Milyonlarca çalışanı ilgilendiriyor! Kıdem tazminatı hakkı doğar
Günümüzde birçok sektörde vardiyalı çalışma modeli uygulanıyor. Gece vardiyasında çalışanlar ise çalışma saatlerinin zorluğu nedeniyle farklı haklara sahip. Gece vardiyasında çalışan bir işçinin günde 7.5 saatten fazla çalışması yasak. Bu nedenle 3 vardiya şeklinde çalışılması gerekiyor. İşçinin gündüz çalışmasında olduğu gibi gece çalışmasında da 11 saatlik üst sınırı uygulayarak, iki vardiyalı düzenlemeler kural olarak yasak. Çalışma şartlarının bu şekilde uygulanmaması ise işçiye kıdem tazminatını alarak iş sözleşmesini derhal feshetme imkanı sunuyor.
Gece - gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılan işlerde postalar birbirlerinin yerini alacak şekilde düzenlenir. Yargıtay, 1 ay gece vardiyasında çalışan işçinin, sözleşmesini feshetmesini haklı bulmuş, kıdem tazminatına hükmetmiştir
Milliyet gazetesinden Cem Kılıç bugünkü köşesinde milyonlarca çalışanı ilgilendiren vardialı çalışma sistemi ile ilgili bir yazı kaleme aldı. İşte o yazı...
Son dönemde kısa çalışma uygulaması ile birlikte çalışma sürelerinin düzenlenmesi çalışma yaşamında diğer konulara nazaran daha ön plana çıktı. Aslında çalışma sürelerinin düzenlenmesi işçinin sağlığının korunması ve belirlenen çalışma süresine göre hakkı doğuyorsa fazla çalışma ücretinin ödenmesini gerektirmesi, iş hukukunun doğumundan beri ana sorun alanlarının başında gelmektedir.
Hukuk sistemlerinde ve bizim mevzuatımızda da bu nedenle birçok düzenleme yapılmıştır. Yapılan düzenlemeler işçinin çalışma süresini sınırlandırmaya ve fazla çalışma yapıyorsa ücretinin ödenmesini sağlamaya yönelik düzenlemelerdir.
Mevzuatımız işçinin çalışma süresini sınırlandırırken kural olarak işyerinin çalışma süresini sınırlandırmamaktadır. İşyeri yedi gün yirmi dört saat boyunca kesintisiz çalıştırılabilmektedir. Bu şekilde işçiler için vardiyalar düzenlenmekte, işçi özelinde çalışma süresi sınırlandırılırken, işyeri açısından kesintisiz faaliyet sürdürülebilmektedir.
Postalar halinde... Postalar halinde çalışmada işçilerin çalışma düzenlerine ilişkin İş Kanunu’nun 69. maddesinde posta düzenlemesinin ve posta değişikliğinin nasıl yapılacağı düzenlenmiştir. Diğer konuların düzenlenmesi ise İş Kanunu’nun 76. maddesi ile yönetmeliğe bırakılmıştır.
Bu doğrultuda, Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik çıkarılmıştır.
Gece çalışması Postalar halinde çalışma aynı zamanda işçinin gece çalışması anlamına gelmektedir. Hukuk sistemimize göre gece en geç 20.00’de başlayıp, en erken 06.00’da biten dönemi ifade etmektedir.
Bir çalışmanın yarıdan fazlası bu sürelere denk geliyorsa, ilgili çalışma bir gece çalışmasıdır. Dolayısıyla postalar halinde çalışmada düzenleme getirilen temel konu da işçinin gece çalışmalarıdır. İşçilerin gece vardiyalarında 7.5 saatten fazla çalıştırılmaları yasaktır. Bu doğrultuda yönetmelik, postalar halinde çalışmada en az üç vardiya düzenlenmesini zorunlu kılmıştır. İşçinin gündüz çalışmasında olduğu gibi gece çalışmasında da 11 saatlik üst sınırı uygulayarak, iki vardiyalı düzenlemeler kural olarak yasaktır.
Fakat turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Ayrıca zorunlu ve olağanüstü fazla çalışmanın söz konusu olduğu durumlarda da gece çalışması yedi buçuk saati aşabilecektir. Dolayısıyla bu istisnaların söz konusu olduğu durumlarda ikili vardiya düzeni gündeme gelebilecektir.
Sürekli gece işi sağlığı etkiler mi? Postalar halinde çalışmanın düzenlenmesinin temel amacı işçinin sürekli aynı postada çalıştırılmasını engelleyerek, dinlendirilmesinin sağlanmasıdır. İşçinin sürekli gece vardiyasında çalıştırılmasının, işçinin sağlığını bozacağı açıktır.
Bu nedenle kanunda gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konulacağı düzenlenmiştir. Fakat gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilecektir. Bu şekilde işçinin azami iki haftada bir vardiyasının değiştirilmesi zorunludur.
Nöbetleşe işçi postası Yönetmeliğe göre, işveren gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye, olanakların elverdiği ölçüde gündüz postasında durumuna uygun bir iş vermekle yükümlüdür.
Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılarak yürütülen işlerde postalar birbirlerinin yerini alacak şekilde düzenlenir. Böylece en fazla iki iş haftası gece çalıştırılan işçinin, takip eden iş haftasında gündüz çalıştırılması zorunludur. Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az on bir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz.
Hafta tatili yapmak zorunlu Postalar halinde olmayan çalışmalarda olduğu gibi postalar halinde çalışmada da kesintisiz en az 24 saat olmak üzere hafta tatili kullandırılması zorunludur. İşçinin postalar halinde çalışması hafta tatili yapmamasının gerekçesini oluşturmaz.
Fakat vardiyası gece biten işçinin takip eden günün aynı saatine kadar çalıştırılmaması şartıyla, işten gece ayrılmış olması hafta tatilinin kullandırılmadığı anlamına gelmeyecektir. Kanun yirmi dört saat esasını getirdiğinden, hafta tatili süresinin iki güne yayılması, kullandırılmadığı anlamına gelmeyecektir.
Derhal fesih Postalar halinde çalışma kurallarına uyulmaması, işçi açısından mevzuatla belirlenen çalışma şartlarına uyulmaması anlamına geliyor. Çalışma şartlarının uygulanmaması ise işçiye kıdem tazminatını alarak iş sözleşmesini derhal feshetme imkanı sunuyor. Yargıtay incelediği bir olayda, bir ay boyunca gece vardiyasında çalıştırılan işçinin, iş sözleşmesini bu nedenle feshetmesini haklı bulmuş, kıdem tazminatı ödenmesi gerektiğine hükmetmiştir.
Yargıtay söz konusu kararında; işverenin işçiyi yönetmeliğe aykırı olarak çalıştırdığını ayrıca gözetme borcuna aykırı davrandığını ifade etmiştir. İşçinin iş sözleşmesini bu nedenle haklı olarak feshettiğini ve kıdem tazminatına hak kazandığını vurgulamıştır.