Yargıtay'dan mecburi hizmet ve yurt içi aylığına dair önemli karar!

Yargıtay'dan yurt dışı görevlendirmesi ile ilgili önemli karar! Yargıtay, üniversite adına doktora sonrası araştırma yapan öğretim elemanlarının yurt dışı görevlendirmesinden kaynaklı mecburi hizmet yükümlülüğünün yerine getirilmediği durumunda yurtiçi aylıklarının geri alınamayacağına hükmetti.

Üniversitede görev yapan bir öğretim elemanı üniversite adına doktora sonrası araştırma yapmak üzere yurt dışında görevlendirilmiş, eğitimde bulunulan sürenin iki kadar mecburi hizmet taahhüdünde bulunmuştu. İstifa suretiyle ayrıldığı takdirde eksik kalan mecburi hizmet süresi ile orantılı olarak ödeme ile yurtiçi aylığı dahil olmak üzere aylık, ücret, aidat, zam, tazminat, ödenek, tayin bedeli gibi adlar altında tarafına yapılan her türlü ödemeleri iki misli olarak yasal faizi ile birlikte ödeyeceğini taahhüt etti. Ancak öğretim görevlisi görevlendirme bitiş tarihinden sonra görevine başlamaması sonucu görevden çekilmiş sayıldı.

İstifa sonrasında başlayan alacak davasında mahkeme, taahhütname uyarınca ilgilinin kendine yapılan her türlü masrafları faizi ile birlikte ödemeyi kabul etmesi ve özgür iradesi dışında yurtdışına gönderilmemekle birlikte mecburi hizmet yükümlülüğünü de yerine getirmediğinden dava tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte alacağın tahsiline karar verdi. Karar, daha sonra davacı tarafından temyiz edildi.

Yargıtay 3. Hukuk Dairesi'ne yapılan temyiz başvurusunun incelenmesi neticesinde mahkeme, Sayıştay Genel Kurulunun 17.09.2001 tarih ve 4995/4 sayılı kararı uyarınca 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunun bilgilerini artırmak için yabancı memlekete gönderilenlerin hak ve yükümlülüklerini düzenleyen 79. maddesinin 4. fıkrasındaki geri ödenmesi öngörülen "aylık" kavramından, yurtdışı aylıklarının anlaşılması gerektiğini ayrıca Anayasanın 18. maddesinde düzenlenen angarya yasağı açısından durumun değerlendirildiğinde yüklenme senedindeki şartların ihlali halinde çalışma karşılığı alınan maaşların (yurtiçi aylık) geri verilmesi yönündeki düzenleme ile öğretim görevlisinin ücret ödenmeksizin çalıştırılmış sayılarak angarya yasağının ihlaline sebep olacağı gerekçesi ile yurtiçi aylıklarının geri verileceğine dair senet hükmünün geçersiz olduğu kabul edilerek alacak isteminin kabulüne yönelik mahkeme kararını bozmuştur.

T.C.

YARGITAY

3. HUKUK DAİRESİ

Esas No: 2020/4020

Karar No: 2021/1954

DAVA : Taraflar arasındaki eğitim ve öğretim giderlerinden kaynaklanan alacak davasının mahkemece yapılan yargılaması sonucunda, davanın kısmen kabulüne ilişkin verilen hükmün davalı ... tarafından temyiz edilmesi üzerine; mahkemece ek kararla eksik harcı süresinde tamamlamadığı gerekçesiyle davalının temyiz dilekçesinin reddine karar verilmiş olup bu defa davalı ... yasal süresi içinde mahkemenin 21/07/2015 tarihli ek kararı temyiz edilmiş aynı zamanda davanın kısmen kabulüne ilişkin verilen karara karşı süresi içinde davalılar ... ve ... vekili tarafından temyiz edilmesi üzerine; temyiz dilekçesinin kabulüne karar verildikten sonra, dosya içerisindeki kağıtlar okunup gereği düşünüldü:

KARAR : Davacı, davalı ...'nin üniversite adına doktora sonrası araştırma yapmak üzere 01.01.2008-31.12.2012 tarihleri arasında İngiltere'de görevlendirildiğini, üniversitedeki görevine dönmemesi sebebiyle 28.05.2013 tarihi itibarıyla görevden çekilmiş sayıldığını, davalının 07.12.2012 tarihli taahhütname ile bu görev dolayısıyla kendisi için yapılacak her türlü masrafların, hesap edilecek tutarının iki misli meblağı ve faizi ile birlikte ödemeyi kabul ettiğini davalı ...'nin mecburi hizmet yükümlülüğünü yerine getirmemesi sebebiyle toplam 147.742,68 TL alacağın yasal faizi ile birlikte davalılardan tahsiline karar verilmesini istemiştir.

Davalılar ... ve ... davanın reddini dilemiş, davalı ... davaya karşı herhangi bir cevap vermemiştir.

Mahkemece, davanın açıldığı tarihte yürürlükte bulunan 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunun 30 ve devamı maddeleri anlamında hata hile yoluyla veya zorla kendisine imzalatıldığına yönelik bir savunma getirmediğini, taahhütname ve kefalet senedinin davalıların özgür iradesiyle, davacı üniversite arasında düzenlendiğini, davalıların özgür iradesiyle davacı üniversiteye böyle bir taahhütname ve kefalet senedi vermesini yasaklayan bir yasal düzenleme bulunmadığını, taahhütnamedeki 3. ve 6. maddeler kamu düzenine ilişkin olmadığından yasal düzenlemelere aykırılık da teşkil etmediğini, davalı ...'nin özgür iradesi dışında yurtdışına gönderilmediğini, taahhütname ve ekleri davalıları bağlamadığını, davacı üniversitenin yükümlülükleri yerine getirdiği halde davalı ...'nin mecburi hizmet yükümlülüğünü yerine getirmediğini, davacı üniversite taahhütname kapsamında ödenen maaş, maaş farkı ve primler toplamı 57.664,41 TL yi iki misli olarak yasal faizi ile birlikte istemede haklı olduğu gerekçesiyle davanın kısmen kabülü ile 147.263,55 TL'nin dava tarihinden işleyecek yasal faizi ile birlikte davalılardan tahsiline karar verilmiş; hüküm, davalılar tarafından temyiz edilmiştir.

1- ) Mahkemece, davalı ...'ye eksik temyiz harcını yatırılması için muhtıra çıkartıldığı yedi günlük süre içinde eksik harcı tamamlamadığı anlaşıldığından davalı ...'nin temyiz dilekçesinin reddine ilişkin 21.07.2015 tarihli ek kararı yasaya uygun olduğundan bu ek karara yönelik temyiz itirazlarının reddiyle kararın onanması gerekir.

2- ) Diğer davalıların temyizi yönünden;

Dava, 2547 Sayılı Kanun'un 39. maddesi uyarınca imzalanan yüklenme senedinden kaynaklı alacak istemine ilişkindir.

Davalılar tarafından imzalanan noterde tanzim edilen 07.12.2007 tarihli yüklenme senedinin 2. maddesinde Galler'de eğitim bulunduğu sürenin iki kadar mecburi hizmet taahhüdünde bulunduğu, 5. maddesinde ....müstafi addedildiği ya da istifa suretiyle ayrıldığı takdirde eksik kalan mecburi hizmet süresi ile orantılı olarak ödenmesinin taahhüt edildiği, 6. maddesinde ....yurtiçi aylığı dahil olmak üzere aylık, ücret, aidat, zam, tazminat, ödenek, tayin bedeli gibi adlar altında tarafına yapılan her türlü ödemelerin ... Türk Lirası olarak yapılmış olanların iki misli olarak yasal faizi ile birlikte ödeneceğinin taahhüt edildiği görülmektedir.

Türk hukukunda mecburi hizmet yükümlülüklerinin bir kısmı Anayasa'da bir kısmı ise kanunlarda düzenlenmiştir. Eğitilme ve yetiştirilme karşılığı olarak öngörülen mecburi hizmet yükümlülüğü 2547 Sayılı Kanun'un 33., 35. ve 39. maddelerinde düzenlenmiştir. 2547 Sayılı Kanun'un 35. maddesinde araştırma görevlilerinin yurtiçinde bir diğer üniversitede görevlendirilmeleri, öğretim elemanlarının yurtiçinde ve yurt dışında görevlendirilmeleri ise 39. maddede düzenlenmiştir.

2547 Sayılı Kanun'un 39.maddesinde " Öğretim elemanlarının kurumlarından yolluk almaksızın yurt içinde ve dışında kongre, konferans, seminer ve benzeri bilimsel toplantılarla, bilim ve meslekleri ile ilgili diğer toplantılara katılmalarına, araştırma ve inceleme gezileri yapmalarına, araştırma ve incelemenin gerektirdiği yerde bulunmalarına, bir haftaya kadar dekan, enstitü ve yüksek okul müdürleri, onbeş güne kadar rektörler izin verebilirler. Bu şekilde onbeş günü aşan veya yolluk verilmesini gerektiren veya araştırma ve incelemenin gerektirdiği masrafların üniversite ile buna bağlı birimlerin bütçesinden veya döner sermaye gelirlerinden ödenmesi icabeden durumlarda, ilgili yönetim kurulunun kararı ve rektörün onayı gereklidir.

Öğretim elemanları birinci fıkrada ve bu Kanunun 33. maddesinde sayılan yurt dışına gönderilme halleri dışında mesleklerine ait hizmetlerde yetiştirilmek, eğitilmek, bilgilerini artırmak veya staj yapmak için Yükseköğretim Kurulunun teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca üniversiteler itibariyle bir yılı geçmeyecek şekilde her yıl belirlenecek kontenjan ve süreler dahilinde yurt dışına gönderilebilecekleri gibi aynı amaçlarla dış burslara dayanılarak da gönderilebilirler. Belirlenen kontenjanların üniversiteye bağlı birimler arasında dağıtımı üniversite yönetim kurulunun kararı ve rektörün onayı, gönderilme ise ilgili yönetim kurulunun kararı ve rektörün onayı ile olur.

Zorunlu hallerde yurt dışında kalma süresi ilgili yönetim kurulunun kararı ve rektörün onayı ile yarısına kadar uzatılabilir. Bunlar hak ve yükümlülükleri bakımından 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununa göre aynı amaçla yurt dışına gönderilenlerin tabi oldukları hükümlere tabi olurlar. Ancak, bunlara yapılacak ödemenin miktarı Devlet memurlarına yapılacak ödemeyi geçmemek üzere üniversite yönetim kurulunca daha düşük olarak tespit edilebilir.

Öğretim elemanlarından kendilerine yurt dışı kuruluşlarınca burs veya ücret sağlananlar, görev yapacakları sürece Yükseköğretim Kurulunun belirleyeceği esaslara göre üniversite yönetim kurulunun kararı ile aylıklı veya aylıksız izinli de sayılabilirler.

Gerek birinci fıkraya göre geçici görev yolluğu verilmek suretiyle yurt içinde ve yurt dışında bir yere gönderilenler olsun, gerekse ikinci fıkraya göre gidiş - dönüş yol yevmiyesi ile gideri ödenmek suretiyle yurt dışına gönderilenler olsun, bunlara verilecek yolluk, emsali Devlet memuruna verilen yolluğun aynı olmak üzere genel hükümler çerçevesinde tespit edilir.

Geçici görev yolluğu Yükseköğretim Kurumu hesabına gönderilenlere kurum bütçesinden üniversite dışındaki kurum hesabına gönderilenlere ise ilgili kurumun bütçesinden ödenir.

( Ek fıkra: 14/05/1997 - 4249/2 md. ) T ürk Cumhuriyetleri ve Akraba Topluluklarındaki Yüksek Öğretim Kurumlarından resmi davet alan öğretim elemanlarına 3 yılı aşmamak ve bütün özlük hakları saklı kalmak üzere üniversite yönetim kurulunun kararı ve Milli Eğitim Bakanlığının onayı ile aylıklı izin verilebilir. ( Ek cümle: 24/05/2013-6487 S.K./17. madde Uluslararası andlaşmalarla kurulan üniversitelerde bu süre beş yıla kadar uzatılabilir. " şeklinde düzenlemeye yer verilmiştir.

657 Sayılı Kanun'un 79. maddesinde ; "78. maddede yazılı olanlar kadrolarında bırakılırlar. Kadro karşılığı sözleşme ile istihdam edilenlerin sözleşmeleri devam eder ve ( Şahsen özel burs sağlayan ve bu burstan istifade etmesi için kurumlarınca kendilerine maaşsız izin verilmesi uygun görülenler hariç ) aylık ve diğer her türlü ödemeleri ile sözleşme ücretlerinin Kanuni kesintilerinden sonra kalan net tutarının %60'ını Kurumlarından alırlar. Bunların kademe ilerlemesi; emeklilik ve diğer bütün hakları ve yükümlülükleri devam eder. İzin bitiminde yol süresi hariç 15 gün içinde görevlerine dönerler. Bunlardan kurumlarınca kendilerine maaşsız izin verilmesi uygun görülenlerin bu süreleri keseneklerinin ve karşılıklarının kendileri tarafından her ay T.C. Emekli Sandığına gönderilmesini kabul etmeleri şartıyla emeklilik yönünden eski derecelerinde değerlendirilir.

(Değişik fıkra: 22/08/1989 - KHK - 378/2 md. ) ( Değişik cümle: 23/07/2010-6009 S.K/60.md. ) Kurumlarınca gönderilenlerden, uluslararası kuruluşlarda staj yapan ve çalışma esas ve usulleri ile misyon şeflikleriyle ilişkileri Devlet Personel Başkanlığının görüşü üzerine Dışişleri Bakanlığınca belirlenen memurlara, gittikleri ülkelerde sürekli görevle bulunan ve dokuzuncu derecenin birinci kademesinden aylık alan meslek memurlarına ödenmekte olan yurtdışı aylığı tutarı, diğerlerine bu tutarın 2/3'ü ödenir. ( Değişik cümle: 17/09/2004 - 5234 S.K./1.mad ) *1* Şahsen özel burs sağlayan ve bu burstan istifade etmesi için kendilerine maaşsız izin verilenler ile Bakanlar Kurulunca kurumlar itibarıyla belirlenen kontenjan dışında gönderilenler hariç olmak üzere, burslu gidenlerin aldıkları burs miktarları bu miktarın altında ise aradaki fark kurumlarınca kendilerine ayrıca ödenir.

(Değişik fıkra: 12/02/1982 - 2595/6 md. ) Bu suretle yapılacak fark ödeme, her türlü vergiden müstesnadır.

Sürelerinin bitiminde görevlerine başlamıyanlar çekilmiş sayılırlar. Bu suretle çekilmiş sayılanlar aylık ve yol giderleri de dahil olmak üzere kendilerine kurumlarca yapılmış bulunan bütün masrafları iki kat olarak ödemeye mecburdurlar.

Görevlerine başlayıp da yükümlü bulundukları mecburi hizmetini bitirmeden ayrılanlar veya bir ceza sebebi ile memurluktan çıkarılmış olanlar mecburi hizmetlerinin eksik kalan kısmı ile orantılı miktarı iki kat olarak ödemek zorundadırlar. " düzenlemesi yer almaktadır.

Sayıştay Genel Kurulunun 17.09.2001 tarih ve 4995/4 Sayılı kararında 657 Sayılı Devlet Memurları Yasasının 79. maddesinin 4. fıkrasındaki geri ödenmesi öngörülen "aylık" kavramından, yurtdışı aylıklarının anlaşılması gerektiği belirtilmiştir.

Anayasa'nın 18. maddesinde zorla çalıştırma yasağı ile birlikte düzenlenen angarya yasağı açısından yüklenme senetlerindeki maaşın geri verileceği yönündeki düzenleme değerlendirildiğinde; angarya yasağı, Anayasa Mahkemesi kararlarında; kişinin emeğinin karşılığını almadan zorla çalıştırılması, bir maldan ya da kişinin çalışmasından karşılıksız yararlanma şeklinde tanımlanmıştır. ( B.K.. AYM, E; E:2011/150, K:2013/30, KT:14.02.2013 ) Öğretim görevlileri 2547 Sayılı Kanun'un 39. maddesine göre yapılan görevlendirme kapsamında çalışırken her ne kadar maaş almakta iseler de; yüklenme senedindeki şartların ihlali halinde bu çalışma karşılığı alınan maaş ( yurtiçi aylık ) ödemelerinin geri verilmesi yönündeki düzenleme ile başlangıçta angarya yasağı söz konusu değilken, taahhüdün ihlali halinde maaşların geri verilmesi halinde öğretim görevlisi ücret ödenmeksizin çalışmış olma durumunda olacağından senet maddesinde maaşların geri ödeneceği yönündeki düzenlemenin bu yönüyle de angarya yasağının ihlali olduğu kabul edilmelidir.

Tüm bu nedenlerle yüklenme senedindeki mecburi hizmet yükümlülüğünün yerine getirilmemesi halinde öğretim görevlisi kadrosunda bulunmanın ve çalışmanın karşılığı olan yurtiçi aylıklarının geri verileceğine dair senet hükmünün geçersiz olduğu kabul edilerek davacının alacak isteminin reddine karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde davanın kısmen kabulüne karar verilmesi hatalı olup, bozmayı gerektirir.

SONUÇ : Yukarıda birinci bentte açıklanan nedenlerle davalı ...'nin temyiz talebin reddine dair 21.07.2015 tarihli ek kararın ONANMASINA, ikinci bentte açıklanan nedenlerle hükmün davalılar ... ve ... yararına BOZULMASINA, peşin alınan temyiz harcının istek halinde temyiz edenlere iadesine, 6100 Sayılı HMK'nin geçici madde 3 atfıyla 1086 Sayılı HUMK'nin 440.maddesi gereğince kararın tebliğinden itibaren 15 günlük süre içerisinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere, 25.02.2021 gününde oybirliğiyle karar verildi.