Doğru meslek seçimi nasıl yapılır?

Üniversite sınavına hazırlanan gençlerin “meslek seçimi” sürecinde dikkat etmeleri gereken hususlar üzerinde duracağız. “Büyüyünce ne olacaksın?” sorusu büyükler tarafından çocuklara sıkça sorulan sorulardan biridir ki o dönemde çocuklar bu soruya çok rahat cevap verebilmektedirler. Ya astronot olacaklardır, ya pilot ya da ressam vb. Ancak çocukluktan gençliğe geçildiğinde “Büyüyünce ne olacaksın?” sorusu “Hangi mesleği seçeceksin?” şeklinde değişmeye başlar ve gençlerin bu soruya cevap vermesi çocukluktaki kadar kolay değildir. Çünkü bir meslekten diğer mesleğe geçmek için artık vakit kalmamıştır ve gelecek yaşamda mutlu olabilmek için gençler; “Bana en uygun meslek hangisi? Bunu nasıl belirleyebilirim?” gibi sorular arasında sıkışıp kalmaya başlarlar.

Meslek seçimi neden hayatın dönüm noktası?

Öğrencilerin gözden kaçırmamaları gereken en önemli hususun, bulunulan iş alanlarının büyük ölçüde mesleğe bağlı olacak olmasıdır. Bunun yanı sıra sahip olacakları meslek yaşam biçimlerini etkileyecektir. Sahip olunan mesleğin sevilip sevilmemesi kişinin başarı ve mutluluğunda da etkili olacaktır. Yapılan araştırmalara göre insan yaşamanın %70’i işyerinde geçmektedir ki bu oranın büyüklüğü meslek yaşamının ne denli önemli olduğunu açıkça gösterir. Ayrıca, meslek; bireye ekonomik özgürlük ve statü kazandırmasının yanında kişinin kendini gerçekleştirmesini sağladığı bir yerdir.

Meslek Seçerken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Kendini Tanıma

Kendini tanıma için kullanılan kıstaslar şöyle sıralanabilir:

1-Yetenekleri; Yetenek kalıtımla getirilen gizilgücün, eğitim ve çevre etkisiyle geliştirilmiş kısmını ifade eder. Bir kimse bir mesleği ya da ona hazırlayan bir eğitim programını seçerken hangi yetenek türüne ne derece sahip olduğunu düşünmeli ve en çok sahip olduğu yeteneğini kullanabileceği çalışma alanını oluşturmalıdır.

2-İlgileri; Bir kimsenin ilgi duyduğu bir faaliyet alanı genellikle onun yetenekli olduğu bir alandır ki insan ancak yetenekli olduğu alanda başarılı çalışmalar yapabilir. Bu nedenle mesleğe yönelik olarak çok çeşitli ilgi alanları tanımlanmıştır. Örneğin, bir resim yeteneğinden ve resim ilgisinden ya da mekanik yetenek ve mekanik ilgiden söz edilebilir.

3-Değerleri; İnsan davranışlarının amacı bir takım ihtiyaçları karşılamaktır. İnsanlar ömürlerinin yaklaşık üçte birini kapsayan meslek faaliyetlerinden doyum beklerler. Meslek faaliyeti sonunda beklenen doyum genellikle “Meslek Değeri” olarak adlandırılır ki ilgi, faaliyetin özünden duyulan doyumu, değer ise o faaliyetin yapıldığı ortamdan ve getirdiği toplumsal ödüllerden kaynaklanan doyumları içerir.

4-Sağlığı; Birey, meslek seçmeye yönelik olarak kendini tanıma aşamasında yetenek, ilgi ve değerlerine dikkat etmenin yanı sıra bedensel ve ruhsal yapısına da –yani cins, yaş, boy, ağırlık, sağlık durumu, gelişme ve büyüme özellikleri, enerji durumu, görünüşü ve ses tonu, bedensel özürler ve güçlü yönleri vb. gibi- dikkat etmelidir. Bu amaçla kendine “Sağlık durumum nasıl?”, “Doğa şartlarına karşı dayanıklı mıyım?”, “Çabuk mu sinirlenirim?”, “Ellerim titrer mi?” gibi soruları yöneltebilir. Çünkü elleri sürekli titreyen birinin cerrahi operasyon yapmayı gerektiren bir mesleği seçerken bunu göz önünde bulundurması; çabuk sinirlenen birinin hemşire, psikolog ve öğretmenlik gibi mesleklere yönelirken buna dikkat etmesi; zor doğa koşullarını kaldıramayacak yapıda birinin itfaiyecilik, arama kurtarma ekibi gibi zor doğa koşulları ile ilişkili olan mesleklere yönelirken dikkatli olması gerekir.

Mesleklerin Özelliklerini Tanıma

Mesleki karar verme sürecinde bireyin kendisini tanımasının yanı sıra iş dünyasını, meslekleri ve kariyer örüntülerini de tanıması gereklidir. Bu anlamda meslekleri inceleme sürecinde şu noktalara dikkat edilmelidir:

1-İşin Adı ve Tanımı

2-İşe Girme Olanakları: Bu iş kolunda eleman talebi nedir? Artıyor mu, yoksa eksiliyor mu?

3- İşin Özelliği: Günlük, haftalık, aylık ve yıllık iş kapasitesi nedir? Bu işte ne gibi faaliyetlerde bulunulur? Önemli ve önemsiz sorumluluklar nelerdir? Kullanılan aletler, malzeme ve makineler nelerdir? Yürütme, sıçrama, ayakta durma vb. koşulları var mı?

4- Çalışma Ortamı: İş hangi coğrafi bölgede daha yoğundur? Ne çeşit bir çevrede yapılmaktadır? Kapalı bir mekânda mı (büro gibi), yoksa açık çevrede mi yapılmaktadır? Sıcaklık-soğukluk, şiddetli kokular, hareket eden cisimlerle uğraşma gibi şartlardan hangileri vardır? Patlama, yanma, elektriğe kapılma, radyasyon, zehirlenme, düşme, mikrop kapma gibi riskler mevcut mudur? Başka kimseler ile ilişki gerektiriyor mu, ya da bireysel veya grupla çalışma olanakları nelerdir?

5-Kalifikasyon: Mesleğe girme ve emekli olma yaşları nelerdir? Tercih edilen bir cinsiyet var mıdır? Boy ve ağırlık, genel ve istenilen kişilik özellikleri, özel yetenekler nelerdir?

6-Mesleki Kuruluşlar: Bu işle ilgili ne çeşit mesleki kuruluşlar vardır? Üyelerine ne gibi yararlar sağlamaktadır?

7-Hazırlanma: Nasıl ve kaç yıllık öğrenim gerektiriyor? Öğrenim sürecinin gerektirdiği maddi yük çok ağır mıdır?

8-İşe Giriş: İlk işe giriş koşulları (sınav, başvuru, referans vb.) nelerdir? Kesinlikle iş deneyimi aranmakta mıdır? İşe başlama derece ve kademesi nelerdir? Yabancı dil bilme tercih nedeni midir?

9-İşte İlerleme: Çalışanlar arasında yükselebilme oranı ve yükselme koşulları nelerdir?

10-Kazanç Durumu: İşte en az ve en çok ortalama kazanç durumu nedir? Yüksek kazanç elde etme imkânları var mıdır?

11-İşin Avantaj ve Dezavantajları: Bu işte çalışanların sevdikleri ve sevmedikleri taraflar nelerdir? Çalışma saatleri, izin imkânları, çalışanların yaşam süreleri, tehlike ve kazaları, işin saygınlığı, diğer işlere göre cazip tarafları nelerdir?

Bireyin Özellikleri İle Mesleğin Özellikleri Arasındaki Ortak Noktaların Belirlenmesi

Birey kendi özelliklerini ve mesleğin özelliklerini inceledikten sonra şunlara dikkat etmelidir:

• Kendi özellikleri ile mesleğin özellikleri ne derece uyuşuyor.
• Meslekle uyuşmayan özellikler, meslek yaşamını olumsuz yönde etkileyecek türden mi?

Örneğin; kişilik yapısı ve sosyal yaşantısından dolayı insanlardan fazla hoşlanmayan ve sinirli yapıya sahip birinin psikologluk, hemşirelik, öğretmenlik gibi mesleklerde başarısız olma ihtimali yüksektir. Ayrıca birey, istekleri doğrultusunda bir meslek tercihi yapmadığında, ne içinde bulunduğu meslekte yeteneklerini kullanıp başarılı olabilir ne de mutlu bir birey olarak mesleğini sürdürebilir. En önemli şey: Nasıl ki işini seven bir öğretmen, öğrencileriyle daha yakından ilgilenir ve onları başarıya ulaştırmaktan ve geleceğe hazırlamaktan mutluluk duyuyorsa ya da işini sevmeyen bir mühendisin yaptığı yapılar sağlam olmayabiliyorsa; çalışarak geçirdiğiniz zaman, gösterdiğiniz performans, yapacağınız doğru tercihle birleştiğinde kazanacağınız en büyük şey mutlu bir yaşam olacaktır, mesajı meslek seçimi konusunda verilecek en doğru mesajdır.