Dünyaya rahat bir nefes aldırdı!

İran’da geçen haziran ayında iktidara gelen Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin Batılı ülkelerle başlattığı diplomatik açılım dün meyvesini verdi. İsviçre’nin Cenevre kentinde İran ile BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya (P5+1) arasında dört gün süren müzakere sonucunda Tahran yönetiminin nükleer programı hakkında anlaşmaya varıldı. 10 yıl aradan sonra ilk defa uluslararası bir anlaşmayı kabul eden İran, nükleer programını 6 aylığına sınırlamayı kabul ederek yıllardır maruz kaldığı yaptırımların bir kısmından kurtuldu. Anlaşmayı, P5+1 adına müzakereleri yürüten AB Dış İlişkiler ve Güvenlik politikası Yüksek temsilcisi Catherine Ashton ilan etti.

‘Bölge daha güvenli olacak’

Anlaşma uyarınca, İran nükleer tesislerinin daha sık denetlenmesine izin verecek, uranyum zenginleştirme faaliyetlerinin bir bölümünü durduracak. Karşılığında yaptırımların hafifletilmesiyle Tahran’a 7 milyar dolarlık ekonomik rahatlama sağlanacak. ABD Başkanı Obama, anlaşmanın “İran’ın nükleer silah yapmasını önlemeye yardımcı olacak önemli sınırlamalar içerdiğini” söyledi. ABD Dışişleri Bakanı Kerry de, “Bu bir ilk adım. Bu anlaşma, bölgedeki ortaklarımızı ve müttefikimiz daha güvenli yapacak. Asıl amacımız dünyayı daha güvenli bir yer haline getirecek daha kapsamlı bir anlaşma” diye konuştu.

Ankara: Tebrik ederiz

Anlaşma dünyada memnuniyet yarattı. Türkiye Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, “İran ve P5+1 ülkelerini sürece yönelik yapıcı gayretleri nedeniyle tebrik ediyoruz” denildi. Rusya uzlaşmayı “Herkes için zafer” olarak niteledi. Almanya Dışişleri Bakanı Guido Westerwelle bir “dönüm noktası”, İngiltere Dışişleri Bakanı Wiliam Hague “Dünya için iyi bir haber” dedi. n DIŞ HABERLER

‘Tarihi bir hata’

İsrail, Cenevre’de varılan anlaşmaya sert tepki gösterdi. Başbakan Binyamin Netanyahu, şunları söyledi: “Tarihi bir anlaşma değil tarihi bir hata. İsrail bu anlaşmanın hükümlerine bağımlı değildir. İsrail’in her türlü tehdit karşısında kendisini savunma hakkı vardır. İsrail, İran’ın nükleer askeri kapasitiye ulaşmasına izin vermeyecektir.“

Türkiye için iki kritik karar

- Petrol fiyatları düşecek.

- İran Riyali, Dolar karşısında yüzde 3 değer kazandı. Ayrıca İran’da enflasyon düşecek.

- Diplomatik ilişkiler hızlanacak. Tahran’daki kapalı yabancı ülke temsilcilikleri açılacak.

- Türkiye’yi de çok yakından ilgilendiren bir düzenlemeyle, İran’a altın ve bazı diğer değerli madenler için uygulanan yaptırım hafifletiliyor.

- İran’a ait bazı milli havayolu şirketlerine lisans güvenliği ile ilgili tamirat ve denetimlerde kolaylık sağlanmasıyla bu ülkede artık olağan hale gelen acı uçak kazaları engellenebilecek.

- İran havayolu şirketlerinin elinde bulunan uçakların bakımı için Türkiye’ye gelebileceği söyleniyor.

Tanıdı mı tanımadı mı?

Anlaşma Tahran ile batılı ülkeler arasında “nükleer program tanıması” tartışmasına neden oldu. İran Dışişleri Bakanı Cevat Zarif, İran medyasına yaptığı açıklamada “Anlaşma İran’ın nükleer programının Batı tarafından tanınması”anlamına geldiğini söyledi.

Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani de aynı şekilde konuştu ve İran’ın uranyum zenginleştirme faaliyetlerinin geçmişteki gibi devam edeceğini bildirdi. İran medyası, Fransa Dışişleri Bakanı Fabius’un “Anlaşma İran’ın sivil nükleer güç olma hakkını teyit etti” sözlerine yer verdi. Ancak ABD, İran ile varılan anlaşmanın tahran yönetiminin uranyum zenginleştirmesinin tanıma anlamına gelmediğini açıkladı. ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, “Anlaştığımız metinde İran’ın barışçıl nükleer programı müzakereye tabidir deniyor” diye konuştu. Obama da anlaşmanın İran’ın uranyum zenginleştirme programının tanındığı anlamına gelmediğini söyledi.

ABD, İran’la gizlice görüşmüş

Tarihi anlaşmada ABD’nin İran ile yaptığı gizli görüşmelerin etkili olduğu ortaya çıktı. Associated Press ajansı, Washington yönetimi ile Tahran arasında son bir yıl içinde yüz yüze en az 3 üst düzey görüşme yapıldığını açıkladı. ABD yönetiminden bir yetkili, bu görüşmelerden iki ay öncesinde kadar İsrail’in bile haberdar olmadığını belirtti.

İran’ın yükümlülükleri

Anlaşma uyarınca İran’ın üzerine düşen bazı anlaşma maddeleri şunlar:

- Yüzde 5 üzerindeki uranyum zenginleştirme çalışmalarını tamamen durduracak ve yüzde 5 üzerinde zenginleştirme için gerekli teknik bağlantılarını sökecek.

- Yüzde 20’ye yakın zenginleştirilmiş 200 kilo kadar uranyum stoğunu 6 ay içinde seyreltecek. Yada daha fazla zenginleştirme yapılamayacak forma dönüştürecek.

- Herhangi tip bir yeni santrifüj kurmayacak.

- Uranyum zenginleştirmek için yeni nesil bir nükleer santrifüj kurmayacak.

- Tahran’daki Natanz uranyum zenginleştirme tesisinde kurulu santrifüjlerin yarısı ve Kum şehri yakınlarındaki Fordow uranyum zenginleştirme tesisinde kurulu santrifüjlerin dörtte üçünü iptal edecek ve böylece uranyum zenginleştirmesi için kullanamayacak.

İran’ın kazanımları

İran’ın verdiği sözlere karşılık P5+1 tarafından şu kolaylıklar sağlanacak:

- İran’a 6 ay boyunca nükleer program ile ilgili yeni ambargo getirilmeyecek.

- Altın ve diğer bazı değerli metaller, İran’ın otomobil sektörü ve petro-kimya endüstrisiyle ilgili olarak bazı ambargolar kaldırılacak. Bu İran’a 1.5 milyar dolar ek gelir getirecek.

- İran havayollarıyla ilgili bazı ambargolar kaldırılacak.

- İran’ın petrollerinin alımı ile ilgili bazı kolaylıklar sağlanarak.

- Engelli İran fonlarından 400 milyon dolarlık devlet bursunun öğrencilere yardım programı kapsamında transferine izin verilecek.

- İnsani yardım için para transferlerinde kolaylık sağlanacak.