Şekerim yok; gebelik şekerim var!

Daha önce şekeri olmayanlarda hamilelikleri sırasında diyabet ortaya çıkmasına gebelik diyabeti ya da bir diğer adıyla gebelik şekeri deniyor. Gebelik diyabeti, kontrol altında tutulup iyi tedavi edilirse doğumla birlikte sona erer. Özellikle bebek ihtiyacının daha belirgin olduğu hamileliğin 6. ayından sonra ortaya çıkar.
Diyabet hastalığından farklı olan gebelik diyabeti hakkında detaylı bilgileri konunun uzmanlarından; VKV Amerikan Hastanesi, Endokrinoloji, Diyabet ve Metabolizma Hastalıkları Bölümü, Dr. Tahir Haytoğlu-Diyabet Hemşiresi Şerife Akcan, Jinemed Sağlık Merkezleri Yönetim Kurulu Başkanı, Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Teksen Çamlıbel’den aldık.

Gestasyonel diyabet (Gebelik şekeri) nedir?
Hamilelik sırasında vücutta bazı hormonal değişiklikler yaşanır ve kan şekerini yükselten birçok hormon üretilir. Hamilelik diyabeti de bu değişikliklere tam uyum gösterilememesi halinde oluşur. Hamilelik sırasında ortaya çıkan ve hamilelik süresince devam edip doğumla birlikte sona eren bir diyabet tipi. Ancak hemen belirtelim, hamilelikten önce de diyabeti olanlar bu tanıma girmez. Diyabetli biri için sağlıklı yaşamanın temel koşuluysa, kan şekeri kontrolünü iyi yapmaktan geçer.
Diyabetli bir anne adayındaysa, hamilelikten önce ve hamilelik süresince sağlanan iyi şeker kontrolü, doğacak olan bebeğin sağlıklı olabilmesi için gereken ilk koşul. Bunun için öğünlerinizi, egzersizi ve gerekirse insülin kullanımını dengede tutacak bir diyabet tedavi planına ihtiyacınız var.
İyi bir tıbbi bakımla neredeyse diyabetsiz biri kadar sorunsuz bir hamilelik yaşayabilir, sağlıklı bir bebeğe sahip olabilirsiniz.

Zaten diyabet hastasıysanız…
Anne adaylarımızın şekerinin yüksek seyretmesi bebek için ciddi bir risk oluşturur. Bebek sahibi olmak isteyen diyabetli biriyseniz, kesinlikle doktor kontrolü altında hamile kalmalısınız.
Hamilelik heyecan verici ama aynı zamanda özveri isteyen bir süreç. Diyabetli bir anne adayıysanız bebeğiniz için yaşam tarzını değiştirmeyi göze almalı ve aynı zamanda bazı alışkanlıklarından da vazgeçebilmelisiniz.
Örneğin sigarayı bırakmak bunların en başında gelir. Biliyorsunuz ki sigara sadece sizi değil, bebeğinizin gelişimini de olumsuz yönde etkiler. Ayrıca alkol de hipoglisemiye neden olduğu için kesinlikle kullanılmamalı.

Tanı konulması
Tüm hamilelere 24-28. haftalar arasında, günün herhangi bir saatinde, aç veya tok 50 gram glikoz ile tarama testi yapılır. Glikoz içirildikten bir saat sonra ölçülen kan şekerinin 140 mg/dL ve üzerinde çıkması, tarama testinin pozitif olduğunu gösterir ve bu kez 100 gram glikoz ile ikinci bir test yapılır. Bu test sırasında, her saat başı olmak üzere, üç kez kan alınır. İki değer de yüksek çıkarsa gestasyonel diyabet tanısı konur.

Şeker hastalığının tedavisi ihmal edilirse…
Annede aşırı kilo artışı dışında hiçbir kötü sonuç olmasa bile, bebekte birçok problem ortaya çıkabilir. Bebeğin irileşmesi, doğum sonrası bebeğin kan şekerinin hızlıca düşmesi, akciğerlerin tam gelişememesine bağlı solunum güçlüğü, sarılık ve erken doğum bu sorunların başında gelir.

Çocuk da diyabetli doğar mı?
Hayır. Annede hamilelik diyabeti söz konusu olduğunda, bebekte doğuştan şeker hastalığı riski yoktur. Ama kan şekerinin kötü kontrolü sonucu, diyabetik annelerden doğan iri bebekler, daha sonra şişman erişkinler olur. Bu kişilerde de diyabet gelişme olasılığı artar. Ayrıca bebek kızsa, onun da hamileliğinde gebelik diyabeti gelişme riski çok fazla.

İnsülin enjeksiyonuna ihtiyaç var mı?
Tanı koyulduktan sonra hedef, açlık kan şekerini 95 mg/dL’nin altında, tokluk birinci saat kan şekerini 130/140 mg/dL’nin altında tutmak. Bunun için diyabetik diyete başlanır ve kan şekeri bir hafta boyunca izlenir. Eğer bu süre içerisinde açlık ve tokluk kan şekeri değerleri istenilen sınırları aşıyorsa, vakit kaybetmeden insülin tedavisine başlanır.
Bu dönemde diyabetli anne adayı bir şeker ölçüm cihazıyla mutlaka kontrolünü olmalı. Kan şekeri kontrollerini düzenli olarak yaptırmalı. Ölçüm sonuçları da bir çizelgeye kaydedilmeli.

Kan şekeri en çok kahvaltıda yükselir!
Kan şekerinin yükseldiği en olası zaman kahvaltı sonrasıdır. Kahvaltı genellikle hızlı bir öğündür ve bu da kan şekerinde artışa neden olan önemli bir faktör. Bu nedenle lütfen kahvaltınızı daha yavaş yapmaya çalışın.
Gestasyonel diyabetli bir annenin takibi, diyabet uzmanı, kadın doğum uzmanı, diyabet eğitimcisi, diyetisyen ve yenidoğan konusunda eğitimli bir çocuk doktoru tarafından yapılır.
Doğumdan hemen sonra glikoz metabolizması normale döner, insülin direnci ortadan kalkar ve diyabet düzelir. Eğer insülin kullanıyorsanız, doğumdan sonra kullanmayı tamamen kesmelisiniz. Yoksa ciddi kan şekeri düşüklüğü (hipoglisemi) oluşabilir.

Peki ya doğumdan sonra…
Şişmanlık, hipertansiyon, birden fazla çocuk doğurmuş olmak, ailede diyabet öyküsü olması, gelecekte diyabetin ortaya çıkma olasılığını yükseltir. Bu nedenle gestasyonel diyabet geçirdiyseniz diyetinize dikkat etmeli, düzenli egzersizler yapmalı, normal kiloda kalmaya çalışmalısınız.
Gestasyonel diyabetli annelerde doğum sonrası diyabet ortadan kalksa da, yaşantılarının ilerleyen dönemlerinde diyabetle karşılaşma riskleri yüksek. Bu nedenle doğumdan 6-12 hafta kadar sonra 75 gram glikoz ile Oral Glikoz Tolerans Testi (OGTT) yaptırın. Gestasyonel diyabet sonrasında kalıcı Tip 2 Diyabet bulunup bulunmadığının belirlenmesi, uzun dönemde diyabet riskinin kontrolü için gerekli.
OGTT sonrası diyabet tanısı yoksa yıllık açlık glikozuyla takipler, diyabetin erken teşhisi ve tedavisi sayesinde oluşabilecek birçok sorunu engelleyebilirsiniz.

Yenidoğanınız size bir işaret!
Aslında gebelik diyabetiyken doğan bebeğiniz, yıllar öncesinden ‘Anne, dikkat etmezsen ilerleyen zamanlarda sende diyabet çıkabilir’ diyen ve sizi daha doğmadan önce uyaran, tedbir aldıran, akıllı bir bebek!
Biliyoruz bebeğin dünyaya gelişiyle tüm dikkatiniz ona odaklanacak. Ama bebeğe iyi bakmak için kendinize de iyi bakmanız gerektiğini unutmayın. Hamileliğinizde kan şekerinizi hedefte tutmanızı sağlayan alışkanlıklarınızı devam ettirin. Emzirme sırasında da kan şekerinizin düşmesini önlemek için beslenme şeklinizi doktorunuz ve diyetisyeninizle birlikte düzenleyin.

Diyabetik annelerin bebekleri
Diyabetik bebeklerin anneleri şeker hastası olarak doğmaz. Bununla beraber, şeker hastalığı aile içerisinde olduğu için, bu çocuklar yetişkin yaşa geldiğinde şeker hastası olabilir.

Çocuklarda anomililik riski daha fazla
Bu bebeklerde, normale göre doğumsal kalp anormalliği riski 18 kat, omurgada açıklık olması (Spina bifida) riski 15 kat artar. Bütün hamilelere önerdiğimiz ve hamileliğin 20-23’üncü haftaları arasında, konusunda deneyimli bir uzman tarafından yapılan detaylı ultrasonografinin önemi, bu hamile grubu için çok daha fazla.

Gebelik diyabetine rastlanma aralığı
Anne adayların yüzde 6-7’sinde hamilelik diyabeti dediğimiz gestasyonel diyabete rastlanır. Hamileliğe bağlı şeker hastalığının anne adayına zarar vermediğini, ama bebek için zararlı olduğunu da hatırlatalım.

Hamilelikte şeker taraması
Anne adayı yüksek risk gurubunda değilse, şeker taraması 24-28’inci haftalar arasında yapılır. Herhangi bir risk faktörü varsa tarama, anne adayı ilk muayeneye geldiğinde istenir.

Tedavi edilmezse…
Tedavi edilmeyenlerde iri bebek, doğum travması, sarılık, solunum sıkıntısı ve yoğun bakım ihtiyacı daha sık gözlenir. Gebelik diyabetinin bebek ve doğum komplikasyonları dışında sıklıkla göz ardı edilen bir başka önemi daha var. Bu hanımların doğumdan sonraki yaşamlarında, şeker hastalığına yakalanma riskleri normale göre daha fazla. Bu hamileler, lohusalık bitiminde (doğumdan 6 hafta sonra…) yükleme testi yapılarak takip edilmeli, eğer şeker çıkmazsa daha sonra belli aralıklarla bu testler tekrar edilmeli. Fazla kiloları varsa, kilo vermeleri, normal ağırlıkta olanlara kilo almamaları önerilmeli.

Bebekleri için öneriler
Yapılan çalışmalar, bu bebeklerin sadece doğum sırasında değil, daha sonraki yaşamlarında da kilolu ve diyabete yatkın olduğunu gösterir. Gördüğünüz gibi, hamilelik şekerini tanımak ve tedavi etmek sadece hamilelik ve doğum sürecini değil, daha sonraki kuşakları da ilgilendiren bir toplum sağlığı sorunu.

Gebelik şekerinin tedavisi ve takibi nasıl yapılır?
Hastaların % 80’inde kontrol sadece diyetle sağlanabilir. Diyetisyen tarafından annenin yaşı, boy ve kilo gibi vücut özellikleriyle beslenme alışkanlıklarına göre, normalden yüzde 30-35 daha az kalorili, karbonhidrat, yağ ve protein oranları dengelenmiş bir program hazırlanır. Gebelik diyabetiniz varsa az ve sık yiyin. Glisemik indeksi yüksek besinlerden de uzak durun.

Glisemik indeksi yüksek gıdalar
Patates, pirinç, pişmiş havuç, üzüm, incir, muz, kavun, karpuz, dut, hurmayı gebelik diyabetiniz varsa dikkatli tüketmenizi öneririz.

İstenilen kan şekeri düzeyine ulaşamazsanız
Devam eden süreçte hasta-diyetisyen-doktor iletişimini takip açısından çok önemli. İki haftalık takip sonrası, istenilen kan şekeri düzeylerine ulaşılamayan hastalara insülin tedavisi başlanır. İnsülin tedavisi başlanan hastalarda takip daha sıkı olmalı. Çünkü bu tedavi sırasında oluşabilecek ciddi kan şekeri düşmeleri (hipoglisemi) anne ve bebek için hayati tehlikeler oluşturabilir.

Doğum zamanlaması
Hamilelik şekerinde hem anne hem de bebek, oluşabilecek sorunları önceden görebilmek için, normale göre daha yakın takip edilmeli. Bu takibin sıklığı, her anne adayının kendi durumuna göre belirlenir. İyi kontrol edilen anne adaylarının doğum zamanlaması, normal doğum zamanlarından farklı değildir. İri bebeklerde doğum travması riski arttığı için 40 hafta geçmeden doğum başlatılır. Tedavi edilsin veya edilmesin, gebelik şekerinde sezaryen oranları normale göre daha yüksek. Yine de hastaların yarısından çoğu normal doğum yapabilir. Sezaryen gerektiren en sık neden, iri bebek ve buna bağlı olarak doğum eylemini ilerlememesi.
Şunu belirtmeliyim ki, şeker hastalığı ve hamilelik, yüksek riskli olabilecek bir süreç. Tüm bu sürecin, konusunda uzman perinatologlar (yüksek riskli doğum uzmanları) tarafından takip edilmesi gerekir. Ancak bu şekilde takip edilerek anne ve bebekte en az sorunla doğum sonuçlandırılır.

Sıkı kontrol şart
Hamilelik özellikle diyabetik, anne adayları için riskleri nedeniyle özel bir süreç. Gebelik diyabeti, düşük riskinden rahim içi bebek ölümlerine, erken doğumdan çeşitli enfeksiyon hastalıklarına kadar birçok sağlık sorununa yol açabiliyor. Gebelik diyabeti olan anne adaylarının kan şekerini olabildiğince normal düzeylerde tutması ve sürekli kontrol altında olması gerekir.

Yüksek kan şekeri düzeyinin hamileliğe etkileri:
•Düşük( Abortus): Özellikle hamileliğin ilk üç ayında kontrolsüz yüksek kan şekeri olan annelerde düşük oranı artabilir.
•Rahim içi bebek ölümü: Uzun süreli ve kontrolsüz hamileliklerde bu risk yükselir.
•Polihidramniyos: Bebeğin içinde bulunduğu amniyon sıvısının normalden fazla olması. Diyabetli anne adaylarında % 20 oranında görülür. Erken doğum, plasentanın erken ayrılması, geliş anomalileri riski artar.
•Preeklamsi: Hamilelikte tansiyon yükselmesidir. Diyabetik gebelerde risk artar.
•Doğumsal anomaliler: Hamileliğin özellikle erken döneminde kan şekeri kontrolü iyi olmazsa kalp anomalileri, solunum ve bağırsak anomalilerinde artış olabilir.
•İdrar yolu enfeksiyonları ve vajinal mantar enfeksiyonları daha çok görülür.

Doğum ile ilgili sorunlar
•İri bebekten dolayı zor doğum (Omuz takılması, fetal asfiksi, normal doğum sonu kanama ve yırtık olasılığının artması.) görülebilir.
•Bebeğin akciğer gelişimi gecikebilir. Doğum sonu, bebek solunum sıkıntısı yaşayabilir ve yenidoğan yoğun bakımına daha çok ihtiyaç duyulur.
•Gebelik diyabeti tek başına sezaryen nedeni değildir. Ama iri bebek ve zor doğum olasılığı yüzünden daha çok sezaryenle doğum yapılır.
•Doğum sonrası bebekte hipoglisemi (kan şekerinin normalin altında olması.), hipokalsemi (kan kalsiyum miktarının düşmesi), uzayan sarılık gibi metabolik sorunlar gelişebilir.