Zam geldi, 23 bin 489 liraya yükseldi, çalışanlara peşin olarak ödeniyor
Kıdem tazminatı bir iş yerinde bir yıldan uzun süre çalışanların işten çıkarılmaları durumunda işveren tarafından ödeniyor.. Temmuz ayında asgari ücrete ara zam yapılmasının ardından yeni kıdem tazminatı tavan ücreti belli oldu. 1 Temmuz 2023 itibarıyla brüt 13 bin 414 lira 50 kuruş, net 11 bin 402 lira 32 kuruşa yükselen asgari ücret zammıyla 7 milyondan fazla çalışanı doğrudan etkileyen kıdem tazminatı da arttı. İşte konun ayrıntıları...
Hazine ve Maliye Bakanlığı, Aralık 2023 sonuna kadarki Sosyal Haklar Genelgesi’ni yayınladı, çalışanların yeni kıdem tazminatı tavanı da belli oldu.
Temmuz-aralık dönemi için çalışanların alacağı kıdem tazminatının üst sınırı, 23 bin 489 lira olarak açıklandı. Bu yılın ocak-temmuz döneminde ise kıdem tazminatı tavanı 19 bin 982 lira olarak uygulandı.
Böylece temmuz ayında kıdem tazminatı tutarı yüzde 17.5 artmış oldu. Kıdem tazminatı tavanı belli olunca da okuyuculardan çokça soru almaya başladım. Hepsine açıklık getirmeye çalışayım.
Önce, kimler kıdem tazminatını almaya hak kazanıyor; kısaca değineyim. Çalışanın işveren tarafından işten çıkarılmış olması gerekiyor. Çalışan işyerinde bir yıl çalıştıktan sonra kıdem tazminatına hak kazanıyor.
Bunların yanı sıra; erkeklerde askerlik nedeniyle, kadınlarda evlilik nedeniyle işten ayrılma halinde ve çalışan emekliliğe hak kazandığında kıdem tazminatını alabiliyor.
7 BİN PRİM GÜNE DİKKAT!
Kıdem tazminatında en çok karşılaştığım soruların başında, “İşten ayrılırsam kıdem tazminatı alabilir miyim?” geliyor. Düne kadar bu sorunun cevabı şöyleydi:
İlk sigortalı olduğu tarih, 8 Eylül 1999’dan önce olanlar 15 yılı doldurup, 3 bin 600 prim gün sayısını tamamladıklarında kıdem tazminatı alıp, kendi istekleriyle işten ayrılabiliyorlardı.
Ancak 8 Eylül 1999 tarihinden önce sigortalı olanların büyük kısmı EYT’den emekli oldular. Halen prim gün sayısı ve çalışma yılı EYT için yeterli olamayanlar varsa, 15 yılı doldurup, 3 bin 600 prim gün sayısını tamamladıklarında kıdem tazminatı alıp, işten ayrılabilirler.
8 Eylül 1999 tarihinden sonra işe girenler tazminata hak kazanabiliyorlar mı? İlk sigortalı olduğu tarih 8 Eylül 1999-30 Nisan 2008 arasında olanlar ya 25 yıl çalışıp, 4 bin 500 prim günü doldurduklarında kıdem tazminatı alabilirler ya da çalışma yılına bakılmaksızın 7 bin prim günü doldurduklarında işyerinden kıdem tazminatı alıp, işten ayrılabilirler.
İlk sigortalı olduğu tarih Mayıs 2008 ve sonrası olanlar da 5 bin 400 prim günü doldurmaları halinde kıdem tazminatına hak kazanırlar.
NASIL HESAPLANIYOR?
Peki, kıdem tazminatı nasıl hesaplanıyor? Çalışılan her tam yıl için 30 günlük giydirilmiş ücret (ikramiye, prim, yol ve yakacak yardımı gibi tüm ödemelerin dahil olduğu ücret) üzerinden kıdem tazminatı ödeniyor.
Kıdem tazminatı net ücret üzerinden hesaplanmıyor. Brüt ücret ile çalışılan yılın çarpımı sonucu toplam kıdem tazminatı hesaplanıyor. Malum, temmuz ayından itibaren asgari ücret artarak, brüt 13.414 liraya yükseldi. Bu da şu anlama geliyor; sene sonuna kadar kıdem tazminatı alacakların tazminat tutarı da arttı.
Asgari ücretli bir çalışan, işyerinde 5 yıldır çalışıyorsa 67 bin lira, 10 yıldır çalışıyorsa 134 bin 140 lira tazminata hak kazanıyor. Kıdem tazminatından ise binde 7.59’luk damga vergisi kesintisi yapılıyor.
Tazminat hesaplamasında dikkat edilecek husus, tavan miktarı. Yeni açıklanan kıdem tazminatı tavanı 23 bin 489 lira. Çalışanın maaşı bu rakamın üzerinde olsa da kıdem tazminatı 23 bin 489 lira üzerinden hesaplanacak.
Mesela, brüt maaşınız 30 bin lira ve aynı işyerinde 10 yıldır çalışıyorsunuz. İşten ayrıldığınızda 300 bin lira kıdem tazminatı almayacaksınız; tavan tutarı 23.489 lira olduğundan, işveren tazminat tutarı olarak 234 bin 890 lira ödeyecek.
TAZMİNAT PEŞİN ÖDENİRKıdem tazminatı peşin mi, taksitle mi ödenir? İşveren, çalışana kıdem tazminatını peşin ödemek durumunda. İş Kanunu’nda taksitle ödeneceğine yönelik bir hüküm bulunmuyor. Ancak işveren tazminatı taksitle ödemek ister, çalışan da bunu kabul ederse taksitle ödenebilir.
Kaç taksitle ödeneceği de yine kanunda yer almıyor. İşveren ile çalışan aralarında taksit sayısında anlaşmak durumunda. Çalışan, taksitle ödenmesini kabul etmezse, işveren peşin ödemek zorunda. Eğer işçi, taksitle ödenmesi konusunda anlaşır ve anlaşmayı da imzalarsa, faiz talebinden de vazgeçmiş sayılır.
Öte yandan bazı durumlarda çalışan kendi isteği ile işten ayrılsa da kıdem tazminatı hakkı kazanıyor. Kadınlardın doğum izni, doğumdan sonra yarı zamanlı çalışma hakkı bulunurken erkek çalışanlar için askerlik görevinden doğan hakları bulunuyor.
ASKERE GİDENE TAZMİNAT HAKKI
Çalışanlara askerlik görevi ile ilgili iki farklı hak tanınıyor. Çalışanlar askerlik hizmeti sonrası çalıştıkları işe geri dönebilecekleri gibi isterlerse tazminat hakları ile birlikte işten ayrılabiliyorlar.
İşverenlere askerden dönen ve eski işinde çalışmak isteyen işçiyi işe alma konusunda getirilen zorunluluk ile ilgili önemli açıklamalarda bulunan Sosyal Güvenlik Uzmanı Mustafa İşcan, "4857 sayılı İş Kanununun 31 inci maddesinde düzenlenmiştir. İş Kanununun “Askerlik ve Kanundan Doğan Çalışma” başlıklı 31 inci maddesi 1475 sayılı eski İş Kanunu ile hemen hemen aynı içeriktedir.
. Var olan fark, işe girmek isteyen işçinin işe alınmaması halinde tazminat ödenmesidir. Konu ile ilgili madde şöyledir: MADDE 31. - Muvazzaf askerlik ödevi dışında manevra veya herhangi bir sebeple silah altına alınan veyahut herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi yüzünden işinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi işinden ayrıldığı günden başlayarak iki ay sonra işverence feshedilmiş sayılır." diye konuştu.
YAZILI DİLEKÇE ŞARTI
Askere gidecek çalışanların çoğu tazminat alıp alamayacağını merak ediyor. Askere giden işçi 1474 sayılı İş Kanunu’nun yürürlükteki 14. Maddesi gereğince kıdem tazminatına hak kazanıyor. Burada önemli bir detay dikkat çekiyor. Çalışan askere gideceğini kanıtlamakla yükümlü.
. Askere gidecek işçinin istifa dilekçesini mutlaka işverene yazılı olarak sunması gerekiyor. Ayrıca dilekçeye askerlik kurumundan alınmış “Askerlik Sevk Belgesi” eklemesi gerekiyor.Çalışanın tazminat hakkı elde edebilmesi için aynı işyerinde en az bir yıl çalışmış olması gerekiyor. Bu şart askerlik nedeni ile tazminat talep edilmesi durumunda da geçerli oluyor.
İKİ AYLIK SÜRE TANINIYOR
Askere giden ve döndüğünde aynı işine devam etmek isteyen çalışanlara iki aylık süre tanınıyor. 4857 sayılı İş Kanunu madde 31 maddesi uyarınca herhangi bir askeri veya kanuni ödevden ötürü işten ayrılan işçiler bu görevin sona ermesini takip eden 2 ay içerisinde işe girmek istedikleri durumda, bu taleplerini işverene bildirmeleri gerekiyor. Özetle askerden dönen kişi iki ay içerisinde işverene, işe dönmek istediğini beyan etmesi gerekiyor.
ASKERDEN DÖNEN İŞÇİNİN ÜCRETİ DÜŞÜRÜLEBİLİR Mİ?
Çalışanın işe dönme talebini işveren olumlu karşılamak durumunda. İşveren işçiyi aynı şartlarda işe almak zorunda. Peki askerden dönen işçinin ücreti düşürülebilir mi?
SGK Uzmanı Mustafa İşcan askerden dönen çalışanın işveren tarafından yeniden işe alınması ile ilgili, “O an ki Şartlarla İşe Alma Kavramı Kanuna göre, işveren askerden dönen eski işçisini o andaki şartlarla işe almak zorundadır. “O andaki şartlar” ifadesini Yargıtay Hukuk Genel Kurulu kararında “işçinin mümkün oldukça kazanılmış haklarının gözetilmesi gereğini hedef tuttuğu gibi, işyeri zorunluluklarının da dikkate alınmasını dahi öngörmektedir.
İşçi işyeri zorunlulukları nedeni ile daha düşük ücretli bir işe alındığı takdirde ileride işçinin kazanılmış haklara uygun ve işyeri zorunlulukları ile bağdaşır iş açıldığında işverenin bu yükümlülüğünün devam edeceğinin de kabulü gerekir” (Yrg HGK K:1978/189) ifadeleriyle açıklamıştır. Yani, işçi önceki statüsü ile değil yeni işyeri zorunluluklarına göre çalıştırılacak, daha düşük bir ücretle de işe alınabilecektir.” diye konuştu.
İŞVEREN İŞE ALINMAZSA NE OLUR?
İşcan Askerlikten Doğan Tazminat hakkını şu şekilde açıklıyor;“İşçi, askerden döndükten sonra 2 ay içerisinde eski işverenine başvuruda bulunarak yeniden işe alınmayı talep edebilir. İşveren, eski görevinde ya da benzer bir görevde boşluk olması durumunda işçiyi derhal işe almak zorunda. Boş yer bulunmadığı takdirde, benzer görevde oluşan ilk boş pozisyonda önceliği bu işçiye vermesi gerekiyor. Bu zorunluluğa aykırı davranan işverenin, işe almadığı eski işçisine 3 aylık ücreti tutarında bir tazminat ödemesi gerekiyor. Bu tazminat “Askerlikten Doğan Tazminat” olarak adlandırılıyor.”