Eğreti Burjuva kimdir?

Demokrasiye sahip çıkmaz askere sığınırlar

Eğreti Burjuvalar' kitabının yazarı Canan Barlas'la ilginç bir röportaj:

Eğreti Burjuvalar adlı bir kitabınız çıktı. Bizde burjuva sınıfının varlığı hep tartışılır. Burjuva eğer sermayeye indirgenirse, bizde burjuva var, fakat burjuva sermayenin ötesinde bir şey değil mi?


Burjuva ile sermaye arasında çağrışım var ama birebir ilişki yok.

Ayırt edici anahtar kavram elit mi?

Evet, sosyetenin elit olabilmesi için yaşam tarzları önerme ya da içinde kültürel formlarının oluşması lazım. Yani paralı kesimin aynı zamanda düşünceye de yönelmesi lazım.

Cumhuriyetle birlikte ortaya çıkan üst yapı ne kadar burjuvayı çağrıştırıyor?

Cumhuriyet öncesi saray çevresi ve İstanbul'da kent soylu bir yaşam tarzı ve sarayın dışındakilerde de elit bir yaşam tarzı var. Cumhuriyetle de Atatürk bu görevi aydınlara ve bürokratlara veriyor. Fakat onlar bu görevi taklit şeklinde algılıyorlar. Taklitle algıladıkları için, o formun içine kültürel bir şey koyamıyorlar, batı kültürünü tamamen taklit ediyorlar.

ATATÜRK BURJUVA ÜSTÜYDÜ
Atatürk bir burjuva mıdır?

Atatürk'ü burjuva olarak tanımlamaktan çok bir asker olarak tanımlayabilirim. O batılı yaşam tarzlarının olduğu bir yerde yetişmiş. Giyim kuşamıyla çok şık bir adam. Öyle yaşam tarzları geliştirmiş ki, Anadolu'dan çıkan birisi o tarzları ortaya koyamazdı. Bence Atatürk burjuva ötesi bir adam.

Burjuvanın zihin fotoğrafında ne var?

Artık öyle birikmiş ve bilgileşmiş ki, topluma, insanlara, hayata üstten bakabilir. Burjuvanın bir de krema tabakası vardır, dünyayı bilir, hangi yaşam tarzının içinde olduğunu bilir. İkramı, ikramın inceliklerini bilir. Hoşgörülüdür, bireyseldir, mütevazıdir. Resim, edebiyat, tarih, sanat, müzik merakı vardır ve malumatın ötesinde derin bilgi taşır. Bir Avrupalı burjuvaya baktığınızda bütün bunların üzerinden aktığını görebilirsiniz. Onun parayla ilişkisinin azaldığını da görebilirisiniz.

Eşiniz Mehmet Barlas bu fotoğrafa uyuyor mu?

Evet, para sahibi değil ama entelektüel bir burjuva…

BURJUVA GİBİ DURANLAR VAR

Burjuvanı bizdeki karşılığı sosyete mi?

Atatürk döneminde olan o bürokrat ve aydın kesim sosyeteden çıkınca arkadan paralı kesim geliyor. Bu Amerika'da da öyle ama Amerika onu çok tabakalaştırıyor, kapitalist bir toplum olduğu için daha örgütlü. Para daha ön plana geçerek sosyete oluşuyor. Bizde burjuvazi oluşmuyor ama burjuvazi gibi duran insanlar var, sınıfsal yapı değil bu.

Şu an Türkiye'nin sınıfsal dağılımı nedir?

Alt tabaka, orta tabaka, orta üst tabaka, üst tabaka ve paralı kesim şeklinde tasnif edebiliriz. Orta tabakayı Özal başlattı, AKP büyüttü. O mitinglerde bayrak sallayanların büyük bir kısmı yeni palazlanan orta tabakadır. Fakat AKP bunlarla gereken iletişimi kuramadı. AKP'nin bunlarla iletişim kurması lazım yoksa başka arayışlara giriyorlar.

HER ŞEY GÖSTERMELİK

Sizin Eğreti Burjuva dediğiniz kesimin değer kaygısı var mı?

Bunların ürettiği bir değer yoktur. Düşünün ki, TÜSİAD bir demokrasi raporu yayınlamak istedi, o sırada iktidardan ve askerden çekindiği için yapamadı. Demokrasi raporunu görmek istemeyen bir sermaye sınıfının nasıl bir düşünce tarzının olduğunu bilemiyorum. İktidarların suyunda oldular, farklı düşünceler üretmediler. Üniversiteleri, vakıfları, müzeleri beni çok ilgilendirmiyor. Çünkü sahici değiller, onlardan kişisel olarak yardım isteseniz sizi vakıflarına yönlendirirler. Kişisel olarak yardım etmek çok erdemli bir şeydir. Onların birebir yardım etme defterleri kapanmıştır. Bunlar ayrıca eğer kendilerine aykırı bir düşünce sahibi varsa onu yok ederler. Ben onların arasında da bir ortak değer olduğunu hiç görmedim.

İktidarı belirlemek ya da iktidarı paylaşmak ortak değerleri...

O kadar. Şimdi AB peşindeler. Bunlar AKP'nin de gündeminde olan konular. Şimdi halk çocukları çevreden merkeze geldiler ve AB standartlarına imza atıyorlar. Bunlar batılı anlamda ne burjuvadır, ne sosyetedir, sadece sermaye sınıfı. Düğün yapıyorlar, düğünde iki medya patronu, iki sermaye sahibi, protokol masasını oluşturuyor. Bu ne biçim İstanbul protokolüdür?

Orada başka bir ilişkinin fotoğrafı çıkıyor…

Protokol oranın kültürel, yaşamsal, politik, entelektüel, sanatsal ağırlığını taşıyan insanların oluşturduğu bir şeydir. Ankara'da devlet protokolü vardır, İstanbul protokolü başka bir şeydir.

İstanbul protokolü ne zaman kayboldu cemiyet hayatında?

Atatürk devrimlerinin ilk döneminden sonra, sermayenin Anadolu kökenli iş adamlarının eline geçmesiyle kayboldu. Haksızlık etmeyeyim Vehbi Koç hiçbir zaman gidip İstanbul protokolünün ortasındaki bir masaya oturmadı. Sade bir adamdı ama ondan sonraki kuşaklar böyle yapmadılar ve iş gösteriye döküldü.

Devletin kendi burjuvazisini üretme projesi başarısız mı oldu?

Devlet böyle bir politika güttü, kentli gruba burjuvazi olun dendi ama onlar bir kuşak sonra dağıldılar.

Koçlar burjuva değil mi?

Aile olarak tanımlayamam. Tek tek insanları tanımlıyorum. Ali Koç, Fuat Süren, Nejat Eczacıbaşı… Onlar topluma kültürel olarak yaşam tarzları sunan insanlardır. Vehbi bey bu dönemde olsaydı iyi bir burjuva olurdu. Koç ailesinin bütünü için aynı şeyi söyleyemem. Sosyetede Yahudiler vardı, onlar sosyetenin içinden çıktılar. Jak Kamhi süper bir burjuvadır…


Ölçüleri daha iyi taklit etmektir

Bu sermaye sınıfı ya da eğreti burjuvazi nerede yaşarlar? Boğaz etrafında, İstanbul'un pahalı semtlerinde yaşıyorlar. Oralarda da özenti bir şekilde yaşıyorlar.

Psikolojileri nedir, kendilerini nasıl hissederler?

Çok farklı tablolar var. Tabi paraları olduğu için kendilerini güçlü hissediyorlar. Sadece paraya dayalı bir güç hissediyorlar. Biraz da şımarık oluyorlar…

Korkuları var mıdır?

Kalıcı korkuları yoktur… Onların, ne kadar daha iyi taklit ederim düşüncesi var.

Ne konuşurlar bir araya geldiklerinde?

Vücut estetiği konuşurlar, seyahat konuşurlar. Şimdi başı bağlı kesime kızma konusu var aralarında. Kolay bir konu fazla kültür gerektirmiyor…

Bunların gücü iktidarı ne kadar etkiler?

Etkilemez onlar. İktidarı düzgün sivil toplum kuruluşları etkileyebilir. TÜSİAD'ın AB'nin arkasında olması iktidara destek gibi olabilir. Çünkü askeri bürokrasinin AB sürecini desteklediğini düşünmüyorum.

Demokrasi dışı oluşumlar, çeteler bunların gündemine girer mi?

Sözde kaygılanırlar. Erkekler ilgileniyor gibi görünürler ama pek umurlarında değildir. Gazete ve dergilerin cemiyet hayatı sayfalarında boy göstermekten haz duyarlar. Orada bir yaşam tarzını taklit ederler. Orada değer ifade eden hiçbir mesaj yoktur, yan yana fotoğraf çektiriyorlar, taşıdıkları markalarla konuşulmak isterler. Bu yan yana gelişlerin çoğu sahici değil, dostluklar göstermeliktir. Sadece İstanbul'da eskiden kalmış birkaç kentli aile birlikte olmaya devam ediyordur.

Hızlı bir yalnızlaşma duygusu mu hakim?

Tabi yalnızlaşıyorlar, kolektif hayat bitiyor. Düşünün ki, büyük bir iş adamı battığında TÜSİAD hemen onu üyelikten atıyor. Zayıflayan oyundan düşüyor. Medya da bu işin içindedir, duayendir.

Ben merkezliler mi?

Az da olsa farklı olanları çıkıyor ama çoğu ben merkezli. İşte resim alıyor, müze açıyor fakat toplumsal bir katkısı yok. Sabancı gidiyor Picasso'yu getiriyor, diğeri gidiyor bilmem kimi getiriyor. Kim daha fazla batı kültürünü buraya getiriyor yarışı var. Anadolu'dan yediği yemekleri, giydiği kıyafetleri, aile sevgisini getirmiyor.

Bunlar büyük güçlere karşı tavır almazlar, ama ellerinin altındakine tavır alıyorlar. Birini susturmak gerekiyorsa basında susturuyorlar. Ben artık bunları da aklıyorum çünkü bilmiyorlar, bir sınıfsal çatışmadan çıkıp gelmemişler. Taklitle bir şey yapmaya çalışıyorlar, o da bu kadar oluyor.

Bizimkiler devletçidirler

Bizdekiler devletçi midir?

Devletçi ve bürokratçılar aksini hiç düşünemiyorum. Bu çok tehlikeli. Bunlar sivilleşemiyorlar bir türlü, en küçük durumda askerlere, bürokratlara sığınmak istiyorlar. Halbuki arkasındaki sermayeyle en önce sivilleşecek olan bunlar ama hiç sivilleşme dertleri yok. Bizde aydınlar sivilleşmeye çalışıyorlar.

AK Parti'yle birlikte yükselen, içinde sermaye sahipleri de olan bir kesim var…

Böyle bir geliş var ama içinin dolduğunu söylemek zor. Derin değiller, daha çok popüler kültürle besleniyorlar. Bizde eğlence kültürünü de müzik tarzını da halk belirliyor. Kentliler hiçbir zaman Anadolu'dan gelenlere yemek öğretmediler, ama onlar yemekleriyle, müzikleriyle geldi. Kentliler onlara hiçbir şey sunamadılar. İşte burada eğretiliğin başladığını düşünüyorum. Kentlilerin kendi ürettiği geçmişten getirdiği hiçbir şeyleri yoktu. Hepsi batı taklitçiliğiydi, halk da onları beğenmedi benim değerlerim var dedi.

Son yirmi yılda Anadolu'daki esnaf ve zanaatkârlar sınıf atladılar, sermaye sahibi oldular, yer değiştirdiler. Fakat bu tür geçişlerde hızlı bir değer kaybı oluyor…

Çünkü yukarılar değer kaygısı taşımıyor. Burada yukarıdan aşağı inen bir ahlak yok. Yalnızca İslam kültürü etrafında gelişen bir ahlak var o da kentlere çoğu zaman yozlaştırılmış olarak taşınıyor. Anadolu'da mesela aile kültürü var, büyük aile çok önemli ama bu da kente taşındığında çekirdek aile olup yozlaşıyor. Çelimsiz bir duygusal yapı, apartman katına giriyor ve iki kişinin birbirini sürekli yıprattığı bir ortam. Büyük ailenin içinde duygusallık var, saygı var, sevgi var, dayanışma var. Tabi ki ahlak var, herkes birbirini kontrol ediyor. İki kişilik ailede kontrol yok. Erkek iş hayatında ilerliyor, evdeki kadını beğenmiyor, metres tutuyor. Evdeki kadın da çok parayı bulduğunda etrafa bakmaya başlar, kim ne giyiyor, ne yiyor… Biraz da tüketim toplumu insanlara yaşam tarzı öğretiyor. İşte bu yüzden burjuvanın hiç olmadığını hiçbir zaman da örnek ahlak oluşturmadığını düşünüyorum. Batıda moda yukarıdan aşağı iniyor. Bizde hiçbir şey yukarıdan aşağı inmiyor.


Anlamadıkları halde Mozart dinlerler

Bizim sosyetenin bir fotoğrafı var?

Yerleşik sermaye sahipleri var, sonradan gelenler var. Yerleşik sermaye sahipleri birbirlerinin içindeler. Sonra Anadolu'dan gelenler oldu. İlk gelenler uzlaştığı için biriktiler. Kendilerini batıcı yaptılar. Fakat sonra gelenlerin üstünden akıyor, bu tavır, davranış ve tercihlerine yansıyor. Bizim değerlerimize sahip çıkmak yerine ortada kalmışlık var, bir onu yapıyorlar bir bunu yapıyorlar. Bunların bir mutfak kültürü dahi yoktur. Batı kültürüne yakın dururlar ama o da üzerlerinde eğretidir. Anlamadıkları halde Mozart dinlerdiler, Türk müziğini küçümsediler uzun süre. Yabancı biri geldiğinde pop dinletiyorlar. Halbuki halk burada daha iyisini yapıyor, daha tutarlı, daha kimlikli.

İŞİ PARAYA İNDİRGEDİLER
Burjuvalık ya da sosyetelik satın alınabilir bir şey mi?

Hayır, satın alınamaz ama paranız olduğu an sosyeteye girersiniz. Bizimkiler bu işi paraya indirgediler… Halil Bezmen iyi bir burjuvadır. Türkiye'nin en önemli resim koleksiyoncularından. Kendini o kadar geliştirmiş ki ikiden fazla elbise istemem, iki çift ayakkabı giyerim, evde fazla eşya beni rahatsız eder, ben okuyacağıma, yazacağıma bakarım diyor, bilgiye daha fazla yaklaşmak istiyor. Hayatını yazıyor, kendini eleştiriyor…