye’nin katkısı nasıl bir önem taşıyor sizin için?

Biz ülke olarak dünya kültür mirasının önemli bir bölümüne sahibiz. Neredeyse her bir- iki kilometrede bir, bir tarihi ve arkeolojik alanla karşılaşmak mümkün olmaktadır. Bu bildik antik kentlerin ötesinde tek bir yapı kalıntısı olabileceği gibi bir küçük köy, kasaba da olabilir. Bir mezarlık veya bir su yolu da. Devletin elbette kontrolü elinde tutmak suretiyle tek başına bu zengin kültür mirasımıza sahip çıkmasını beklemek pek mümkün değil. O anlamda bu alanda özel sektörün, STK’ların sorumluluk alması gerekiyor. Bu noktada Total’in duruşu, desteği çok önemli… Bu tür destekler, bize hem kültür mirasının ortaya çıkarılmasında hem de korunmasında kolaylık sağlamakta, elimizi güçlendirmektedir. O yüzden bizler, Total Oil Türkiye örneğinde olduğu gibi, verilen desteği çok değerli buluyoruz, önemsiyoruz. Smyrna arkeolojik kazılarına 9 yıldır destek veren Total gibi bir markanın sorumluluk alarak arkeolojik mirasın ortaya çıkarılması, korunması ve tanıtımına katkı sağlaması ve bu çaba ile birlikte anılıyor olmasını örnek alınacak bir duruş olarak değerlendiriyoruz. Bu arada Bakanlığımız dışında diğer destekçilerimiz İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir Ticaret Odası Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı’nı destekleri nedeniyle burada anmayı bir borç biliyoruz.

- Bu destek bu yıl da devam ediyor. Bu anlamda devamlılık sizin için nasıl bir önem taşıyor bu gibi projelerde?

Devamlılık oldukça önemli. Tüm diğer alanlarda olduğu gibi sürdürülebilirlik en önemli değer. Düşlediğimiz birçok proje böylece hayata geçebilecek demektir. Bu arada en azından benim çevremde artık Total Oil Türkiye deyince İzmir ve Smyrna akla geliyor. Verdikleri destek sayesinde performansımızı üst seviyede tuttuğumuz gibi Smyrna’nın tanınırlığı da arttı. Desteklenen çalışmalarımız sayesinde son yıllarda İzmir ve tarihine şahitlik eden ziyaretçilerin sadece sayısı değil ama ziyaretçi profilinin de hangi noktaya geldiğini rahatlıkla görebilirsiniz. Biz de elimizden geleni bilimsel kriterlerden taviz vermeden yapmak istiyoruz, çabasındayız. Total Oil Türkiye’nin bu desteği arkeolojik kazı projelerinin desteklenmesi anlamında örnek oluşturuyor.