Esnek çalışma nedir, ne demek? Esnek çalışma modeli nasıl uygulanır? (Özel sektör de esnek çalışma modeline geçiyor)

Corona virüsün Türkiye’de görülmesiyle birlikte virüsün yayılmasını engellemek için birçok firma evden çalışma sistemine geçti. Cumhurbaşkanı Erdoğan Tarabya'daki Huber Köşkü'nde yaptığı basın açıklamasında,"Hiçbir musibetin bizim gücümüzden büyük olmadığı inancıyla Kovid-19 hastalığı ile mücadelemizi milletimizle birlikte kararlılıkla sürdürüyoruz. İnsanlığın karşı karşıya kaldığı bu krizin üstesinden gelebilmek için daha çok fedakarlık yapmamız gereken bir döneme girdik. Kamuda olduğu gibi özel sektörde de minimum personelle esnek çalışma sistemine geçilecektir" dedi ve alınan yeni önlemleri açıkladı.

Corona virüsü ile mücadele kapsamında alınan önlemlerden biri esnek çalışma modeli oldu. Bu gelişmeden sonra vatandaşlar ise esnek çalışma modeliyle ilgili araştırma yapmaya başladı. Peki, esnek çalışma ne demek? Esnek çalışma modeli nasıl uygulanır? İşte esnek çalışma modeli ile ilgili merak edilenler…

ESNEK ÇALIŞMA MODELİ NEDİR?

Esnek çalışma modelleri, çalışanların mesai saatleri baz alınarak hazırlanmış bir sistemdir. Esnek çalışma saatlerine sahip olan şirketlerin mesailerine başlama saatleri ve mesailerini sonlandırma saatleri diğer şirketlere göre farklıdır.

Serbest çalışma saatlerini uygulayan şirketlerin bazıları “compressed week” dedikleri sistem ile devam ederken, bazıları da mesai saatlerinin başlama ve sonlanma saatlerini 1 saat ileri ya da geri alarak (istihdam edilen kişinin toplam mesai saatini tamamlama şartıyla) devam etmektedir.

İlk duyuşta kulağa “fazla mesai” gibi gelse de kurallarıyla uygulanan şirketlerde bu uygulama, çalışanları da yöneticileri de oldukça mutlu ediyor.

Esnek çalışma modellerini şu şekilde sıralayabiliriz: Esnek çalışma zamanları, evden çalışma (home-office), daha kısa süren haftalar içerisinde daha uzun çalışılan günler (compressed workweeks: shorter weeks, longer days) gibi.

KANUNDA ESNEK ÇALIŞMA

İş Kanunu, işverene çalışma saatlerini iki aylık bir süreye eşitsiz olarak yayma hakkı vermektedir.

Maddeye göre, “Aksi kararlaştırılmamışsa çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir” denmektedir.

Dolayısıyla bir işçi, haftalık ortalama çalışma süresi, haftada 45 saatlik normal çalışma süresini aşmadığı takdirde, fazla mesai ödemesi almadan iki aylık bir dönem boyunca haftada azami 66 saat çalışabilir. Bu denkleştirme dönemi, toplu sözleşmeyle dört aya kadar uzatılabilir. Eşitleme veya denkleştirme döneminin ne zaman başladığı, en baştan açıkça belirtilmelidir. Yani bu konu, sendika ve işveren arasında toplu iş sözleşmeleriyle veya bir toplu sözleşmenin yokluğunda, bireysel iş sözleşmeleriyle (bunların yazılı olması şart değildir) belirlenir. Buna karar vermek çalışana kalmıştır ve bir toplu sözleşmenin yokluğunda, işveren, çalışma saatlerinin yayılması için işi kabul ettiklerinde veya daha sonra çalışanın onayını almak zorundadır.

Bu uygulama patronlar tarafından işçileri durmaksızın ve mesai ücreti ödemeksizin sömürebilmesi için kullanılmaktadır. Aynı zamanda, özellikle de tekstil gibi sektörlerde bir dizi hesap karışıklığı ve yasal boşluklar ile işçinin mesai ücretlerinde dahi kırpma oyunları yapılmaktadır.

ESNEK ÇALIŞMA SAATİ UYGULAMASI ÇEŞİTLERİ NELER?

1- Tam gün çalışma: Bir iş gününe sığdırılan bir çalışma şeklidir. Günümüzde en çok kullanılan çalışma şekli tam gün çalışmadır. Faydası uygulanmasının kolay oluşu, sakıncası ise yüksek teknoloji ile çalışılıyorsa işletme kullanım zamanının sınırlı olması nedeniyle ekonomikliğin düşük oluşudur.

2-Vardiya usulü çalışma: Yapılan işin teknik açıdan devamlılığı ya da 8 saatlik çalışmayla talebi karşılayamama nedeniyle 24 saatte birden fazla vardiya kullanımıdır. Özellikle pahalı yatırım yapılmışsa ve pazar elverişli ise kullanımı yararlıdır. Sakıncası çalışanların sosyal yaşantılarının olumsuz şekilde etkilenmesi ve çalışma motivasyonlarının azalmasıdır. İş kazalarının en fazla gece vardiyalarında oluşu bu sakıncaya örnektir.

3-Yoğun çalışma: Haftalık çalışma saatine uymak koşuluyla gün içindeki çalışma saatlerini artırmak, çalışma günü sayısını azaltmak şeklinde açıklanabilir. Sözgelimi, günde 10 saat, 4 gün çalışarak haftada 3 gün tatil yapma fırsatı yaratılabilir. Çalışanların daha uzun hafta sonu tatili yapabilmeleri motivasyonlarını artırırken, gün içinde daha uzun çalışmaları, zihinsel ve fiziksel yorgunluklar sonucu işgücü verimliliğini olumsuz etkileyebilir.

4-Kısmi çalışma: Part-time çalışma olarak da adlandırılan bu çalışma şekli günlük çalışma süresinin bir kısmının kullanılmasıdır. Talebin değişken olduğu dönemlerde uygun bir çalışma şeklidir. Kadın ve çocuk iş görenlerin kullanımı çok yaygındır. Faydası çalışma süresinin kısa olması nedeniyle yüksek işgücü verimliliği yaratması, sakıncası ise çalışanların işi sahiplenememeleri şeklinde açıklanabilir.

5-Esnek çalışma saatleri: Çalışanın çalışma zamanını ve süresini dilediği şekilde belirleme olanağının bulunduğu çalışma düzenidir. Çalışanlar tam gün çalışma düzeninde işletme yönetiminin belirlediği saatlere uymak zorunda iken, esnek çalışma saatleri düzeninde belirli zaman periyotlarında çalışma sürelerine bağlı kalmak koşuluyla işe başlama ve bitiş saatlerini kendileri ayarlayabilmektedirler. Örneğin haftada 5 gün ve 40 saatlik süre çalışanlar tarafından istenildiği şekilde düzenlenebilir.

Esnek çalışma saatlerini üç değişik şekilde düzenlemek mümkündür:

a- Günlük Esnek Çalışma Saatleri: 8 saatlik süreye uymak koşuluyla başlangıç ve bitiş saatleri çalışanların talepleri doğrultusunda düzenlenebilmektedir. Sözgelimi, 08.00′de başlayarak 17.00′de mesai bitirilebileceği gibi, 09.00-18.00 ya da 10.00-19.00 saatleri arasında çalışmak da olasıdır.

b- Haftalık Esnek Çalışma Saatleri: Çalışanlar, haftalık çalışma süresini çalışma günleri içinde diledikleri gibi yayarak tamamlamaktadırlar. Örneğin, 1. gün 8, 2. gün 8, 3. gün 7, 4. gün 9 ve 5. gün 10 saat çalışarak haftalık 40 saatlik çalışma gerçekleştirilebilir.

c- Aylık Esnek Çalışma Saatleri: Aylık çalışma süresine uymak koşuluyla ay içindeki zaman istenildiği şekilde düzenlenebilir. Bazı haftalar daha kısa, bazı haftalar daha uzun çalışma olanağı da sağlanabilir.