Kritik zirveden çıkan sürpriz sonuç!

İran’la Batı arasındaki nükleer görüşmelerin İstanbul’daki ilk etabı 10 saat sürdü. AB Temsilcisi Ashton, müzakereleri ”yapıcı ve yararlı” olarak niteledi ve 23 Mayıs’ta Bağdat’ta tekrar toplanacaklarını söyledi. İran Başmüzakerecisi Celili ise “Başarılı bir çalışma yaptık. İleriye doğru bir adım attık” dedi.

İRAN ile ABD, Rusya, Çin, Fransa ve İngiltere ile Almanya’dan oluşan ”5+1” ülkeleri arasındaki nükleer görüşmeler 15 ay sonra dün İstanbul’da yeniden başladı.

Batı’yı temsil eden AB Dışişleri Yüksek Temsilcisi Catherine Ashton ile İran Ulusal Güvenlik Konseyi Sekreteri Said Celili’nin ilk buluşması Cağaloğlu’ndaki İran Başkonsolosluğu’nda gerçekleşti. Ashton ile Celili’nin baş başa 3 saat süren görüşmesiyle başlayan olumlu hava görüşmelere de yansıdı. Ardından Harbiye’deki Lütfi Kırdar Kongre Merkezi’nde heyetler arası görüşmelere geçildi. Heyetleri Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu karşıladı. Ardından İran ve 5+1 temsilcileri kendilerine ayrılan salona giderken, geçen yılın aksine bu defa ortak görüşme masasından görüntü verilmedi. Yani İran ve ABD’nin aynı masadaki fotoğrafı dağıtılmadı.

Masadaki konular

Masadaki seçenekler zenginleştirilmiş uranyum faaliyetlerini durdurmasını ve tesislerini UAEK’nin denetimine açmasını isteyen Batı, Türkiye’nin arabuluculuğunda daha önce kabul edilen ancak yürürlüğe girmeyen yüzde 20’lik takas anlaşmasında bu defa miktarın arttırılması gerektiği görüşünde. Ayrıca İran’ın Kum şehrindeki nükleer faaliyetlerini askıya alması da isteniyor. İran, faaliyetlerinin barışçıl amaçlı, kanser tedavisini hedeflediğini belirtiyor ve Batı’nın yaptırımlarını kaldırmasını istiyor. Batı ise zenginleştirilmiş uranyuma karşı yakıt vermeyi taahhüt ediyor. İran uranyum zenginleştirme programını egemenlik hakkı olduğu gerekçesiyle Batı ile konuşmak istemiyor.

‘Bu kez umutluyuz’

Saat 11.00’de başlayan, toplu ve ikili görüşmeler şeklindeki müzakereler 10 saat sürdü. Görüşmelerin sonunda bir basın toplantısı düzenlendi. AB Temsilcisi Ashton “İran’la nükleer müzakereler yapıcı ve yararlı olmuştur ve bir süre önceki İran’la yaptığımız mektup teatisinin ruhuna uygun olmuştur. Bundan sonra 23 Mayıs’ta yeniden toplanacağız, ancak temsilcilerimiz ondan önce bir araya gelecekler” dedi.

Ashton, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması çerçevesinde yüklenilen bütün yükümlülüklerin İran tarafından yerine getirilmesinde ve ancak bu yapılırken İran’ın da, nükleer enerjinin barışçıl yollarda kullanılmasına ilişkin hakkına saygı duyma konularında mutabık kalındığını belirtti. Görüşmelerde bir dizi diyalog çerçevesinde acil ve pratik adımlar atarak, güven artırıcı önlemler almayı ve İran’ın bütün uluslararası taahhütlerini nasıl yerine getireceğini tartıştıklarını ifade eden Ashton, bunu yaparken de adım adım ve mütekabiliyet çerçevesinde bir yaklaşım uygulama konusunda anlaştıklarını söyledi.

İran: Başarılı görüşme

İran’ın Başmüzakerecisi Celili ise şu açıklamayı yaptı: ”Bugün işbirliğine dayalı yaklaşım çerçevesinde başarılı bir görüşme yaptığımızı düşünüyorum. İleriye doğru bir adım attık ve bu süreçte bugüne kadar geldiğimiz noktayı temel alarak ileriye doğru devam ettiğimizde sonraki görüşme turunda da başarılı olabileceğimizi umuyorum.”

Davutoğlu: Barışa katkı

Görüşmelerin sonunda Dışişleri Bakanı Davutoğlu, twitter’dan yaptığı açıklamada, taraflara yapıcı yaklaşımlarından dolayı teşekkür etti ve “Bu toplantının uluslararası barış ve güvenliğe katkı sağladığına inanıyoruz. İstanbul’da başlayan bu müzakerelerin başarıyla tamamlanmasını istiyoruz” dedi.

Kriz nasıl tırmanmıştı?

- İran’ın nükleer programının temelleri 1953’te CIA destekli darbe ile Başbakan Muhammed Musaddık’ın görevden alınıp iktidara Şah Pehlevi’nin getirilmesi ardından başladı.

- ABD’nin barış için atom programı altında sivil bir nükleer işbirliği programı oluşturuldu. ABD tarafından sağlanan, 5-megawatlık nükleer araştırma reaktörü ile çalışmalara başladı ve yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum yakıtı sağlandı.

- 1979 İslam Devrimi sonrasında ABD ve İran düşman oldu.

- 2002’de İran rejimine muhalif Ulusal Direniş Konseyi Natanz ve Arak’taki iki gizli nükleer tesisi ifşa etti. Bunun ardından ABD, İran’ı nükleer silah yapmaya teşebbüs etmekle suçladı. AB aktif bir pozisyon alarak İran ile görüşmelere başladı.

- Rusya ve Çin krizde ABD karşısında yer alırken, ABD’li yöneticiler BM’den İran’a askeri müdahale de dahil olmak üzere çok sert önlemler çıkarmaya çalıştı.

- 14 Haziran 2008’de AB, İran’a 6 ülkenin önerisini içeren bir teşvik paketi sundu. Paketi ABD, Rusya, Çin, İngiltere, Fransa ve Türkiye de destekledi. Resmi bir yanıt verilmedi.

- 2012 başında kriz tırmandı. ABD ve İsrail İran’daki casusluk faaliyetlerine hız verdi. 4 İranlı nükleer fizikçi öldürüldü. İran ise bir Amerikan Lockheed Martin RQ-170 Sentinel uçağını ele geçirdi.

- Mart 2012’de AB, BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya adına, İran’ın nükleer programıyla ilgili müzakere talebine olumlu yanıt verdi.

- İstanbul’un nükleer görüşmelere ev sahipliği yapacağı bildirildi.