100 yıllık mücadelenin tarihi

Onların hak arayışını destekleyen hemcinslerinin katkılarıyla bu mücadele 100 yıl önce resmi bir boyut kazandı.

Kadınların hak arayışı, ABD'nin New York kentinde tekstil sektöründe çalışan yüzlerce kadının, 8 Mart 1857'de düşük ücretleri, uzun çalışma saatlerini ve insanlık dışı çalışma koşullarını protesto etmek için grev yapmasıyla başladı.

Danimarka'nın Kopenhag şehrinde 1910 yılında düzenlenen Kadın Sosyalist Enternasyonal toplantısında Clara Zetkin, 8 Mart 1857'de New York'ta başlayan kadın haklarının kazanılması mücadelesinin, her yıl "kadın günü" olarak kutlanmasını önerdi ve bu öneri oybirliğiyle kabul edildi.

Kopenhag kararından sonra ilk kez 19 Mart 1911'de Avusturya, Danimarka, Almanya ve İsviçre'de yüz binlerce kadın ve erkek değişik aktivitelerle "kadın günü"nü kutladılar, oy verme ve seçme-seçilme haklarının yanı sıra meslek edinme ve mesleki eğitim görme haklarını istediler.

Birleşmiş Milletler (BM) Örgütü, 1975'i "Dünya Kadınlar Yılı"nı ilan etti ve 16 Aralık 1977'de 8 Mart'ın, tüm kadınlar için "Dünya Kadınlar Günü" olarak kutlanmasını kararlaştırdı. Kadınlar, tam 100 yıldır her 8 Mart'ta bu mücadeleye katkısı olanları anmak ve eşitsizliğe, adaletsizliğe karşı çıkmak için bir araya geliyorlar.

Değişen dünyada ve yeni toplumsal koşullarda yeni haklar elde etmek için çaba harcıyorlar. Kadınların toplumsal cinsiyet eşitliği yolundaki mücadelesinde dünyadaki önemli köşe taşları şöyle:

1935: 12. Milletlerarası Kadın Konferansı, Mustafa Kemal Atatürk'ün liderliğinde, Beylerbeyi Sarayı'nda düzenlendi.

1945: Kadın-erkek eşitliğinin ilkelerini belirleyen ilk uluslararası BM belgesi kabul edildi.

1946: Kadınların politik, ekonomik ve sosyal haklarını iyileştirmek amacı ile BM Kadının Statüsü Komisyonu kuruldu.

1949: "İnsan Ticareti ve Paralı Seks veya Benzer İşletmeciliğin Engellenmesi Sözleşmesi" BM Genel Kurulu'nda kabul edildi.

1951: Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından "Benzer İşlerde Çalışan Kadın ve Erkeğe Eşit Ücret Ödenmesi Sözleşmesi" kabul edildi.

1952: "Kadının Siyasal Hakları Sözleşmesi" BM Genel Kurulu'nda kabul edildi.

1957: "Kadının Milliyeti Sözleşmesi" kabul edilerek, kadına, eşinden bağımsız olarak kendi isteğiyle milliyetine karar verme hakkı tanındı. -1960: Meslek ve iş konusundaki eşitsizliklerle ilgili ILO sözleşmesi kabul edildi.

1962: "Evlilikte Onay, Evlilikte Minimum Yaş ve Evliliğin Kayda Geçmesi Sözleşmesi" BM tarafından kabul edildi.

1967: Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Deklarasyonu BM tarafından kabul edildi.

1972: BM Genel Kurulu, 1975 yılını, Uluslararası Kadın Yılı (UAKY) olarak deklare etti ve bu yılı kadın konularına odaklanmaya ayırdı.

1974: BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi, 1975-UAKY'de Mexico City'de "Dünya Kadın Konferansı" yapılması kararını aldı.
1975-1985: Uluslararası Kadın On Yılı olarak pek çok ülke kadın konularına odaklandı.

1979: Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) BM Genel Kurulu'nda kabul edildi.

1979: Avrupa Konseyi, kadın erkek eşitliğinden sorumlu ilk Komitesini kurdu.

1981: Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi yürürlüğe girdi.

1988: Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, Kadın Erkek Eşitliği Deklarasyonu'nu yayımlayarak, kadın erkek eşitliğinin insan haklarının ayrılmaz bir parçası olduğunu ve cinsiyet temelli ayrımcılığın insan hakları ve temel özgürlüklerin kazanılmasının önünde bir engel olduğunu vurguladı ve kadın erkek eşitliği meselesi, ekonomik ve sosyal konular kapsamından çıkarılarak insan hakları konularına dahil edildi.

1988: Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi bünyesinde "Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komitesi" kuruldu.

2002: Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, kadınların şiddete karşı korunması konulu 5 numaralı tavsiye kararını kabul etti. Kadına yönelik şiddetle mücadele konusundaki en önemli girişimlerden biri olan bu Tavsiye kararı, şiddetin önlenmesi ve kurbanların korunması için küresel bir strateji oluşturan ilk uluslararası dokümandır ve cinsiyet temelli tüm şiddet biçimlerine yönelik bir strateji getirdi.

2006: Avrupa Konseyi üyeleri, Konsey'in diğer organları ve STK'ların katılımıyla 2006 yılında başlatılan ve 2008 yılına dek sürecek olan "Aile İçi Şiddet Dahil Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Kampanyası" başlatıldı. Kampanya, duyarlılık yaratmayı, hükümetlerin siyasi irade göstermesini ve gerekli kaynakları ayırmalarını, uygulamaları takip ederek veri toplamasını hedefliyordu.

2006: AB bünyesinde, "Avrupa Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Enstitüsü" kuruldu.

2006: 28-29 Ocak 2006 tarihleri arasında İstanbul'da "Medeniyetler İttifakında Kadın" başlıklı uluslararası kongre gerçekleştirildi.

2007: Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi "Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komitesi" Başkanlığına Türk Milletvekili Gülsün Bilgehan seçildi.

TÜRK KADINININ MÜCADELESİ

Türk kadını da bu süre içinde, eğitimden sağlığa, siyasetten sendikal haklara kadar birçok alanda kazanımlar elde etti. Türk Medeni Kanunu'nun kabulüyle tek eşlilik zorunlu hale getirildi, kadınlar boşanma hakkı, velayet hakkı ve malları üzerinde tasarruf yetkisine sahip oldular.

Yüz yıllık hak mücadelesinde, kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmesi analık sigortası, yaşlılık sigortasının kadın ve erkekler için eşit esaslara göre düzenlenmesi, kadınların eşlerinin soyadıyla kendi soyadlarını da kullanmaları, iş ve meslek seçiminde eşlerinden izin almak zorunda olmamaları, iş sözleşmelerinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle farklı işlem yapılamayacağının hükme bağlanması da önemli düzenlemeler arasında yer aldı.

Kadınların toplumsal cinsiyet eşitliği yolundaki mücadelesinde Türkiye'deki önemli köşe taşları şöyle:

1845: Padişah fermanıyla kız ve erkek çocuklar için ilköğretim zorunlu hale getirildi. -1858: Kız ortaokulu (Rüştiye) açıldı.

1864: Kız teknik eğitim okulu açıldı.

1869: Kız sanayi mektebi açıldı.

1870: Kız Öğretmen Okulu (Dar-ül Muallimat) açıldı.

1876: İlk anayasa ile kız ve erkek çocuklar için ilköğretim zorunlu hale getirildi.

1897: Kadınlar ücretli işçi olarak çalışmaya başladı.

1911: Zina suçunun cezası kadın ve erkek için eşitlendi.

1913: Kadınlar devlet memuru olarak çalışmaya başladı.

1913: Kız lisesi (Sultani) açıldı. -1914: Kadınlar tüccarlık ve esnaflığa başladı.

1915: Kadınlar için ilk üniversite (İnas Darülfünunu) açıldı.

1915: Kadın işçiler için sosyal haklar açısından ilk düzenleme yapıldı.

1917: Osmanlı Medeni Kanunu'nun uygulanması için çıkarılan Aile Hukuku Kararnamesi ile evlilik sözleşmesinin resmi memur önünde yapılması, evlenme yaşının erkeklerde 18, kadınlarda 17 olması, zorla evlendirmenin geçersiz sayılması hususları düzenlendi.

1922: Yedi kız öğrenci, tıp fakültesine kayıt yaptırarak eğitime başladı.

1923: Kadınların siyasal haklarını savunmak üzere "Kadınlar Halk Fırkası" adıyla bir siyasi parti kuruldu.

1924: Eğitim ve Öğretim birliğini sağlayan (Tevhid-i Tedrisat) kanunu çıkarıldı.

1926: Türk Medeni Kanunu'nun kabulü ile tek eşlilik zorunlu hale getirildi, kadınlar boşanma hakkı, velayet hakkı ve malları üzerinde tasarruf yetkisine sahip oldular.

1930: Kadın ve çocukların korunmasına ilişkin ilk düzenlemeler Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile yapıldı. -1930: Kadınlar belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkını elde etti.

1933: Kadınlar muhtar ve ihtiyar heyeti seçimlerinde seçme ve seçilme hakkını elde etti.

1934: Anayasa değişikliği ile kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı.

1934: Kadınlar milletvekili seçimlerinde seçme ve seçilme hakkını elde etti.

1935: Kadınların seçme ve seçilme hakkını ilk kez kullandığı seçimler yapıldı. Cumhuriyet döneminde yüzde 4,6 ile 2007 yılına kadar parlamentoda ulaşılan en yüksek kadın üye oranına ulaşıldı.

1945: Olgunlaşma enstitüleri açıldı.

1945: Analık sigortası (doğum yardımı) 4772 Sayılı Yasa ile düzenlendi.

1949: Yaşlılık sigortasının kadın ve erkekler için eşit esaslara göre düzenlenmesi 5417 Sayılı Yasa ile sağlandı.

1965: Nüfus Planlaması hakkında 557 sayılı Yasa çıkarıldı. Bu yasa ile; geriye dönüşümlü aile planlaması yöntemleri serbest bırakıldı ve ancak tıbbi zaruret halinde kürtaj hakkı tanındı.

1983: Aile Planlaması hakkında 2827 Sayılı Yasa kabul edilerek, 10 haftaya kadar olan gebeliklerde kürtaj hakkı tanındı. Sertifikalandırılmış genel pratisyenlere gebeliği sonlandırma yetkisi verildi. Kadın ve erkekte cerrahi aile planlaması yöntemleri serbest bırakıldı.

1971: İlk kadın bakan Türkan Akyol parlamento dışından atandı.

1985: Türkiye, "Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi"ni (CEDAW) imzaladı. 1986'da TBMM tarafından onaylandı.

1986: Parlamento üyesi İmren Aykut hükümette yer aldı.

1989: Üniversitelerde kadın sorunları ve araştırmaları merkezleri açıldı. İstanbul Üniversitesi bünyesinde kadın çalışmaları alanında yüksek lisans programı başladı.

1990: Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü kuruldu. -1990: Kadının çalışmasını kocanın iznine bağlayan yasa maddesi Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildi.

1990: Tecavüz mağdurunun hayat kadını olması halinde cezanın indirilmesini öngören kanun hükmü, TBMM tarafından yürürlükten kaldırıldı.

1993: Girişimciliğe özendirmek amacıyla kadına özel düşük faizli kredi uygulaması başlatıldı.

1994: İlk kadın başbakan Tansu Çiller göreve geldi.

1997: Kadınlar, kocalarının soyadı ile birlikte kendi soyadlarını da kullanma hakkını elde ettiler.

1998: Aile içi şiddete uğrayan kişilerin korunması için gerekli tedbirlerin alınması düzenleyen 4320 Sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanun yürürlüğe girdi. 1998: Adalet Bakanlığı, bekaret kontrolünün, ancak takibi şikayete bağlı suçlarda, mağdurun rızası alınarak, ırza geçme gibi re'sen takip edilen suçlarda ancak hakim kararı ile gecikmesinde sakınca bulunan hallerde ise Cumhuriyet savcısının yazılı izni ile yapılabileceğini düzenleyen bir Genelge yayımladı.

2000: Özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının işbirliği ile maddi yetersizliği nedeniyle öğrenimlerine devam edemeyen kız çocuklarına eğitimde fırsat eşitliği sağlanması ve kız çocuklarının meslek sahibi, ufku açık "bireyler" haline gelmelerini amaçlayan "Kardelenler-Çağdaş Türkiye'nin Çağdaş Kızları" isimli Proje başlatıldı.

2000: Toplumsal cinsiyet yaklaşımını ana plan ve programlara yerleştirmek için resmi, özel ve sivil toplum kuruluşları çalışanlarına yönelik olarak kullanılması planlanan ve modüler bir eğitim materyali olan Toplumsal Cinsiyet Eğitim paketi hazırlandı ve pilot uygulamaları yapıldı.

2002: Yeni Medeni Kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte, eşlerin iş ve meslek seçiminde birbirlerinden izin almak zorunda olmadıkları hükme bağlandı.

2003: "Haydi Kızlar Okula Kampanyası", kız çocuklarının okullulaşma oranının en az olduğu 10 ilde başlatıldı.

2003: İşçi işveren ilişkisinde cinsiyet dahil hiçbir nedenle temel insan hakları bakımından ayrım yapılamayacağı, iş sözleşmesinin yapılmasında, uygulanmasında ve sona erdirilmesinde cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapılamayacağı, cinsiyet nedeniyle eşit değerde iş için daha düşük ücret verilemeyeceği, cinsiyet, medeni hal ve aile yükümlülükleri, hamilelik ve doğumun iş aktinin feshi için geçerli sebep oluşturamayacağı gibi hükümleri içeren yeni İş Kanunu yürürlüğe girdi.

2003: Türk Vatandaşlığı Kanununda kadın-erkek eşitliği bakış açısı ile değişiklik yapıldı.

2004: "Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik" yürürlüğe girdi. -2004: "Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik" yürürlüğe girdi.

2004: Personel alımlarında cinsiyet ayrımcılığı yapılmamasına ilişkin "Personel Temininde Eşitlik İlkesine Uygun Hareket Edilmesi" konulu Başbakanlık Genelgesi yürürlüğe girdi.

2004: Doğum izinlerinin artırılmasına ilişkin düzenlemeler içeren Devlet Memurları Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun yürürlüğe girdi.

2004: Cinsiyet eşitliği ve kadına karşı şiddet konusunda çağdaş düzenlemeler içeren Yeni Türk Ceza Kanunu kabul edildi.

2005: 1 Haziran 2005'te yürürlüğe giren yeni TCK ile, işyerinde cinsel taciz kavramı düzenlendi ve sadece üst yönetici değil çalışanlar arasında da cinsel taciz suçuna yaptırım getirildi.

2006: "Çocuk ve Kadınlara Yönelik Şiddet Hareketleriyle Töre ve Namus Cinayetlerinin Önlenmesi İçin Alınacak Tedbirler" konulu Başbakanlık Genelgesi yayımlandı.

2007: 22 Temmuz 2007 tarihinde yapılan Genel Seçimler ile Parlamentoya giren kadın milletvekili sayısı yüzde 100 artarak kadın vekil oranı yüzde 9'a ulaştı.