Enflasyon nedir? TEFE TÜFE ne demek? Enflasyon neden yükselir? Enflasyon türleri nelerdir?

Enflasyon oranı ile ilgili son dakika açıklaması araştırılıyor. TÜİK her ayın başında bir önceki ayın rakamlarını duyuruyor. Bu rakamlara göre birçok zam belli oluyor. Geçtiğimiz ay yapılan açıklamanın ardından memur ve emekli maaşlarına yapılacak olan zam oranı duyurulmuştu. Ocak enflasyon oranı bugün açıklandı. TÜİK tarafından yapılacak olan resmi açıklama vatandaşlar tarafından heyecanla bekleniliyordu. Yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) yıllık %8,84, aylık %1,84 arttı Yİ-ÜFE (2003=100) 2020 yılı Ocak ayında bir önceki aya göre %1,84, bir önceki yılın Aralık ayına göre %1,84, bir önceki yılın aynı ayına göre %8,84 ve on iki aylık ortalamalara göre %15,71 artış gösterdi. Peki enflasyon nedir? TEFE TÜFE ne demek? Enflasyon neden yükselir? Enflasyon türleri nelerdir?İşte konuyla ilgili merak edilenler…

ENFLASYON NEDİR?

Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin sürekli ve hissedilir artışını ifade eden bir durumdur. Diğer bir tanımı nominal millî gelirin, bu gelirle satın alınan mal miktarına (gerçek millî gelire) nazaran artması yani şişmesi demektir. Deflasyonun tersidir. İlk tanımda iki durumdan bahsedilmektedir:

Birinci olarak tek bir fiyat ya da fiyat grubu değil, fiyatlar genel seviyesi gösterge alınmaktadır.

İkinci olarak artışın bir kereye ya da birkaç defaya mahsus olmadığı, sürekli olduğu vurgulanmaktadır.

Fiyatların genel seviyesi, ekonomide seçilen belli bir mal ve hizmet kümesinin (sepetinin) parasal karşılığıdır. Fiyatlar, mal ve hizmetlerle dolaşımdaki para miktarı arasındaki dengeye göre oluşur. Para miktarındaki artış (emisyon), mal ve hizmet miktarındaki artış (büyüme) ile dengeli olursa fiyatların genel seviyesi değişmez. Ama bunlardan biri diğerinden fazla üretilirse az üretilen kıymetli hale gelir.

TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ (TÜFE) NE DEMEK?

Yıllık enflasyon değerindeki değişimi ölçmek için kullanılır. TÜFE’de esas alınan perakende fiyatlarıdır. Şehirlerde yaşayan tipik bir tüketicinin satın aldığı belirli bir ürün ve hizmet grubunun (sabit bir mal ve hizmet sepetinin) fiyatlarındaki ortalama değişimleri gösteren bir ölçüttür. Bu nedenle tipik bir hane halkının yaşam maliyetinin göstergesi olarak kullanılır.

İstatistik bilimindeki indeks sayılar ile hesaplanır. Belli bir yıl seçilir ve bu yıl temel (baz) yıl kabul edilir. Endeks (baz yıl) değeri 100'dür. Cari (ölçülen) yıldaki sepet maliyeti endeks (baz) yılındaki sepet maliyeti ile karşılaştırılır.

ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE) NEDİR?

ÜFE, TÜFE gibi belirli bir mal sepetinin maliyetini ölçer. TÜFE’den farkı maliyeti ölçülen sepetin hammadde ve yarı mamul malları da içermesi ve fiyatların üreticiden dağıtım kanallarına geçerken (toptan eşya fiyatlarıyla) ölçülmesidir. ÜFE, TÜFE için bir haberci gibidir. ÜFE’deki artışlar bir süre sonra TÜFE’deki artışa işaret eder. Bu nedenle siyasiler ve ekonomistlerin önem verdiği endeks ÜFE’dir.

ENFLASYON ARTMASI NE ANLAMA GELİYOR?

Enflasyonun düşmesi; fiyatların düşmesi, insanların alım gücünün artması, gelirlerinin yükselmesi demek değildir. Enflasyonun düşmesi, fiyatların daha az artması, insanların alım güçlerinin daha az azalması ve neticesinde istikrar ve refah demektir.

ENFLASYON ORANLARI NELERİ ETKİLER?

Enflasyon oranları, merkez bankalarının para politikalarında atacağı adımları doğrudan etkileyebileceğinden, kurlar üzerinde de oldukça etkilidir. Çünkü enflasyon oranı, merkez bankalarının faiz oranları üzerinde yapacağı değişiklikler için öncü göstergelerdir. Örneğin, enflasyon oranlarının, merkez bankalarının hedeflerinden yukarı yönde sapması durumunda faizlerde artış beklentisi ön plana çıkarken, enflasyon oranının merkez bankalarının hedeflerinin altında kalması durumunda ise faizlerde düşüş beklentisi ön plana çıkmaktadır.

ENFLASYON NEDEN YÜKSELİR?

Enflasyon iki ana nedenden ötürü yükselebilir;

1. Talep Enflasyonu: Yüksek para arzı dolayısıyla tüketicilerin eline daha fazla para geçmesinden dolayı tüketimin artması ve buna paralel olarak da yükselen talep nedeniyle enflasyonun artması sonucu.

2. Maliyet Enflasyonu: Belirli nedenlerden dolayı (ücretlerdeki, hammadde fiyatlarındaki, vergi fiyatlarındaki artış) nedeniyle üretim maliyetlerinde meydana gelen yükselişin maliyetleri yükseltmesiyle beraber maliyet enflasyonu ortaya çıkar.

ENFLASYONUN TÜRLERİ NELERDİR?

Ekonomistler ve akademisyenler tarafından evrensel olarak kabul edilen enflasyonun nedeni için tek bir teori yoktur, fakat yaygın olarak kullanılan birkaç hipotez vardır.

Para enflasyonu: Bir mal ve hizmet, talepten daha fazla arza sahipse o şeyin değeri düşer. Eğer para arzı piyasada talepten çok daha yüksekse, paranın değerini düşer. Sonuç olarak piyasadaki her şeyin fiyatı yükselir.

Maliyet enflasyonu: Üretilen mal ve hizmetlerin maliyetinin sürekli artmasıyla oluşur. Emek, sermaye ve doğal kaynaklardaki maliyet artışı, piyasaya sunulan ürünlerin fiyatlarına da artış olarak yansır.

Talep enflasyonu: En yaygın enflasyon türü olan talep enflasyonunda para bolluğundan dolayı daha fazla mal ve hizmet talep edilir ve bu da fiyatların artmasına yol açar. Harcamalar ve ihracat toplamının üretim ve ithalat tutarını aşması durumunda gerçekleşir.

YÜKSEK ENFLASYON NEDİR?

Yüksek enflasyon bireylerin yaşam standardını ve satın alma gücünü düşmesine neden olarak, gelir dağılımını ve makroekonomik dengeleri bozar. Aynı zamanda, maliyetlerinin de yükselmesine neden olarak ekonominin büyümesini engeller. Düşük ve kontrol edilen enflasyon; ekonomik büyümeyi destekler. Merkez bankaları ise para politikaları aracılığıyla enflasyonu kontrol etmeyi hedefler.

STAGFLASYON NEDİR?

Ekonomik durgunluk ve işsizlik sürecinde görülen yüksek enflasyona stagflasyon denir. Durgun anlamına gelen 'stagnant' ve enflasyon kelimelerinden türeyen stagflasyon, ekonomik büyümenin durgunlaştığı, üretimin azaldığı, işsizlik oranının ise yüksek seviyelere ulaştığı dönemlerde genel fiyat seviyelerinin artışından kaynaklanır.

DEZENFLASYON NEDİR?

Deflasyonla sıkça karıştırılan dezenflasyon, enflasyon oranındaki yükselişin azaldığı zamanlarda yaşanır. Enflasyonun %40'lardan %10'lara düştüğü dönemleri, dezenflasyon dönemi olarak kabul edebiliriz.

HİPERENFLASYON NEDİR?

Mal ve hizmet fiyatlarının yüksek oranda artışına hiperenflasyon denir. Fiyatlardaki yıllık artışın yüzde 1000'lere vardığı enflasyon türüdür. Tarihte, 1930 yıllarında Almanya'da, 1980'lerde ise Latin Amerika'da hiperenflasyon yaşanmıştır.

VARLIK ENFLASYONU NEDİR?

Varlık enflasyonu hisse senedi, altın ve konut tarzındaki varlık fiyatlarındaki artışa denir. Varlıkların enflasyon hesabına katılması her zaman tartışılmıştır. Gayrimenkul, sermaye malları enflasyon hesaplamalarına dâhil edilmemektedir. Global enflasyon büyük oranda varlık enflasyonundan kaynaklanır ve bu durum varlık fiyatları arttığında insanların zengin olmasına benzetilebilir.

İTHAL ENFLASYON NEDİR?

İthale edilmiş enflasyon, ithal mallardan kaynaklanan fiyat artışının fiyatlara yansıması sonucu gerçekleşen enflasyon türüdür.

ENFLASYON VE FAİZ ORANI İLİŞKİSİ NEDİR?

Enflasyon oranları açıklanırken, muhakkak merkez bankalarının mevcut rakamla ilgili izlenimleri de yakından takip edilir. Birçok ekonomide faiz oranlarını merkez bankaları belirlerken, bu bankaların da en dikkat ettiği göstergeler arasında TÜFE ve ÜFE bulunmaktadır.

Faiz oranları kredi piyasasını direkt olarak etkiler çünkü yüksek faiz oranı borçlanma maliyetini artırır. Faiz oranlarını değiştirerek, merkez bankaları para piyasasındaki istikrarı sağlamaya çalışırken, istihdam ve büyümeye de destek olmaya çalışır. Faiz oranının düşüşü, tüketici harcamalarını artırarak büyümeyi destekleyici bir görünüm oluşturabilir.

ENFLASYON NEDEN ÖNEMLİDİR?

Enflasyon ülke ekonomisi ve tüketicilerin kişisel finansal durumları üzerinde hem olumlu hem olumsuz etkileri olabildiği için önemli bir konudur.

ENFLASYONUN OLUMSUZ YANLARI VAR MI?

Enflasyon, ekonomistler ve hükümet yöneticileri üzerinde haklı bir kaygı yaratsa da halk için de çeşitli sebeplerden önem teşkil eder. Ekonomik olarak en hassas kişiler en çok zararı görür; ileri yaştakiler ve gelir seviyesi düşük olanlar, ayrıca işçi sınıfının gerçek geliri de düşer. Emeklilik ya da eğitim giderleri için yıllardır para biriktiren kişiler bu paranın alım gücünün büyük oranda düştüğüne şahit olur.

ENFLASYON NASIL DÜŞER?

Paranın satın alma gücünü, yani alım gücünü düşüren yüksek enflasyon, bundan 50 sene önce ev alınabilinen bir miktar ile bugün bir yemeğin bile zor ödenmesine neden olur. Paranın değeri azaldıkça ulusal para birimimize olan güvenimiz de düşebilir. Bu yüzden para biriktirirken ya da para harcayacağımızda başka bir ülkenin para birimini tercih edebiliriz. Kısacası, yüksek enflasyon, paranın yalnızca değişim aracı olma değil aynı zamanda değer biriktirme işlevini de dönüştürebilir. Bu durumda yabancı paraya ve gayrımenkule olan ilgi de artabilir.

ÇEKİRDEK ENFLASYON NEDİR?

Çekirdek enflasyon, fiyatlarda görülen tüm geçici etkilerin çıkarılması sonucunda fiyatların genel düzeyindeki artış anlamına gelir. Bu geçici etkilerin çıkarılması için özel kapsamlı fiyat endeksleri ile hesaplanmaktadır. Çekirdek enflasyon enflasyonun geleceğine yönelik tahminlerde önemli rol oynamaktadır. özellikle Tüfe ve Üfe'yi en çok etkileyen mal ve hizmet grupları bu sepet dahilinde göz önünde bulundurulur. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından 2005 yılı Ocak ayından itibaren hesaplanıp yayımlanan Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri Türkiye için çekirdek enflasyonu gösterir.

MANŞET ENFLASYON NEDİR?

Enflasyon gıda, enerji, petrol gibi değişken malların bulunmadığı bir mal sepetinin enflasyon oranını hesaplarken, manşet enflasyonu ise daha tüketici fiyat endeksi yansıtan bir mala sepetindeki fiyat artışlarını ölçmektedir. Hesaplama aynı şekilde yapılsa da manşet enflasyonunda daha fazla sayıda ve çeşitlilikte mal bulunmaktadır.