TÜİK enflasyonu nasıl hesaplıyor? TÜİK enflasyon hesaplama yöntemi nasıl?

TÜİK Başkanı Erhan Çetinkaya dikkat çeken açıklamalar yaptı. Enflasyon hesaplamasının dünya ülkelerinde nasılsa Türkiye'de de aynı şekilde yapıldığını söyleyen Çetinkaya, ENAG'ın endeksi olmaması gerektiği kadar yüksek açıkladığını ifade ederek, "Enflasyon hesaplamasında bir şey çevirmiyoruz" dedi.

"TÜFE'Yİ AYLIK 600 BİNİN ÜZERİNDE FİYATI DERLEYEREK HESAPLIYORUZ"

TÜİK Başkanı Çetinkaya, madde fiyatlarının yayımlanmasını durdurmalarına ilişkin eleştirileri şöyle yanıtladı:

"TÜFE'yi Türkiye genelinde aylık 600 binin üzerinde fiyatı derleyerek hesaplıyoruz. Bu sonuçları dünyada en erken açıklayan ülkelerden biriyiz. TÜFE'yi her ayın 3. iş günü kamuoyu ile paylaşıyoruz. Bu fiyatların yaklaşık 300 bini marketlerden alınan kasa fiyatlarından oluşuyor. Bu da ayın sonunda toplanıyor. Söz konusu hesaplamaların açıklanma tarihi olan ayın 3'üne yetişmesi çok zor. Enflasyon, 600 bin fiyatın ağırlıklı ortalaması alınarak toplulaştırıldığı bir hesaplamadır. Bir madde veya hizmetin çeşitlerinin ortalaması alınmaktadır. Örneğin Van'daki bir domates ile İstanbul Etiler'deki çeri domatesin fiyatı aynı olabilir mi? Bunların fiyatlarının ağırlıklı ortalamaları alınarak toplulaştırılan fiyatlar enflasyon hesaplamasında kullanılmaktadır. Madde sepeti olduğu yerde duruyor, madde sepetini gizlemek kimsenin yetkisinde değildir, yayınlanmayan tablolar madde fiyatlarıdır. Geçmişte açıklanan madde fiyatlarının bir gösterge niteliği yoktu. Madde fiyatlarının açıklanması için ekstra bir gün daha çalışma yapmak gerekiyor. Bu sebeple artık gösterge niteliği taşımayan bu fiyatları yayınlamıyoruz."

Çetinkaya, Avrupa Birliği'ne (AB) üye ve aday ülkeler, EFTA ülkeleri, ABD ve Kanada istatistik ofislerinin internet siteleri de incelendiğinde madde düzeyinde tüm fiyatları yayınlayan herhangi bir ülke bulunmadığına dikkati çekerek, Kurumun bu anlamda haksız eleştirilere maruz kaldığını bildirdi.

Basına yansıyan haberlerde endeks zaman içerisinde yürütülerek madde sepetindeki bazı fiyatların hesaplandığını ifade eden Çetinkaya, şu değerlendirmede bulundu:

"Yumurta, doktor muayenesi fiyatları denildiğinde toplulaştırılmış bir fiyattan bahsediliyor. Örneğin bugün (dün) basına yansıyan bir haberde 2,57 lira yumurta fiyatı ifade ediliyor. Gezen tavuk yumurtası 5 lira. Ama 30'lu yumurtaların tanesi 2 lira. Tüketim ağırlıklarına bakıldığında vatandaşların çoğunlukla 30'lu yumurta tükettiği görülüyor. Ortalama toplulaştırılmış fiyatlara bakıldığında yumurta için 2,57 lira gayet mantıklı bir fiyat. Olay bir süre sonra teknik hesaplamalardan çıkıp algı yönetimine giriyor."

TÜFE'nin, Eurostat standartlarına yüksek derecede uyumlu olarak hesaplandığına dikkati çeken Çetinkaya, "Geçen yıl doğal gaz desteği sağlandığı dönemde TÜİK olarak 'hükümetin lehine rakamları açıklıyoruz' diye sosyal medyada yemediğimiz dayak kalmadı. Halbuki doğal gaz sıfırlandı ve herkesin cebine yansıdı. Bu desteğin endeks hesaplamalarında yer alıp almama konusunu Eurostat'a sorduk. Söz konusu indirimli fiyatların TÜFE içerisinde hesaplanması gerektiğini belirtti, biz de TÜİK olarak hesaba dahil ettik." diye konuştu.

ENFLASYON NASIL HESAPLANIR?

Ülkemizde resmi enflasyon TUİK (Türkiye İstatistik Kurumu) tarafından hesaplanıyor.

Enflasyon için iki resmi veriyi takip ediyoruz: Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ve Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE).

TÜFE, satın aldığımız nihai ürün fiyatları üzerinden (vergiler dahil, peşin fiyatlar) toplanıyor. ÜFE ise, yurtiçinde üretimi yapılan ürünlerin üretim sonrasındaki (vergi hariç, peşin fiyatlar) fiyatları üzerinden toplanıyor.

Bunlara ek olarak, tüketici fiyat artışlarını takip eden İTO (İstanbul Ticaret Odası) ve TURK-İş (Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu) gibi kurumlar da var. İTO, İstanbul Ücretliler Geçinme Endeksi ve TÜRK-İŞ Türkiye Açlık ve Yoksulluk Sınırı verilerini her ay açıklıyor. Bu verilerdeki artış oranları da yakından takip ediliyor.

ENFLASYON GÖSTERGESİ OLAN TÜFE NASIL HESAPLANIR?

TUİK, toplumun tüm sosyal ve ekonomik olarak farklı kesimlerini kapsayacak şekilde gerçekleştirilen bir tüketim anketine (Hanehalkı Bütçe Anketi) dayanarak Türkiye için ortalama bir tüketim sepeti oluşturuluyor. 2021 yılında bu tüketim sepetinde 415 madde yer aldı.

Tüketim sepetindeki ürünler, gelirin ne kadarının bu ürünlere harcandığına bağlı olarak ağırlıklandırılıyor. Tüketim alışkanlıklarındaki değişime göre, bu ürünler ve ağırlıkları her yıl Ocak ayında güncelleniyor; ve tüm yıl için bu ürünler ve ağırlıklar kullanılıyor.

Mesela, 2021 yılında TÜFE içinde Gıda ürünlerinin ağırlığı %25.9’du; bu kategori altında Ekmek’in ağırlığı ise %2.5 idi. Yani, TÜFE hesaplaması, Türkiye’de ortalama bir kişinin aylık tüketiminin %2.5’ini Ekmek’e ayırdığını varsayıyor.

Ay içinde bazı ürünlerin fiyatları günlük, bazı ürünlerin fiyatları haftalık, bazı ürünlerin fiyatları ayda iki kez toplanıyor. Bu toplanan fiyatlar, tüketim sepetindeki ağırlıklarına göre tekrar hesaplanarak tek bir fiyat, bir endeks haline getiriliyor. Aylık enflasyon iki ay arasındaki değişim olarak hesaplanıyor. Mesela, Aralık ayında tüketici fiyat endeksi 110 olarak hesaplandı. Kasım ayında 109 idi. Aralık ayı aylık enflasyonunu, (110-109)-1 = %0.9 olarak bulabiliriz. Bir önceki yıl Aralık ayında endeksin 100 olduğunu düşünelim. Bu yıl Aralık itibariyle yıllık enflasyon, (110-100)-1 = %10 olarak hesaplanır. Aralık ayında hesaplanan yıllık enflasyon, aynı zamanda o yıl için kullanılan “Yıllık” enflasyon olur.