Doğu Anadolu Gözlemevinde ilk ışık için sona gelindi

Atatürk Üniversitesi Astrofizik Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATASAM) bünyesinde Yeni Nesil Üniversite Dönüşüm Projesi kapsamında desteklenen ve 3 bin 170 rakımlı Konaklı Karakaya Tepeleri'nde 2012 yılında yapımına başlanan gözlemevi çalışmalarında sona gelindi.

Altyapı, bina ve kubbe inşasının yüzde 95'lik bölümü tamamlanan gözlemevinde, teknik eksikliklerin giderilmesi için de çalışmalar titizlikle yürütülüyor.

Türkiye'nin 2023 vizyon projeleri arasında bulunan ve dünyada benzerlerine kıyasla daha nitelikli ve özellikli donanımlara sahip optik sistemi bulunan gözlemevi için İtalya'da teleskop yaptırıldı. Yapımı yaklaşık 4 yıl süren ve Kocaeli Gebze Gümrük Müdürlüğüne ulaştırılan teleskop, resmi işlemlerinin ardından kara yoluyla Erzurum'a getirilecek.

Kurulumunun ardından test aşamasına başlanması beklenen gözlemevinde, gelecek yıl ilk ışığın alınması hedefleniyor.

ATASAM Müdürü ve DAG Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Cahit Yeşilyaprak, AA muhabirine, salgın nedeniyle hem ülkeye yabancı araştırmacı teknik heyetin girmesinde hem de teleskop parçalarının getirilmesine yönelik yurt dışı gümrük izin ve işlemlerinde gecikme ve aksamalar yaşandığını söyledi.

Teleskobun parçalarının alınan özel izinler doğrultusunda kara ve deniz yoluyla ülkeye getirildiğini anlatan Yeşilyaprak, "Teleskobun bütün parçalarını Gebze Gümrük Müdürlüğüne kadar getirdik. Oradaki işlemleri bittiğinde Erzurum'a ulaştırmış ve böylece teleskobu tamamen Türkiye'ye sokmuş olacağız. Sadece 4 metre çaplı büyük aynamız kaplanmak üzere Rusya'da idi, o da haziran sonu gibi yola çıkacak. Haziran başında DAG'da kar nedeniyle yol açılır açılmaz teleskobun mekanik kısımlarını yukarı çıkaracağız ki kurulum başlasın." dedi.

Yeşilyaprak, DAG'a en kısa sürede yapılması gereken asfalt yolun da önemine işaret ederek, yolun asfaltlanmasıyla Rusya'dan gelecek aynanın taşınacağını dile getirdi.

Teleskobun kurulumunun tamamlanmasıyla ilk testlere başlanacağını ifade eden Yeşilyaprak, "Test süreci uzun sürüyor, teleskobu ilk defa kendi yerinde kuracağımız için mekanik, optik, elektrik-elektronik, denge ve yazılım gibi bütün testlerden geçireceğiz. Ayna dışında dışarıda hiçbir parçamız kalmadı. DAG'ın birçok aşamasını tamamladık." diye konuştu.

"Dünyanın gözü DAG'ın bir an önce bitirilmesinde"

Yeşilyaprak, teleskobun çok önemli teknolojik donanımlara sahip olduğuna dikkati çekerek, şunları kaydetti:

"Teleskobumuz özellikle bu çapta 4 metre sınıfındaki diğer teleskoplarda olmayan hassasiyet, çözünürlük, kaliteli veri ve görüntü almak anlamında teknolojik aygıtlarla donatılmış durumda. Stratejik olarak iyi bir noktadayız, bu enlem ve boylarda, bu çapta büyük başka teleskop yok, dolayısıyla uluslararası iş birlikleri için daha büyük teleskopların olduğu Şili, Hawaii, Kanarya Adaları'ndan ortak proje yapma imkanı sağlıyor. Bir de kırmızı ötesi, insan gözünün göremediği, duyarlı olamadığı bir bölgede gözlem yapma şansımız olacak. Bunun nedeni ise Erzurum'un yüksek rakımda olması, havasının kuru ve soğuk olması büyük avantaj sağlamaktadır. Bu yüzden dünyanın gözü DAG'ın bitirilmesinde."

Yıldızların çevresindeki gezegenleri inceleyen cihaz da alındı

Yeşilyaprak, yıldızların etrafındaki uzak gezegenleri inceleyen koronagraf cihazı ihalesinin tamamlandığını belirterek, "2 ay önce koronagraf cihazını aldık. Bu cihaz, güncel bilimin popüler astronomi ve uzay bilimlerinde büyük küçük bütün teleskopların araştırdığı konuda, öte gezegen, yani başka güneş sistemleri gezegenleri tespit edip inceleyecek optik aygıt. Bunu DAG'a kazandırdık. Bu enlem boylamda sadece konumsal olarak değil, bu tür özellikli aygıtlara sahip olma açısından büyük avantaj sahibi olduk." şeklinde konuştu.

DAG binasının kubbesiyle tamamen kapatıldığını ve sona gelindiğini anlatan Yeşilyaprak, "Teleskop kurulumunu da tamamlarsak testler bittiğinde yüzde 100 bitirmiş oluyoruz. Testlerden sonra da ilk ışık almak için optik sistemle teleskobunuzun ve optik sistemin kalitesini gösteren herhangi bir gök cismine yönlendirip en kaliteli görüntü alma deneyi ya da alma süreci gözlemi, buna ilk ışık diyoruz. İlk ışık aldıktan sonra tüm dünyaya teleskobun hazır olduğunu duyurup bilimsel araştırmalara başlayacağız." dedi.

"Milli Uzay Programı'nda bize verilen görevleri tamamlamak istiyoruz"

Yeşilyaprak, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Milli Uzay Programı Toplantısı'nda DAG'dan bahsettiğini anımsatarak, şu değerlendirmede bulundu:

"Hem Milli Uzay Programı'ndaki bize verilen görevleri tamamlamak hem de uluslararası düzeyde Türkiye'nin bilimsel açıdan daha üst seviyelerde bulunması için teleskopun ve kurulacak optomekatronik laboratuvar ile hizmet etmek için gün sayıyoruz. Pandemi devam ediyor, dış ortamda çalışıyoruz, atmosferik koşulları gözlüyoruz ve çalışmaları buna göre planlıyoruz. DAG'da olabildiğince hijyen ortamını sağladık, geçen yaz gibi bütün önlemleri alarak devam edersek 2021 sonu ya da 2022 başlarında ilk ışığı almayı planlıyoruz."

ATASAM'ın farklı kurumlarla iş birliği yaptığını ve salgına rağmen üniversite yönetimiyle gerçekleşen planlı ve programlı çalışmalar sayesinde DAG'da önemli mesafeler kat edildiğini aktaran Yeşilyaprak, Üniversite Rektörü Ömer Çomaklı'nın da hem Yeni Nesil Üniversite hem de Milli Uzay Programı kapsamında uzay bilimlerine akademik, idari ve teknik anlamda büyük destek verdiğini sözlerine ekledi.