Özbekistan karıştı! Karakalpaklar ayaklandı Mirzoyev geri adım attı...

Eski Sovyet coğrafyasında Rusya ile Ukrayna savaşı tüm şiddetiyle devam ederken, ihtilafların ateşi Orta Asya’ya da sıçradı. Özbekistan lideri Şevket Mirzoyev’in planladığı anayasa değişikliği referandumu ülkede özerk cumhuriyet olarak varlığını sürdüren Karakalpak halkını meydanlara döktü. Karakalpak Özerk Cumhuriyeti’nin başkenti Nukus’da önceki geceki protesto gösterisinde arbede yaşanması üzerine Cumhurbaşkanı Mirzoyev, bölgede 2 Ağustos’a kadar devam edecek olağanüstü hal (OHAL) ve sokağa çıkma yasağı ilan etti.

BAĞIMSIZLIK YASAĞI
Özbekistan’da milliyetçi kökenli olayların tırmanışı 25 Haziran’da başladı. Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirzoyev, komşu Kazakistan’da yılbaşında yaşanan darbe girişiminden esinlenerek, iktidarını anayasada yapılacak değişiklikle perçinlemek istedi. Özbekistan halkına referandum şeklinde sunulması planlanan anayasa değişikliği, iki can alıcı maddeyi kapsadı. İlki, seçimle iş başına gelecek ülke liderinin 5 yıl yerine 7 yıl görev başında kalmasını öngörüyordu. İkinci önemli değişiklik ise Özbekistan sınırları içinde özerk cumhuriyet olarak Sovyet döneminden beri varlığını sürdüren Karakalpak Özerk Cumhuriyeti’nin Özbekistan’dan bağımsızlık ilan etmesinin yasal olarak yolunu kapatılıyordu.

KURU SICAKLAR
Özbekistan’da ülke iklimi özelliklerine bağlı olarak 1 Temmuz’dan itibaren 40 gün boyunca halk arasında ‘çile’ olarak adlandırılan kuru sıcaklar bastırıyor. 40 gün boyunca termometre 40 derecenin altına inmediği gibi ufak bir esinti dahi yakalamak mümkün olmuyor. Halk bu dönemi kapalı mekânlarda geçirmeyi tercih ediyor. İşte bu çile ayından istifade eden Özbekistan lideri Mirzoyev, anayasa referandumunu bayıltıcı sıcaklar altında sessizce gerçekleştirmek istedi ancak Karakalpak konusunda yanıldı. Anayasada özerk cumhuriyetin bağımsızlık ilan etme hakkının elinden alınacağını idrak eden bölge halkı, özerk cumhuriyetin başkenti Nukus şehrinde toplandı. Karakalpak halkının geçen perşembe gününden itibaren artmaya başlayan durumdan hoşnutsuzluğu cumartesi gecesi büyük bir protesto gösterisine dönüştü. Yüz binlerce kişi Nukus sokak ve meydanlarını doldurarak, “Yeni anayasaya hayır” sloganları atmaya başladı. Özbekistan merkezi yönetiminin Nukus girişine kurduğu polis kontrol noktalarında polis ve göstericiler arasında çatışma yaşandı. Mirzoyev, göstericilerin polise taş ve silahlarla saldırdığını söyleyerek sayı vermeden, “Maalesef siviller ve kolluk kuvvetleri arasında ölüler var” dedi. Muhalif Siyasi Pulat Ahunov ise protestolarda en az 5 kişinin hayatını kaybettiğini söyledi.

MİRZOYEV’DEN GERİ ADIM
Karakalpak Özerk Cumhuriyeti’nde olayların isyana doğru gittiğini fark eden Özbekistan lideri Şevket Mirzoyev dün geri adım attı. Karakalpak halkına seslenen Özbekistan lideri, “Anayasa değişikliği taslağından Karakalpak maddesi kaldırılıyor. Karakalpak’ın bağımsızlık ilan etme hakkı korunacak” açıklamasını yaptı. Ayrıca özerk bölgedeki tüm cep telefonlarına anayasa değişikliğinin Karakalpak’ı kapsamayacağı mesajı iletildi. Karakalpak halkını sakinleştirmek için bir taraftan geri adım atan Mirzoyev, diğer taraftan güvenlik önlemlerini arttırma kararı aldı. Karakalpak Özerk Cumhuriyeti’nde 3 Temmuz-2 Ağustos tarihleri arasında OHAL ilan edilerek 21.00 ile 07.00 saatleri arasında sokağa çıkma yasağı getirildi.

ZORLU İKLİM ŞARTLARI, DÜŞÜK VERİMLİ TARIM
Özbekistan’ın batısında bulunan Karakalpak Özerk Cumhuriyeti, batısında Kazakistan güneyde ise Türkmenistan’a komşu bir bölge. Yüzölçümü yaklaşık olarak Türkiye’nin dörtte biri kadar olan Karakalpak’ta Özbek ve Kazak dili arası bir Türk şivesi kullanılıyor. Genelde çöl iklimine sahip bölgede toprağın aşırı tuzlu olması nedeniyle tarım verimli yapılamıyor. Özellikle kuzeyde Aral Gölü’nün de kurumasıyla bölgede yaşayan 1.9 milyon insan geçimini sağlamak için Karakalpak dışında komşu bölgelere giderek geçimini sağlamaya çalışıyor. Karakalpak devlet idaresi ise tamamen merkezi Özbekistan ödenekleriyle sağlanıyor. Karakalpak Cumhuriyeti ilk olarak Bolşevik Devrimi’yle birlikte 1920 yılında bağımsızlığını ilan etmişti. İlk 12 yıl özerk olarak Kazakistan’a bağlanan Karakalpak, 1932-1936 yılları arasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği bünyesine alındı. 1936 yılından 1990’a kadar ise Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde özerk cumhuriyet olarak yer aldı. Sovyetler’in parçalanmaya başladığı 1990 yılında ikinci kez bağımsızlık ilan eden Karakalpak Özerk Cumhuriyeti, 1993 yılında anayasada ayrılma hakkını saklı tutma koşuluyla Özbekistan himayesini ikinci kez kabul etmiş oldu.