Anayasa Mahkemesi'nin yapısı değişti

Anayasa değişikliği çerçevesinde Anayasa Mahkemesinin yeniden yapılandırılmasını öngören kanun tasarısı, TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek yasalaştı.

Kanun, 55 ret oyuna karşın 250 oyla kabul edildi.

Kanuna göre, mahkeme üyeleri 12 yıl için seçilecek. Bir kişi, iki defa üye seçilemeyecek.

Mahkeme, genel kurul ve iki bölüm olarak çalışacak.

Herkes, temel hak ve özgürlüklerinin ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilecek. Bireysel başvurudan önce, idari ve yargısal başvuru yollarının tüketilmesi gerekecek.

Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan olarak verdiği kararlar ile parti kapatma davalarında aldığı kararların yeniden incelenmesi istenebilecek.

Kanuna göre, Anayasa Mahkemesi, Genel Kurul ve iki bölüm olarak çalışacak. Genel Kurul, genel olarak halen Anayasa Mahkemesinin baktığı konuları görüşecek. Bölümler ise Anayasa değişikliği ile getirilen "bireysel başvuruları" karara bağlayacak.

Anayasa değişikliğiyle yedek üyelerin asıl üye olması ve TBMM’nin 3 üye seçmesiyle üye sayısı 17’ye çıkarılan Genel Kurul en az 12, 7 üyeden oluşan bölümler ise en az 4 üyenin katılımıyla toplanacak.

Anayasa Mahkemesinin halen bir olan başkanvekili sayısı ikiye çıkarılacak. Başkanvekilleri, bölümlere başkanlık edecek.

Anayasa Mahkemesi üyeliğine süre sınırı getiriliyor. Üyeler 12 yıl için seçilecek. Bir kişi, iki defa üye seçilemeyecek. Başkan ve üyeler azlolunamayacak, kendileri istemedikçe görev süreleri dolmadan ve 65 yaşından önce emekliye sevk edilemeyecek.

Raportörler, Başkanın görev vermesi durumunda tanık ve uzman dinleyebilecek.

Kanunla, "raportör yardımcılığı" kadrosu oluşturuluyor. Raportör yardımcıları, yargısal ve idari çalışmalara yardımcı olacak.

Raportör yardımcılığı için açılacak sınavın mülakatında kayıt sistemi kullanılmayacak.

Anayasa Mahkemesi Başkanı, mahkemenin ihtiyaç duyduğu alanlarda hizmet alımı yoluyla yerli ve yabancı uzman çalıştırmaya yetkili olacak.

Kanunda, Anayasa Mahkemesinin Anayasa değişikliklerini şekil bakımdan denetimi, ayrıntılı olarak tanımlanıyor.

Buna göre, Anayasa değişikliklerinde teklif çoğunluğuna, oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı, kanunların ve TBMM İçtüzüğünün son oylamasının öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı, KHK’lerin yetki kanununda öngörülen süre içinde çıkarılıp çıkarılmadığı, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu üyelerinin imzalarının bulunup bulunmadığı ile sınırlı olarak şekil incelemesi yapılabilecek.

-BİREYSEL BAŞVURU-

Kanunla, Anayasa değişikliği ile tanınan bireysel başvuruya ilişkin koşullar da düzenleniyor.

Herkes, Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilecek.

İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekecek.

Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamayacağı gibi Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler de bireysel başvurunun konusu olamayacak.

Bireysel başvuru, ancak ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler tarafından yapılabilecek.

Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamayacak. Özel hukuk tüzel kişileri, yalnızca tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabilecek.

Yabancılar da bazı koşullarda bireysel başvuru yapabilecek.

-BİREYSEL BAŞVURU USULÜ-

Bireysel başvurular, doğrudan, mahkemeler veya yurtdışı temsilcilikler aracılığıyla yapılabilecek. Bireysel başvurular harca tabi olacak.

Başvurunun 30 gün içinde yapılması gerekecek.

Mahkeme, Anayasanın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi açısından önem taşımayan ve esas hakkında karar verilmesini gerektirmeyen, başvurucunun önemli bir zarara uğramadığı ve açıkça dayanaktan yoksun başvuruları reddedebilecek.

Kabul edilebilirlik şartlarını taşımadığına oybirliği ile karar verilen başvurular hakkında kabul edilemezlik kararı verilecek. Kabul edilemezlik kararları kesin olacak.

Kabul edilebilirliğine karar verilen bireysel başvuruların esas incelemesi, bölümler tarafından yapılacak. Bölümlerin bir mahkeme kararına karşı yapılan bireysel başvurulara ilişkin incelemeleri, bir temel hakkın ihlal edilip edilmediği ve bu ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağının belirlenmesi ile sınırlı olacak. Bölümlerce, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamayacak.

Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilecek. İhlal kararı verilmesi halinde, ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilecek ancak yerindelik denetimi yapılamayacak, idari eylem ve işlem niteliğinde karar verilemeyecek.

-MAHKEME KARARLARININ İNCELENMESİ-

Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilecek. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hallerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilecek veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilecek.

Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde, mümkünse dosya üzerinden karar verecek.

Bireysel başvuru hakkını açıkça kötüye kullandığı tespit edilen başvurucular aleyhine, yargılama giderlerinin dışında, ayrıca 2 bin liradan fazla olmamak üzere para cezasına hükmedilebilecek.

Bireysel başvuruya ilişkin hükümler 23 Eylül 2012 tarihinde yürürlüğe girecek.

Siyasi partiler, karara bağlanarak birleştirilen kesin hesap ile ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesap onaylı birer örneğini Haziran ayı sonuna kadar Siyasi Partiler Kanunu’na uygun olarak Anayasa Mahkemesi Başkanlığına gönderecek. Mahkeme de bu belgeleri incelemek üzere Sayıştaya iletecek.

Siyasi partilerin kesin hesapları üzerindeki inceleme Siyasi Partiler Kanunu’na göre yapılacak. Yapılan incelemeye ilişkin raporlar, ilgili siyasi partilere gönderilerek en geç 2 ay içinde görüşünün bildirilmesi istenecek. Mahkeme, mali denetim sırasında siyasi partilerin incelemeye ilişkin raporlar hakkındaki görüşlerini de değerlendirecek.

-YÜCE DİVAN VE PARTİ KAPATMA DAVALARINA YENİDEN İNCELEME-

Anayasa Mahkemesinin "Yüce Divan" olarak verdiği kararlar ile parti kapatma davalarında aldığı kararlara temyiz yolu açılıyor. Mahkeme, "yeniden inceleme" talebini de görüşerek karara bağlayacak.

Anayasa Mahkemesinin başkan ve üyeleri hakkında reddi hakim talebinde bulunulabilecek. Ancak ret talebinin kötü niyetle yapıldığının anlaşılması ve esas yönünden kabul edilmemesi halinde, talepte bulunanların her birine 500 ila 5 bin lira arasında değişen para cezası verilecek.

-EŞİTLİK HALİNDE BAŞKANIN OYU KARARI BELİRLEYECEK-

Genel Kurul ve bölümler, kararlarını katılan üyelerin salt çoğunluğuyla alacak. Oyların eşitliği halinde, Başkanın bulunduğu tarafın görüşü doğrultusunda karar verilmiş sayılacak.

Oylamaya en kıdemsiz üyeden başlanacak.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin, Anayasa Mahkemesinin siyasi parti kapatma veya "Yüce Divan" sıfatıyla verdiği bir kararının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve eki protokollerin ihlali suretiyle verildiğine hükmetmesi halinde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren 1 yıl içinde Anayasa Mahkemesinden yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunabilecek.

Mahkemenin istemi, esaslı ve kabule değer bulması durumunda yargılamanın yenilenmesine karar verilebilecek.

-MAAŞLAR ARTIYOR-

Anayasa Mahkemesi Başkanı, başkanvekilleri, üyeleri ve raportörlerinin maaşları da artırılıyor. Anayasa Mahkemesi Başkanı ve üyelerin maaşları 2 bin 478, raportörlerin maaşları ise 485 TL artacak.

Anayasa Mahkemesi Başkan ve üyeler ile emekli olanlar ve bakmakla yükümlü oldukları aile fertlerinin sağlık giderleri, TBMM üyelerinin tabi olduğu hükümler ve esaslar çerçevesinde Mahkeme bütçesinden karşılanacak.

Her yıl 25 nisanda yapılan mahkemenin kuruluş günü töreni ile emekliye ayrılan başkan, başkanvekili ve üyelere onur belgesi ve armağan verilmesi için, her yıl mahkeme bütçesine ödenek konulacak. Yapılacak harcamalar da Kamu İhale Kanununa tabi olmayacak.

Anayasa Mahkemesi Başkanının yanı sıra mahkeme üyelerine de diplomatik pasaport verilecek.

Anayasa Mahkemesine, raportör, raportör yardımcısı ve diğer idari personelin de bulunduğu 599 kadro ihdas edilecek.

Adalet Bakanlığı taşra teşkilatına ise 67 raportör, Sayıştay Başkanlığına 15 raportör kadrosu açılacak.