Hamilelikte ve emzirme döneminde TİROİD

Tiroid bezi ve bu bezin salgıladığı hormonlar (T4 ve T3) insan metabolizması için son derece önemli hormonlardır. Tiroid bezinin fonksiyonel olarak bozukluğu 2 ana tabloda karşımıza çıkar: hipertiroidizm (zehirli guatr) diye tanımlanan tiroid bezinin aşırı çalışması sonucu kanda tiroid hormon değerlerinin yükselmesi ve hipotiroidizm diye tanımlanan tiroid bezinin yavaş çalışmasıdır. Yavaş çalışma sonucu kanda tiroid hormon değerleri düşer. Bazen de tiroid bezinde nodül denilen yumrularla karakterize veya nodülsz büyümeler saptanır.

Hamilelik öncesi tiroid fonksiyonlarının bilinmesinde yarar vardır. Hamile kalan bir kadında tiroid bezi yavaş çalışıyorsa ve bu hamilelik boyunca fark edilmiyor ve dolayısıyla tedavi edilmiyorsa o zaman bebekte de gelişim ve özellikle zeka ile ilgili sorunlar saptanır. Bunun aksine kadında bu kez tiroid bezi aşırı çalışıyorsa hipertiroidizm söz konusudur. Bu durumda da hipertiroidisi olan bir kadının hamile kalması güç de olsa gerçekleşebilir ama erken doğum veya düşük problemlerine rastlanır.

Hamilelik öncesi nodülü olan kadınların hamile kalmasında problem gözlenmez. Ancak nodülleri kanser riski açısından yakın takip etmekte yarar vardır. Nodüllerin hamilelik esnasında gerek büyüme ve gerekse de olumsuz hücresel değişim yönünden etkilenmesi olabilir.

Normal bir hamilelikte tiroid fonksiyonlarında değişiklikler görülür mü?
Normal seyreden bir hamilelik döneminde tiroid fonksiyonlarında bir takım değişikliklere yol açan fizyolojik ve hormonal değişikler görülebilir. Tiroid fonksiyon testleri olarak adlandırılan T3, T4 ve TSH değerlerinde değişiklikler saptanabilir. Buna neden olan başlıca hormonlar hCG (koriyonik gonadotropin) ve östrojen dir. HCG'nin tesiri ile hamileliğin 1. üç ayında TSH değerleri düşer. Diğer bir tanımlamayla TSH değeri baskılanır ancak 2. ve 3. Trimesterde normale döner. Total T4 ve T3 değerleri ise hamilelik boyunca yüksek seyreder. Buna mukabil kandaki serbest T4 ve T3 değerleri ise normal düzeylerde görülür.

Hamilelik esnasında tiroid bezi boyutlarında değişiklik olabilir mi?
Evet. Tiroid bezinde büyüme görülebilir. Ancak bu tür büyümeler daha ziyade ülkemizin de yer aldığı dünyadaki iyot yetersizliği bölgelerinde gözlenir. Ultrasonografi ile tiroid bezinin büyümesi saptanır. Genelde büyüme %10-1 5 civarındadır. Fizik muayenede saptanmayacak düzeydedir.

Anne ve bebek arasındaki tiroid fonksiyonlarının etkileşimi nasıldır?
Hamileliğin ilk 10-12 haftasında bebek tamamen annenin tiroid hormon yapımına bağlıdır. 3. Ayın sonunda bebek kendi hormonunu üretmeye başlar. Ancak bebek genede tiroid hormon sentezi için gerekli olan iodinin alımı için annenin beslenmesine bağlıdır. WHO örgütü yeterli tiroid hormon sentezi için hamilelik sırasında günlük 200 mikrogram iodin alımını önermektedir.

Hamilelikte hipertiroidizmin sebebi nedir?
Hamilelik esnasında hipertioidizmin en sık sebebi Basedow-Graves hastalığıdır. Bu hastalık vakaların %80- 85'inden sorumludur. Her 1500 hamileliğin birinde saptanabilir. Diğer nedenler arasında yüksek hCG değerleri gelir.

Hipertiroidizm tanısı nasıl konur?
Hasta hamile olduğundan sintigrafi çekilemez. Ancak fizik muayene ve kanda t4, t3, TSH, ile TRAK (Tiroid reseptört antikoru) bakılarak tanı konur. Bu klinik tabloya hamileliğin ilk 3 ayında rastlanır veya mevcut olan klinik tablo ilk 3 ay içinde alevlenir. Tedavi edilmeyen hipertiroidizm durumlarında çok ciddi klinik problem olan pre-eklamsi gelişebilir. Bazen de ağır hipertiroidisi olan hastalarda tiroid krizi gelişebilir. Hamileliğin 3.döneminde düzelen hipertiroidi tablosu lohusalıkda kötüleşebilir.

Hipertiroidizmin bebeğe ne gibi riskleri vardır?
Kontrol edilmeyen hipertiroidizm bebekte taşikardiye, prematüre erken doğum, düşüklere veya doğumsal anomalilere yol açar. Ayrıca anneden plasenta ile bebeğe geçen antikorlar bebekte hipertiroidiye neden olur. Hamilelik öncesi cerrahi veya radyoaktif iyotla tedavi edilmiş olan annelerin bunu mutlaka doktoruna bildirmesi gerekir. Hamilelik esnasında hipertiroidi tedavisinde kullanılan antitiroid ilaçların fetüse geçmesi ve bunun sonucu bebekte tiroid fonksiyon testleri bozularak guatr gelişebilir.

Lohusalıkta nasıl seyreder, tedavi gören anne bebeğini emzirebilir mi?
Lohusalıkta Basadow-Graves diye tanımladığımız hipertiroidizm şiddetlenebilir. Sıklıkla da doğumdan sonraki 3 ayda gözlenir. Hamilelik sonunda mutlaka tiroid hormonlarının takibinin yapılması gerekir. Lohusalıkta antitiroid ilaç tedavisi gören anne bebeğini emzirebilir. Ancak bebeğin periyodik olarak tiroid fonksiyonlarının tayini ve takibi yapılmalıdır.

Tiroid bezinin yavaş çalışmasının (Hipotiroidizm) nedenleri ve anne ile bebekte riskleri nelerdir?
En sık sebebin başında otoimmun hastalık olan Hashimato tiroiditi gelir. Her 1000 hamileliğin 3-5 inde görülebilir. Yetersiz tedavi görmüş hipotiroidizm, aşırı tedavi edilmiş hipertiroidi diğer nedenleridir. Tedavi edilmeyen veya yetersiz tedavi edilen ağır hipotiroidi durumları anemiye, myopatiye (adale zayıflığı,adale ağrısı), konjestif kalb yetersizliğine, pre-eklamzi, düşük bebek ağırlığı, plasental anomali, ve postpartum kanamaya neden olabilir.
Beyin gelişimi için tiroid hormonları önemlidir. Ağır hipotiroidi ile doğan Bebekde ağır nörolojilk ve gelişim anomalileri görülebilir. Her yenidoğan bebek tiroid fonksiyonları yönünden taranır. İyot yetersizliğinde beyin gelişimi olumsuz etkilenir.

Hipotiroidi annede nasıl tedavi edilir?
Hamile olan veya olmayan kadında hipotiroidinin tedavisi aynıdır. Tiroid hormonu (t4: levotiroksin) replasmanı yapılır. İlaç dozu kişiye göre hormon düzeylerine bakılarak ayarlanır ve tüm hamilelik boyunca takip edilir. Tiroid hormonu vitaminlerle birlikte aynı anda verilmez. İdeali 2-3 saat arayla verilmesidir. Vitaminlerdeki demir gastrointestinal sistemden tiroid hormonu emilimini bozar.

Anneler hamilelik sırasında tiroid hastalıkları yönünden nasıl beslenmelidir?
Dengeli beslenmenin yanı sıra mutlaka multivitamin ve mineral takviyesi yapılırken iodin içerenler tercih edilmelidir. Hamilelikde iodin ihtiyacı normalde günde 150 mikrogram iken 200 mikrograma çıkar ve İyotlu tuz kullanılmalıdır. Ancak Hashimato tiroiditi olanlar ile hipertiroidisi olanlar dikkat etmelidir.

Lohusalıkta en sık rastlanan tiroid hastalığı hangisidir, bulguları nelerdir ve nasıl tedavi edilir?
Lohusalıkta en sık tiroid enflamasyonuna tiroidite rastlanır. Postpartum tiroiditi diye tanımlanan bu klinik tablo sıklıkla doğumdan sonraki birkaç ayda ortaya çıkabilir. Otoimun hastalık olup Hashimato tiroiditi olarak da bilinir. 20 lohusada 1 vaka sıklığında görülür. Tiroid bezinde ağrısız az veya yok denecek büyüme saptanır. Başlangıcında hipertiroidizm görülürken geç döneminde tiroid bezi yeterli hormon yapamaz ve hipotiroidi gelişir. 1 ila 4 ayda kendiliğinden kaybolur. Hipertiroidi tablosu 1-2 ay devam edebilir. Tip 1 diabeti olan kadınların %25'inde rastlanır. Anti TPO değeri yüksek olan kadınların %50'sinde gelişebilir. Ayrıca daha önceden böyle bir durumla karşılaşan kadınlarda sıklıkla görülebilir.
Hipertiroidi durumunda yorgunluk, çarpıntı, ellerde titreme, sinirlilik, aşırı hassasiyet olurken hipotiroidi döneminde ise yorgunluk, halsizlik, depresyon, kilo artışı görülür. Annenin sütü azalır. Saç dökülmesi olabilir.
Aktif döneminde ellerde titreme ve çarpıntı için beta bloker verilir. Hipertiroidizm geçici olduğundan radyoaktif iyot tedavisi, cerrahi veya antitiroid ilaçlar önerilmez. Ancak geç dönemde hipotiroidi geliştiğinde tiroid hormonu verilerek replasman yapılır.