‘Kimliğiniz olmadan sokağa adım atmayın’

Türkiye genelinde üç aylık olağanüstü hal (OHAL) dün resmileşti. ‘OHAL sürecinde neler olabilir? Vatandaş sokakta neyle karşılaşabilir? OHAL’de nasıl davranmak gerekir?’ sorularını, konunun uzmanı Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendoğlu’na sorduk. Prof. Dr. Fendoğlu özetle şu bilgileri verdi:

‘Çekirdek haklar’ kalıcı

-OHAL sıkıyönetimin bir alt kategorisidir. Sıkıyönetim daha aşırı bir kriz varsa uygulanır. OHAL’de milletlararası hukuka aykırı tedbirler alınamaz. Temel hak ve özgürler belirli kriterler çerçevesinde kısıtlanabilir. Kişinin yaşama hakkına müdahale edilemez. Maddi ve manevi haklara dokunulması mümkün değildir. Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz. Suç ve cezalar geçmişe yürüyemez. Suçluluğu mahkeme kararıyla saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. ‘Çekirdek haklar’ dediğimiz bu haklara savaşta bile dokunulamaz.

Ev arama için karar şart

-Belirli bölgelere giriş yasaklanabilir.

-Öğrenime ara verilebilir.

-Devlet memurlarının yıllık izinlerine, haberleşme araçları ve özgürlüğüne sınırlamalar getirilebilir.

-Tehlike arz eden binalar yıkılabilir.

-Belirli gıda maddeleri konusunda tedbirler alınabilir.

-Sokağa çıkmak ve araçların seyri yasaklanabilir.

-Sokakta kişilerin üstü, araçları ve eşyaları aranabilir ancak kişinin hakkında soruşturma yoksa cep telefonundaki bilgilere bakılamaz.

-Ev aramaları için CMK uyarınca mahkeme emri gerekir.

Ruhsatlı silah yasaklanabilir

-Gazete dergi ve broşürlerin basımı ile yurt dışından Türkiye’ye ya da belirli yerlere girmesi önlenebilir. Sinemalarda filmler denetlenebilir.

-Ruhsatlı dahi olsa silah taşımak yasaklanabilir.

-Toplantı ve gösteri yürüyüşleri ile kişi ve toplulukların belirli yerlere girmeleri yasaklanabilir. Dernek faaliyetleri kısıtlanabilir.

-İşçi çıkartmamaları için işverenlere tedbir getirilebilir. Örneğin “3 ay boyunca işçi çıkaramazsın” denilebilir.

-Asılsız, mübalağalı haber yayan basın organlarına 3 aydan 1 yıla kadar hapis cezası verilebiliyor.

-Bilgi vermekten çekinenler, gerçeğe aykırı ya da yalan bilgi verenler 1 aydan 6 aya kadar hapisle cezalandırılır.

AYM yolu kapalı

-OHAL’de Kanun Hükmünde Kararnameler çıkarılabilir. KHK’lar Cumhurbaşkanı başkanlığında Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır. Anayasa Mahkemesince iptali söz konusu değildir. KHK’lar ile ilgili olarak AYM’ye gidilemez.

-İl valilerinin yetkileri artar. İdari işlemlere karşı açılacak davalarda yürütmenin durdurulması kararı verilemez. Yapılacak soruşturma ve kovuşturmalar daha çabuk görülür. TBMM, OHAL süresini arttırıp, azaltabilir.

-Artık kimlik bulundurma zorunluluğu gelmiştir. İnsanlarımızın sokağa çıkarken mutlaka kimlik bulundurması gerekir. Kimlik bulundurmamak ayrı bir suç oluşturabilir. Vatandaşın bu yüzden başı belaya girebilir. Yanımızda mutlaka nüfus cüzdanı veya bunun yerine geçen bir belge bulundurmalıyız. Üstünüzde kimlik olmadan, kimliğe dair verilecek yanlış bilgi 3 ay hapisle cezalandırılır.”