Şakasına bile bozulur!

BAŞBAKAN Erdoğan’ın Rusya Devlet Başkanı Putin’e yaptığı ‘Hadi gelin bizi Şanghay Beşlisi’ne alın, biz de Avrupa Birliği’ni gözden çıkaralım’ şakası gerçeğe dönüşürse, bu ittifaka en çok ABD bozulacak. Çin, Rusya, Kazakistan, Tacikistan, Kırgızistan ve son olarak Özbekistan’ın katıldığı Doğu’nun NATO’su, ABD’ye karşı kurulan bir güçbirliği

DÜNYA petrol rezervinin yüzde 25’ini, doğalgazın yüzde 45’ini elinde tutan Şanghay Beşlisi, ilk etapta enerji alanında işbirliği yapıyor. Hedef ise Serbest Ticaret Anlaşması imzalayarak vergileri sıfırlamak. 2012’de Şanghay Beşlisi’nin diyalog ortağı olan Türkiye, üyelikle uluslararası arenadaki etkinliğini artırmak istiyor.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüşmesi esnasında Avrupa Birliği’ne (AB) alternatif olarak Şanghay Beşlisi’ni gösterdi. Peki, geçen hafta Çarşamba günü biraraya geldiği Putin’e “Zaman zaman bize takılıyorsun. AB’de ne işin var diyorsun. O zaman ben de şimdi size takılayım. Hadi gelin bizi Sangay Beşlisi’ne dahil edin, biz de AB’yi gözden çıkartalım” diye atıfta bulunan Erdoğan’ın bahsettiği Şangay Beşlisi kim?

Şanghay Beşlisi, 26 Nisan 1996 tarihinde, Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın Şanghay’da biraraya gelerek Sınır Bölgelerinde Askeri Güvenin Derinleştirilmesi Anlaşması’nı imzalamasıyla kuruldu. Amaçları, ‘terör, ayrılıkçı hareketler ve dinsel fanatizm’e karşı birlikte hareket etmekti.

2001’de Özbekistan’ın da katılımıyla üye sayısı 6’ya çıkan birliğin adı Şanghay İşbirliği Örgütü (Shanghai Cooperation Organization) olarak değişti. Aynı yıl gerçekleştirilen Saint Petersburg zirvesinde üye devletler, örgütün amaç, prensip, yapı ve işleyişini belirleyen Şanghay İşbirliği Örgütü Beyannamesi’ni imzaladı.

Güvenlik ve terörizm öncelikleri

Günümüzde Doğu’nun NATO’su olarak nitelenen Şanghay İşbirliği Örgütü, 2011 yılındaki bu zirvede ortak bir ‘anti-terör ajansı’nın kurulmasını öngören anlaşmayı imzaladı. Bölgesel Anti terörizm Yapısı (RATS), 2004’te kuruldu. 2006’da, anti terörizm kapsamı altında uluslararası uyuşturucu suçlarıyla mücadele planını açıklayan Şanghay İşbirliği Örgütü, Ekim 2007’de Bağımsız Devletler Topluluğu üyeleri tarafından 2002’de kurulan Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü’yle (Collective Security Treaty Organisation) anlaşma imzaladı. Hedef, güvenlik, suç ve uyuşturucu trafiği konularında kapsamlı işbirliğine gidilmesiydi.

‘Tek kutuplu dünya kabul edilemez’

İlk bakışta göze çarpmasa da Şanghay İşbirliği Örgütü’nün yapısı derinlemesine incelendiğinde, esas amacının 1990’larda Sovyetler Birliği’nin dağılması ve Varşova Paktı’nın lağvedilmesiyle, rakip güç ABD’nin bölgedeki nüfusunun artmasına karşı bir işbirliği girişimi olduğu ortaya çıkıyor. Örgütün esas harcı ABD karşıtlığı olan bir jeo-stratejik blok olduğunun bir diğer kanıtı ise 2007 yılının Ağustos ayında gerçekleştirilen Bişkek Zirvesi’nde Dönemin Rusya Devlet Başkanı Putin’ın sarf ettiği ‘Tek kutuplu dünya kabul edilemez’ sözleri.

O dönemde, Kommersant, Troud gibi gazetelerde, “Şanghay İşbirliği Örgütü’nün NATO’ya alternatif oluşturduğu ve asıl amacının Asya’da Amerikan etkisini geriletmek” olduğunu belirten yazılar sık yayımlanmaya başladı. ‘Renkli devrimlere karşı panzehir’ temasının işlendiği bu yazılarda, Şanghay örgütünün Rusya için öneminin G8 üyeliğinden bile daha fazla olduğu görüşü dile getiriliyordu.

Petrol, doğalgaz ve suda güçbirliği

Ekonomik işbirliğini genişletme amacıyla Şanghay İşbirliği Örgütü üyeleri, Çin Halk Cumhuriyeti Başbakanı Wen Jiabao’nun bölgede ticaretin geliştirilmesi için uzun vadede bir serbest ticaret bölgesi oluşturması önerisi üzerine 100 maddelik plan üzerinde anlaştı. Örgüt, işbirliği yaparak ortak enerji projelerine öncelik tanıyacağı açıkladı. Şanghayş Beşlisi, petrol, gaz ve su kaynaklarının ortak kullanımı üzerine odaklanmaya karar verdi. Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan, dünya petrol rezervlerinin yüzde 25’ine, doğalgaz rezervlerinin ise yüzde 45’ine sahip durumda. Ülkelerin dev uranyum kaynakları var.

Doğu’nun NATO’suna ‘diyalog ortağı’ olduk

NATO üyesi Türkiye, bu yılın Haziran ayında, Doğu’nun NATO’su olarak nitelenen Şanghay İşbirliği Örgütü’ne de ‘diyalog ortağı’ olarak kabul edildi. Çin’in başkenti Pekin’de yapılan Şanghay İşbirliği Örgütü Devlet Başkanları Konseyi’nin 12’nci toplantısında açıklama yapan Çin Devlet Başkanı Hu Cintao, Türkiye’yi örgüte diyalog ortağı olarak kabul ettiklerini açıklamıştı. Yeni statü ile beraber Türkiye’nin uluslararası platformda etkinliğinin daha da artacağını söyleyen Pekin Büyükelçisi Murat Salim Esenli, “Şanghay İşbirliği Örgütü ile terörle mücadele, ekonomi ve ticaret alanında işbirliği alanları görüşülecek ve bizler de arzumuz doğrultusunda buralarda yer alabileceğiz” açıklamasını yapmıştı. Rus uzmanlar Türkiye’nin kabulünü gerçek bir devrim olarak nitelerken, Çinliler ise “Bu yakınlaşma Türkiye’nin bölgeyle olan ilişkilerini artıracak” yorumunda bulundu. Türkiye, Şanghay İşbirliği Örgütü’ne 2011’de diyalog ortaklığı statüsü için başvuru yapmıştı. Örgütün diğer iki diyalog ortağı Srilanka ve Belarus.