Tanrı Dağı eteklerindeki suskun akrabalarımız
Kıyafetleri gökkuşağı gibi..Dolan meşrebleri cıvıl cıvıl.. Ama olaylar, gerginlikler Müslüman Uygurları durgunlaştırmış. “Doğu Türkistan” adının yasak olduğu Urumçi ve Kaşgar’da onların nabzını tuttuk.
Urumçi’ye inince tanıdık bir coğrafyada olduğunuzu anlatan pek çok emare göreceksiniz. Korna çalan sürücüler, tesettürlü genç kızlar, minareler, sokak satıcıları...
Burası Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin başkenti. Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuzeybatı ucu. Tarihi İpek Yolu’nda, 3.5 milyon nüfuslu canlı bir kent. Özerk bölge 20 milyon, 13 milyonu Müslüman. Uygurlar, bölgenin en büyük etnik grubu..
Bölgeden ulaşan son haberlerde olumsuzluklar ön plandaydı. Yüzlerce kişi hayatını kaybetti son dönemde. Dikikkatlice bakmaya çalıştık olup bitene. Önce Kaşgar...
Kaşgar: Işıklar ve dumanlar
Urumçi’den Kaşgar’a giderken öyle sıkı arandık ki.. Özel bir yere uçacağımızın ilk işaretiydi sanki... İndiğimizde geceydi. Yolun iki yanından ışık fışkırıyordu. Çin’in sembollerinden kırmızı fenerler asılmıştı. 27 katlı, 5 yıldızlı otele girişte sigara dumanları yüzünüzde patlıyor. Asansörde bile serbest..
100 yıl önceye yolculuk
Eski kentte küçücük dükkanlarda, unutulmuş meslekler geçidi başlıyor. Nalbantlar, ahşap işleyenler. Kancadan sarkan çıplak koyunlara satırı vurup ayırıyorlar. Sonra şişe takıp, ekmeğin üstüne koyup buharda pişiriyorlar. Tandırda yapılan nan adı verilenekmekler çok lezzetli.
Açık pazarda işkembe servisi
Merkezdeki çarşı gece ışıl ışıl. Açık pazardaki seyyar satıcılardan işkembe, kelle-paça çorbası içebilirsiniz. Kütük üzerine yatırıyorlar inek işkembesini, çat-pat satırla kesip tasa atıp, sıcak suyu ilave ediyorlar. Mumbar sıra sıra dizilmiş. İçi pirinç dolu bağırsaktan, paranız kadar kestiriyorsunuz. Sosa batırılıyor ve önünüze geliyor.
27 katlı, 5 yıldızlı otelde sigara içiliyor Asansörde bile serbest.
Kaşgarlı Mahmut’un türbesi
Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lugati’t-Türk’ü 1074’de, 941 yıl önce yazdı... Alparslan’ın Malazgirt zaferinden hemen sonra, Türk kültürünü Araplara tanıtmak için yola çıktığı biliniyor. Ünlü dilbilimcinin Opal köyünde, 97 basamak çıkarak ulaşıyorsunuz kabrine. Kaşgarlı Mahmud’un 4 metrelik heykeli de etkileyici.
Kulak ver, Uygur’u anla
Kulağınızı konuşmalara verirseniz, yarısına yakınını anlayabilirsiniz. Şu iki sözcük her kapıyı açmaya yetecek: Selamın Aleyküm… Gel yerine “kel”, git yerine “kit” demek yeterli. Türkçenin kökleri burada yaşıyor. Arap harflerini kullanıyorlar. Tüm tabelalarda Uygurca ve Çince yazılı. Öğretmene Muallim, çocuğa bala diyorlar... Para yerine pul dediğinizde tamamdır. Çarşanba anlaşılır, Jüme da Cuma...
Tam bir abide: İdgah Camii
Uygur Türkleri ibadetlerine çok düşkün. Kaşgar’da 70’e yakın cami ve mescit var. En önemlisi İdgah Camii. İdgah, “bayram yeri” anlamına geliyor. 574 yıllık görkemli camii kentin tam kalbinde. Önündeki meydan bayram namazında tam doluyormuş, 40 bin kişi oluyormuş. Cumaları da şehir buraya akıyor. Saf tutanların sayısı 8-10 bini buluyor. Eski imamı 1.5 yıl önce radikallerce öldürülmüş
Turfanda meyve buymuş Mevsiminden önce pazara gelen erik ya da kiraza ‘Turfanda’deriz. Nereden geliyormuş bu sözcük.? Bölgedeki Turfan kenti çok sıcak ve meyvesiyle ünlü. İşte oradan gelen meyveye ‘turfandan’ denirmiş ve dilimize böyle yerleşmiş.
Asgari ücret 230 Dolar: Urumçi’de , her yerde inşaat var. Dev binalar şehri kuşatmış. İşçiler kırsaldan gelip burada ekmek parasını çıkarıyor. Özerk bölgede asgari ücret 1500 Yuan, yani 750 TL.
