Çölyak hastalığı belirtileri nelerdir? Çölyak hastaları nasıl beslenmeli? Glutensiz yiyecekler nelerdir?

Çölyak hastalığı tanısı geç konulan sinsi ortaya çıkan hastalıklardan biri. Çünkü çölyak her hastalığı taklit edebiliyor. Yaşam kalitesini bozan çölyak hastalığı genellikle glüten intoleransı nedeniyle ortaya çıkıyor. Çölyak hastalığı nedir? Çölyak hastaları ne yiyebilir?Çölyak hastaları ne yememeli? Çölyak hastaları nasıl beslenmeli? İşte Çölyak hastalığı ile ilgili bilmeniz gerekenler...

ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDİR, HANGİ YAŞLARDA GÖRÜLÜR?

Çölyak hastalığı (ya da Gluten Enteropatisi), bağırsaklardaki sindirimi sağlayan villus (tüysü oluşumlar) denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hasara buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahılların içerisinde bulunan guluten isimli bir protein neden olur.

Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Ailevi kalıtım söz konusudur. Hastalık yaşamının her hangi bir bölümünde ortaya çıkabiliyor. Çölyak hastalığının literatürde; çocukluk, ergenlik, orta yaş ve yaşlılıkta ortaya çıktığı görülmüştür.

ÇÖLYAK HASTALIĞI NEDEN OLUR?

Çölyak hastalığı, vücutta immunolojik cevabı tetikleyen çevresel (gluten tüketimi) ve genetik faktörlerin birlikte rol oynaması sonucunda ortaya çıkar. Çölyak hastalığın oluşması için hem genetik yatkınlık hem de çevresel faktör olan glutenli gıdalar tüketmekle kendini gösterir.

ÇÖLYAK BELİRTİLERİ NELERDİR?

Çölyak hastalığı bazı bireylerde yıllarca hiç belirti vermez veya çok hafif seyredebilir ve kişi çölyaklı bir hasta olduğunu uzun süre fark etmeyebilir. Hastalık tipik belirtilerle başlayabileceği gibi çok hafif belirtilerle de seyredebilir.

Çölyak hastalığı olan çocuklarda özellikle karın ağrısı, karında şişlik, ishal, huzursuzluk, iştahsızlık, enfeksiyonlarda artış ve gelişme geriliği, kusma, kilo alamama ve boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkabilir. İleri yaşlarda hastalığın belirtileri daha geniş bir yelpazeye yayılır.

Yetişkinlerde görülen belirtiler şunlardır:

- Karın Bölgesinde öne doğru şişkinlik

- Yaşa göre kilo azlığı

- Kas zayıflığı

- Kansızlık

- Dışkıda anormallik, büyük tuvalet ihtiyacının artması

- İshal

- Kusma

- Bezginlik

- Nedeni bilinmeyen karaciğer hastalıkları

- Büyüme geriliği

- Ağız içinde oluşan aftlar

- İştahsızlık, gaz şikayetleri

- Eklem ve kemik ağrıları

- Sinirlilik

- Ciltte kaşıntılı döküntüler

Çölyak hastalığı her yaşta teşhis edilebilmekle birlikte teşhisi zor olan hastalıklardan biridir. Çünkü belirtiler çoğunlukla ilişkili bir başka hastalığı da düşündürmektedir. Örneğin erken osteoporoz, kansızlık, teşhis edilmemiş laktoz alerjisi gibi hastalıklarla benzer belirtiler gösterdiğinden karıştırılabilir.

ÇÖLYAK HASTALIĞI HANGİ SORUNLARA NEDEN OLUR?

- Malabsorbsiyon

- Büyüme geriliği

- Hipokrommikrositer anemi

- Megoblastik anemi

- Kalsiyum ve K vitamini eksikliği

- Otoimmün hastalıkların prevelansında artış

- Osteoporoz

- Kısırlık, düşük

- Depresyon

- Lenfoma

- Kalın ve ince bagırsak kanserleri

ÇÖLYAK HASTALIĞININ TEDAVİSİ NEDİR?

Çölyak hastalığının tek tedavisi ömür boyu buğday, arpa, çavdar yulaf tahıllarında bulunan glutenden uzak sıkı bir diyettir.

Çölyak hastaları, buğday, arpa, çavdar, yulaflı gıdalar tüketmedikleri gibi ayrıca marketlerde satılan hazır gıdaların içeriklerine dikkat etmelidirler. Mutlaka gluten içermeyen gıdalar tüketmeliler.

Doğal glutensizlerin dışında glutensiz olarak tanımlanan bir gıda tam anlamı ile glutensiz değildir. Diğer bir deyişle sıfır glutenli bir yaşam olanaksızdır. WHO (World Health Organization-Dünya Sağlık Örgütü) ve FAO (Food and Agriculture Organization- Amerikan Gıda ve Tarım Örgütü) 1998’de kilogramında 200 mg dan daha az gluten içeren gıdaları glutensiz gıda olarak ilan etmiştir. Ancak 2007 yılında bu sınır 20 miligrama çekildi. Günümüzde de kilogramında 20 mg’dan daha fazla gluten içermeyen gıdalar glutensiz gıda olarak kabul edilmektedir. Ülkemizdeki glutensiz ürün tebliğ uygulamalarda da 2007 yılında kabul edilen değer kullanılmaktadır.

ÇÖLYAK HASTALARI NE YİYEBİLİR?

- Tüm sebzeler,

- Tüm meyveler,

- Tüm bakliyatlar,

- Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar,

- Yumurta, bal, reçel, basit toz şeker, zeytin,

- Et, balık, tavuk, (Bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmamalıdır.)

- Una batırılmamış konserve çeşitleri,

- Mısır, pirinç, patatesin hem kendileri hem de unları besin hazırlamada kullanılabilir. Ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu da kullanılabilir.

- Evde çekilmiş güvenli baharatlar.

ÇÖLYAK HASTALARI NE YEMEMELİ?

- Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün. (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana, yarma gibi).

- Galeta ununa, una batırılarak kızartılmış tavuk balık gibi et ürünleri.

Malt kullanılan içecekler, bira votka cin v.b.

- Gluten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler.

Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir.

- Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir.