Gemi adamı kime denir? Gemi adamlığı hakkında bilinmeyenler

Milliyet gazetesinden Cem Kılıç bugünkü köşesinde 'Gemi adamı kime denir? Ne iş yaparlar? Çalışma koşullarını nelerdir? 'gibi soruların yanıtını veriyor. İşte o yazı...

İş Kanunu’nun 4. maddesi, deniz taşıma işlerinde çalışanlara bu kanunun uygulanmayacağını belirtmiştir.

İlgili düzenleme doğrultusunda deniz taşıma işlerinde çalışanların, çalışma şartlarının, nasıl belirleneceği sorusu gündeme gelmektedir.

Deniz taşıma işlerinde çalışanların çalışma ilişkileri 854 sayılı Deniz İş Kanunu’nda özel olarak düzenlenmiştir.

Bununla birlikte, Deniz İş Kanunu da bütün deniz taşıma işlerinde çalışanları kapsama almamış, deniz taşıma işinde çalışanların bir kısmını Borçlar Kanunu alanında bırakmıştır.

SÖZLEŞME YAPILIRKEN NELERE DİKKAT EDİLİYOR?

Gemi adamıyla 3 tür sözleşme yapılabilmektedir. Belirli süreli sözleşme, sefer sözleşmesi ve süresiz sözleşme. Sefer sözleşmesi de esasen belirli süreli bir sözleşme olup, süresi sefere bağlı olarak belirlenmektedir.

İş Kanunu’nda belirli süreli sözleşme yapılması objektif nedenlerin varlığına bağlanmıştır. Eğer objektif nedenler bulunmuyorsa, sözleşme baştan itibaren belirsiz süreli sözleşme olarak kabul edilmektedir. Fakat Deniz İş Kanunu’na göre, gemi adamlarıyla herhangi bir neden olmaksızın belirli süreli sözleşme yapılabilmektedir.

Belirli süreli sözleşmenin sonunda, işverenin onayıyla gemi adamı çalışmaya devam ederse, sözleşmenin aynı süreyle uzadığı kabul edilmektedir. İş Kanunu’na tabi işçilerde sözleşmenin süresinin uzatılmasında esaslı neden bulunmuyorsa, sözleşme belirsiz süreliye dönmektedir. Gemi adamı içinse, belirli süreli olma özelliğini korumaktadır.

Deniz İş Kanunu kimlere uygulanır?

Deniz İş Kanunu’nun 2. maddesine göre, “Bir hizmet akdine dayanarak gemide çalışan kaptan, zabit ve tayfalarla diğer kimselere ‘gemi adamı’ denir.”

Deniz İş Kanunu gemi adamlarına uygulanır. Fakat Deniz İş Kanunu sadece deniz, göl ve akarsularda Türk bayrağı taşıyan ve 100 ve daha yukarı grostonilatoluk gemilerde bir hizmet akdiyle çalışan gemi adamları ve bunların işverenleri hakkında uygulanır.

Eğer bir gemi adamı yabancı bayraklı gemide çalışıyorsa veya işverenin gemilerinin toplamı 100 grostonilatoyu geçmiyorsa, o gemi adamı Deniz İş Kanunu’na tabi olmayacak, çalışma hak ve yükümlülükleri Borçlar Kanunu’na göre belirlenecektir.

Deniz iş sözleşmesinin sona ermesi...

Deniz iş sözleşmesi belirli bir süre için yapılmışsa, işveren veya işveren vekili muvafakat etmezse, sözleşme süre bitiminde kendiliğinden sona erer, eğer sözleşmenin sona erdiği tarihte gemi seferde ise, sözleşme geminin ilk limana varmasına kadar devam edecektir. Sefer için yapılan sözleşme de sefer bitiminde kendiliğinden sona erer. Belirsiz süreli sözleşme ise, bildirimli fesihle sona erdirilebilir. Gemi adamları iş güvencesi hükümlerinden yararlanamadığından ancak kötü niyet tazminatı ve koşulları varsa ihbar tazminatı ile maddi ve manevi tazminat talep edebilirler. En az bir yıllık kıdemi olan gemi adamının sözleşmesi kanunda sayılan nedenlerle sona ererse, gemi adamı da kıdem tazminatına hak kazanır. Kıdem tazminatı her tam yıl için otuz günlük ücret tutarındadır.

Gemi adamlarının çalışma süresi nasıl belirleniyor?

Gemide çalışma süreleri, yapılan işin niteliği ve özelliği gereği, diğer çalışanlardan farklıdır. Çünkü gemi adamları çoğunlukla bütün günlerini gemide geçirmek zorunda olup, dinlenme sürelerini istedikleri gibi değerlendirme hakkına sahip değillerdir. İş Kanunu’na göre işçinin işe hazır bir şekilde bekletildiği durumlar da çalışma süresinden sayılmaktadır.

Gemi adamının gemide olduğu bütün süreyi çalışmaya hazır şekilde beklediği süre olarak değerlendirirsek, gemi adamlarının çok uzun sürelerle çalıştıkları sonucuna ulaşırız.

Diğer yandan, gemide olan bütün sürenin çalışma süresi olarak değerlendirilmesi de haksız sonuçlara ulaşılmasına sebep olabilecektir. Bu nedenle, Deniz İş Kanunu, çalışma süresini, gemi adamının işbaşında çalıştığı ve vardiya tuttuğu süreyle sınırlandırmıştır. Çalışma süresini İş Kanunu’na göre daha dar belirlemiştir.

Ne zaman fazla çalışma doğar?

Genel bakımdan iş süresi günde sekiz ve haftada 48 saattir. Bu süre haftanın iş günlerine eşit olarak bölünmek suretiyle uygulanır. Deniz İş Kanunu bazı çalışanları normal çalışma süresinin dışında tutmuştur.

Birden fazla kaptanın bulunduğu gemilerde birinci kaptan veya bu kendisine vekâlet eden kimse, birden fazla makinistin bulunduğu gemilerde baş makinist, doktor ve sağlık memurları, hemşire ve hastabakıcılar, asli görevleri can, mal ve gemi kurtarma olan kurtarma gemilerinde çalışan gemi adamları normal çalışma süresine tabi değillerdir. Normal çalışma süresine tabi çalışan gemi adamlarının bu süreleri aşan çalışmaları fazla çalışma sayılır. Fazla çalışma ücreti saat başına düşen ücretin %25 fazlası olarak ödeneceği belirtilmiştir. İş Kanunu’nda bu oran %50’dir. Fakat Borçlar Kanunu da en az %50 zamlı ücret öngördüğünden, Deniz İş Kanunu’na tabi olanlara da en az %50 zamlı fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekir. Normal çalışma süresinin dışında tutulan kişiler ise hiç fazla çalışma ücreti talep edemezler.

Deneme ne kadar?

İş Kanunu’na göre, deneme süresi en fazla iki ay olarak kararlaştırılabilmektedir. Deniz İş Kanunu’na göre ise deneme süresi en fazla bir ay olarak kararlaştırılabilmektedir. İş Kanunu’nda hem belirli hem de belirsiz süreli sözleşmeler için deneme süresi kararlaştırılabilirken, Deniz İş Kanunu’nda sadece belirsiz süreli sözleşmelerde deneme süresi kararlaştırılabilmektedir.