27 Mayıs darbesi nedir, 27 Mayıs'ta ne oldu, kimler, hangi yıl yaptı? 27 Mayıs darbesi idamları, sonuçları, nedenleri…

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk darbesi olan 27 Mayıs askeri darbesi 1960 tarihinde yapıldı. 27 Mayıs İhtilâli olarak da anılan darbe 37 düşük rütbeli subayın planları ile yapıldı. 27 Mayıs 1960 darbesi sonucunda Anayasa ve TBMM feshedilirken ülkenin başbakanı ve iki bakanı ise idam edildi. Peki, 27 Mayıs 1960’da neler yaşandı, 27 Mayıs darbesi nedir? İşte Türkiye’nin ilk darbesinde yaşananlar…

27 Mayıs darbesi nedir, 27 Mayıs'ta ne oldu?

1950 senesinde iktidara gelen ve 10 yıl boyunca da iktidarda kalan DP hükümetinin son dönemlerinde, ülkede gerilim ve şiddet iyice kendini göstermeye başladı.

CHP Genel Başkanı İsmet İnönü düzenlediği bazı yurt gezilerinde saldırıya uğradı ve üniversite öğrencileri hükümet karşıtı protestolar düzenlemeye başladı.

Ülkede yaşanan kriz sebebiyle İstanbul’da ve Ankara’da sıkıyönetim ilan edilmesiyle 5 Mayıs 1960 senesinde bir grup üniversite öğrencisi 555K koduyla bir gösteri düzenledi. Bu kodun açılımı ise “5’inci ayın 5’inde saat 5’te Kızılay’da”idi.

21 Mayıs tarihine gelindiğinde ise Harp Okulu öğrencileri sokağa çıkarak Zafer Anıtı’na kadar sessiz yürüyüş düzenledi.

TSK, olaylardan rahatsız olmaya başladı ve yönetime el koydu. General ve subaylardan oluşan 38 kişilik Milli Birlik Komitesi, Kurmay Albay Alparslan Türkeş’in radyoda yaptığı anons ile 27 Mayıs günü ihtilal yapıldığını duyurdu. Söz konusu bildiride “Bugün demokrasimizin içine düştüğü buhran ve son müessif hadiseler dolayısıyla kardeş kavgasına meydan vermemek maksadıyla, Türk Silahlı Kuvvetleri memleketin idaresini ele almıştır. Bu harekata Silahlı Kuvvetlerimiz; partileri içine düştükleri uzlaşmaz durumdan kurtarmak ve partiler üstü tarafsız bir idarenin nezaret ve hakemliği altında en kısa zamanda adil ve serbest seçimler yaptırarak, idareyi hangi tarafa mensup olursa olsun seçimi kazananlara devir ve teslim etmek üzere girişmiş bulunmaktadır.” denildi.

TBMM’yi ve Anayasa’yı fesheden Mili Birlik Komitesi her türlü siyasi faaliyeti de askıya aldı.  Cumhurbaşkanı Celal Bayar ile Başbakan Adnan Menderes başta olmak üzere birçok kamu görevlisi gözaltına alındı.

Menderes gözaltına alınmadan önce yurt gezileri kapsamında Kütahya’daydı ve Albay Muhsin Batur tarafından önce Ankara’ya ardından Yassıada’ya götürüldü.

Yassıada yargılamaları

27 Mayıs sonrasında Cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Başbakan Adnan Menderes, hükûmet üyeleri ve aralarında Millî Mücadele'nin önemli komutanlarından Ali Fuat Cebesoy'un da olduğu Demokrat Parti milletvekilleri, parti yöneticileri, asker ve bazı üst düzey kamu görevlileri tutuklanarak Yassıada'ya götürüldü. Burada tutuklulara ağır işkence ve kötü muameleler yapıldığı iddia edildi. İşkence ve kötü muameleler neticesinde Cemil Keleşoğlu ve Namık Gedik'in intihar ettiği ileri sürüldü. Hatta DP avukatlarından Hüsamettin Cindoruk, Namık Gedik'in intiharının dahi şüpheli olduğunu iddia etti.

Yüksek Adalet Divanı 15 sanığı idam cezasına çarptırdı. Celâl Bayar, Adnan Menderes, eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu, eski Maliye Bakanı Hasan Polatkan oybirliğiyle, eski T.B.M.M. Başkanı Refik Koraltan, eski Genelkurmay başkanı Rüştü Erdelhun, Agah Erozan, İbrahim Kirazoğlu, Ahmet Hamdi Sancar, Nusret Kirişçioğlu, Bahadır Dülger, Emin Kalafat, Baha Akşit, Osman Kavrakoğlu, Zeki Erataman oy çokluğuyla ölüm cezasına çarptırıldı.

Daha sonra özellikle sanık yakınları, bazı sanıklara savunma için süre ve imkân verilmediğini iddia ettiler. Hasan Polatkan'ın yargılamalar sırasında kaybettiği 175 sayfalık savunması yıllar sonra, dönemin Yassıada İrtibat Bürosu Müdürü albay Ömer Faruk Erus'un kasasından çıktı.

Sanıklardan Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961'de sabaha karşı, Adnan Menderes 17 Eylül 1961'de saat 13.30'da İmralı Adası'nda idam edildi. Dünyanın bütün ülkelerinde ceza muhakemesi kanunlarına göre idam cezaları sabaha karşı infaz edilirken Adnan Menderes'in cezasının

infazında bu kuralın dışına çıkılarak öğle vaktinde idam gerçekleştirilmiştir. Bu durumun nedeni olarak, Zorlu ve Polatkan'ın idamlarından sonra, İngiltere Kraliçesi II. Elizabeth başta olmak üzere tüm Avrupa devletlerinin var güçleriyle Türkiye'ye baskı yapmaları gösterilir. İdamdan 9 gün sonra Menderes'in evine gidilerek evin kapısına idam hükmünün bir suretinin asıldığı ve idam edilirken kullanılan ip, idam gömleği, cellat, imam ve son gün yiyip içtiklerinin parasının eşi Berrin Menderes'ten alındığı çok sefer dile getirilmiştir.

Zorlu, Polatkan ve Menderes'in dışındakilerin cezaları infaz edilmeyip, hapis cezasına çevrildi. İdamları durdurmak için ABD başkanı John F. Kennedy'nin Ankara büyükelçisi Raymond A. Hare aracılığı ile Dışişleri Bakanı Selim Sarper'e bir mesaj ilettiği iddia edilir.

14 Ekim 1960 senesinde Yassıada’da başlayan yargılamalar 15 Eylül 1961 senesinde karara bağlandı.

Toplam 19 dosyada toplanmış olan davalar anayasayı ihlal davasıyla birleştirildi ve 592 sanıktan 288 kişi için idam istendi. Fakat kararı açıklayan Yüksek Adalet Divanı, 15 sanığın idamına karar verdi.

Hakkında idam kararı verilen isimler arasında Adnan Menderes, Celal Bayar, Fatin Rüştü Zorlu, Hasan Polatkan vardı. Ancak 77 yaşındaki Celal Bayar, yaş haddi sebebiyle müebbet hapis cezasına çarptırıldı.

Eski TBMM Başkanı Refik Koraltan, eski TBMM Başkanvekilleri Agah Erozan, İbrahim Kirazoğlu, eski Tahkikat Komisyonu Başkanı Ahmet Hamdi Sancar, eski Tahkikat Komisyonu üyeleri Nusret Kirişçioğlu, Bahadır Dülger, eski bakanlardan Emin Kalafat, eski milletvekilleri Baha Akşit, Osman Kavrakoğlu, Zeki Erataman ile eski Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun için idam kararları oy çokluğu ile alınmıştı.

Aralarında eski bakan, eski milletvekilleri, Tahkikat Komisyonu üyeleri, İstanbul Valisi ile İstanbul Belediye Başkanı’nın da bulunduğu 31 sanık için ise müebbet hapis cezası verildi. Sanıklardan 92’si 6 ile 20 yıl arasında ağır hapis, 94’ü de 5 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı. Bazı sanıklar kısa süreli hapis cezaları alırken, bazıları ise beraat etti.

Menderes ve arkadaşlarının itibarı 1990 senesinde iade edildi

11 Nisan 1990 senesinde TBMM, Adnan Menderes ve onunla idam edilen arkadaşlarının itibarlarının iade edilmesi için kanun çıkardı.

Aynı kanun ile birlikte Menderes, Polatkan ve Zorlu’nun naaşları 17 Eylül 1990 tarihinde İmralı’dan alındı ve İstanbul Vatan Caddesi’nde anıt mezara getirildi.