Ezber bozuldu

Başbakan Erdoğan’ın köprü ve otoyollar için “Fiyat beklentilerimizi karşılamadı” sözü, Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in özelleştirme sonrası yaptığı “Köprü ve otoyollar ucuza satıldı diyenler ezberden konuşuyor” yorumunu akıllara getirdi.

Boğaziçi ve Fatih Sultan Mehmet Köprüleri ile otoyollar için yapılan 25 yıllık devir ihalesinde ortaya çıkan 5 milyar 720 milyon dolarlık fiyat çok fazla tartışma konusu yapılmadı.

İhaleyi Koç Holding, Ülker Grubu bünyesindeki Gözde Girişim ve Malezyalı UEM Group Berhad kazanmıştı.

İşin içinde gazeteler için en büyük reklamverenlerden Koç, televizyonlar için de en büyük reklamverenlerden Ülker olunca pek çok yazılı ve görsel yayın organı bu fiyatı sorgulama refleksi göstermedi. Eleştiren bir iki köşe yazarının sözlerine de yanıtı o günlerde Maliye Bakanı Mehmet Şimşek yanıt verdi.

‘Para yollara gidecek’

“Köprü ve otoyolların geçmiş yıllar performansı ve gelecek yıllar gelir projeksiyonuna bakınca bu fiyat ucuz” diyenlere Mehmet Şimşek’in cevabı şöyle olmuştu:

“Köprü ve otoyollar ucuza satıldı diyenler ezberden konuşuyor. Köprü ve otoyolların kârı yıllık 209 milyon dolardır. Bu özelleştirme ile faiz ve vergi öncesi kârın 27 katına gitmiştir. Bu özelleştirme Cumhuriyet tarihinin en büyük ikinci özelleştirmesidir. Özel sektörün hizmet kalitesi, verimlilik, kaynakları etkin kullanma açısından devletten çok daha iyidir. Özelleştirmede gelir işin bir boyutu, ama amaç sadece gelir değil. Biz, buradan elde ettiğimiz yaklaşık 5.7 milyar dolarlık geliri belki şu anda devam eden bölünmüş yollara harcayacağız. Dolayısıyla bir yandan otoyol ve köprülerde vatandaşa verilen hizmetin kalitesi artacak, öte yandan yeni yollar yapma imkanımız olacak.”

Başbakan tekzip etti

Ancak önceki gün Teke Tek programında Fatih Altaylı’nın sorularını yanıtlayan Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, başta Maliye Bakanı Mehmet Şimşek olmak üzere “Fiyat gayet makul” diyenleri tekzip etti. Erdoğan, özelleştirmelerle ilgili şöyle konuştu:

“Biz belki bazı özelleştirmeleri iptal edeceğiz. Örneğin otoyol meselesi köprü meselesini yeniden masaya yatıracağız. Türkiye malının kıymetini bilen bir ülke durumunda. Başkentgaz’da biz 1.5 milyar doları yakalamışken 1.1’e geldiğinizde bunun hesabı sorulmaz mı?”

209 milyon doları nasıl buldu?

2012’de köprü ve otoyollardan geçen 359 milyon araç 803 milyon TL bıraktı. Bu tablo net ve yüzde 18’lik KDV, yüzde 10’luk Belediye paylarının düştükten sonra ortaya çıkan rakam. Her ne kadar Bakan Şimşek, 209 milyon dolar rakamını veriyor ancak dolar kurunu 1.78 aldığımızda köprü ve otoyolların 2012 net gelirinin 451 milyon doların üzerinde olduğu anlaşılıyor. Köprü ve otoyolların geliri her yıl enflasyonun üzerinde artıyor. Uzmanlar 451 milyon doların 25 yılda 600 milyon dolar yıllık gelire denk geldiğini belirtiyorlar. Yani köprü ve otoyollar 5.72 milyar dolarlık fiyata göre 27 yıllık değil, 9.5 yıllık gelirine göre satılmış oldu. Köprülerde büyük bakımların özelleştirmeye rağmen yine devlet tarafından yapılacak olması da bir başka gerçek. Ayrıca hesaba hiç katılmayan otoyol kenarlarındaki tesislerin işletme ve kira gelirleri var. Bunlara bakınca Erdoğan’ın tespitinin doğru bir yaklaşım olduğu görülüyor.

Her iptal edilen ihalede daha yükseğe çıkılamadı

Türkiye özelleştirme ihalelerinin iptaline yabancı bir ülke değil. Bugüne kadar pek çok ihale iptal edildi ancak daha sonra yenilenen ihalelerin bazılarında fiyat yükselirken bazılarında ise daha düşük kaldı. Özellikle son dönemde elektrik özelleştirmelerinde tekrar edilen ihalelerde oluşan fiyat ortalama yüzde 30-35 daha düşük kaldı ancak “İlkinde çok uçulmuştu” inanışı hakim olunca çok da göze batmadı. Geçmişte ise özellikle Tüpraş ihalesinin iptalinin kamuya büyük yarar sağladığı görüldü. İşte bazı örnekler:

TÜPRAŞ: Tüpraş’ın yüzde 65.76’lık bölümünün özelleştirilmesi için 2004 yılı Ocak ayında yapılan ihalede en yüksek teklifi, 1 milyar 302 milyon dolar ile Efremov Kautschuk GmbH (Tatneft-Zorlu Grubu) vermiş ve Özelleştirme Yüksek Kurulu da satışı onaylamıştı. Ancak daha sonra Petrol-İş Sendikası iptal davası açmıştı. Ankara 10. İdare Mahkemesi de ihale komisyonunun kararını iptal etmişti. 27 Ocak 2006 yılında yeniden yapılan ihalede Tüpraş’ın yüzde 51 hissesi 4 milyar 140 milyon dolara Koç-Shell Ortak Girişim Grubu’na satıldı.

KARAYOLLARI ARAZİSİ: Zincirlikuyu’daki Karayolları arazisi 2004’te satışa çıkarılmış ancak alıcı çıkmamıştı. İhalede araziye 320.3 milyon lira fiyat biçilmişti. İstanbul’un en değerli arazisinin ikinci ihalesinde arsaya en yüksek teklifi 800 milyon dolarla Zorlu Gayrimenkul vermişti. Zorlu Grubu, her metrekare için 8 bin 290 dolar ödemeyi taahhüt etti.

PETKİM: Özelleştirmede dönüm noktası olarak düşünülen Petkim’in yüzde 88.86’lık hissesi için yapılan ihalede en az 1 milyar dolarlık fiyat bekleniyordu. Ancak 2003’teki ihalede en yüksek teklifi 605 milyon dolarla Uzanlar vermişti. Uzanlar’a yönelik operasyon başlayınca Petkim’in parası ödenemedi ve ihale iptal oldu. Türkiye’nin en büyük entegre petrokimya şirketi Petkim’in yüzde 51’lik hissesinin satışı için 2007’de düzenlenen ikinci ihaleyi 2.04 milyar dolarla Socar&Turcas-Injaz kazandı. Daha sonra Azerbaycan petrol şirketi Socar, Turcas’ın hisselerini de devraldı.

BORSADAN TÜPRAŞ: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB), Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun (ÖYK) kamuya açıklanmayan bir kararını dayanak alarak Tüpraş’ın yüzde 14.76’sını, kurumun tamamının özelleştirmeye çıkılmasından 6 ay önce, başka hiçbir aracı kuruluşa haber vermeden Mehmet Kutman’ın sahibi olduğu Global Menkul Değerler aracılığıyla, İsrailli işadamı Sami Ofer’e ait 6 fona, o günkü borsa değerinin yüzde 8 altında bir fiyata sattı. Danıştay Mart 2005’teki işlemi iptal etti ve hisselerin geri alınmasını istedi. 6 ay sonra Tüpraş’ın kalan bölümünün özelleştirildiği fiyat üzerinden yapılan hesaplamada, kamunun 750 milyon dolar zarar ettiği hesaplandı.

İSKENDERUN LİMANI: İskenderun Limanı’nın 2005’teki ilk özelleştirme girişiminde Akfen ve Singapurlu PSA konsorsiyumu 80 milyon dolarla en yüksek teklifi vermişti. Ancak ihale yargı kararıyla 2007’de iptal edilmişti. Yapılan ikinci ihalede İskenderun Limanı’nın işletme hakkı 372 milyon dolarlık teklifle Limak’ın oldu.

GALATAPORT: Galataport Projesi’nin 2005’teki ihalesini 4 milyar 33 milyon dolarla İsrailli işadamı Sami Ofer ile Türk ortağı Global Menkul kazanmıştı. Ancak İstanbul Şehir Plancıları Odası’nın itirazı üzerine Danıştay 6. Dairesi, Galataport projesiyle ilgili imar planı değişikliğini onaylayan Kültür Bakanlığı işleminin yürütmesini, bakanlığın imar yetkisi bulunmadığı gerekçesiyle durdurmuştu. İhale 2006’da da iptal edilmişti. Hatta Koç Holding Şeref Başkanı Rahmi Koç, ödemelerin proje gelir getirdiğinde başlayacağını belirterek, “Ödeme şartlarını bilseydim ben de şahsım adına ihaleye girerdim” demişti. Bu yıl ihalenin yeniden düzenlenmesi planlanıyor.

Elektrikte fiyatlar fena düştü

BEDAŞ ELEKTRİK: İLK ihalesini 2010 yılında 2.99 milyar dolarlık teklifle Mehmet Emin Karamehmet ve Mehmet Kazancı kazanmıştı. Ancak para yatırılmayınca ikinci satışta fiyat 1 milyar 960 milyon dolara indi.

GEDİZ ELEKTRİK: Gediz Elektrik’in 2011’deki ihalesini Karamehmet ve Kazancı, 1 milyar 920 milyon dolarla kazanmış ancak satın alamamıştı. Aralık 2012’deki ikinci ihalede 1.2 milyar dolara satıldı.

AKDENİZ ELEKTRİK: 2010 yılında 1.1 milyar dolara satılmasına rağmen ihaleyi alan firmanın yükümlülüklerini yerine getirmediği için iptal edilmişti. Yeni ihaleyi 546 milyon dolarla Cengiz-Kolin-Limak ortaklığı kazanmıştı.