Ehven-i şer sözüne Atatürk ne cevap vermişti?

Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu'nun bugün AA'ya yaptığı açıklamada "Bunlar (Suriye'deki radikal militanlar) o kadar yanlış yöntemler uyguluyorlar ki rejimi ehven-i şer denilecek noktaya getiriyorlar" sözleri 'Ankara artık Esad'ı ehven-i şer yani kötünün iyisi olarak mı görüyor?' sorusunu akıllara getirdi. Ben bu soruya cevap verecek değilim, ama ehven-i şer tabirini duyunca aklıma tarihten bir yaprak geldi ki, onu da paylaşmadan edemedim.

İlk kez Halide Edip kullandı

1918'in sonları... Türkiye, Birinci Dünya Savaşı'ndan bitmiş bir halde çıkmış ve toplumdaki bir çok aydın İngiliz ve Amerikan mandasına girmek gerektiği üzerine açıklamalar yapıyor... Manda savunucuları arasında İttihat ve Terakki Partisine yakın, milliyetçi ve reformist kişiler de mevcut. Halide Edip, Rauf Bey, Kara Vasıf, Yunus Nadi (Abalıoğlu) gibi, daha sonra Kurtuluş Savaşı'nın düşünsel önderleri arasında yer alacak olan kişiler dahi Amerikan mandasını istediklerini açık açık beyan ediyorlar. Halide Edip, Minber gazetesindeki makalesinde "Bütün eski ve yeni Türkiye hudutlarına şamil olmak üzere, muvakkat (geçici) bir Amerikan mandasını ehven-i şer olarak görüyoruz" diye yazdığında ilk kez ehven-i şer kavramı gündeme gelmişti.

'Amerika şerrih ehveni'

Ardından Sivas Kongresi'nde de aynı tartışma gündeme geldi. Vasıf Bey, Sivas Kongresi'ndeki konuşmasında yine aynı kavramı kullanarak şöyle konuştu:

"Manda'nın isminden korkmayalım, isterseniz buna 'müzaheret' diyelim. [...] Büyük bir harpten mağlup çıktık. Bütün memleket perişan vaziyettedir. Beşyüz milyon lira borcumuz var. Bunu ne ile, nasıl ödeyeceğiz? Gelirimiz bu borcun faizine bile yetmez. Tamamiyle müstakil yaşamaya, mali vaziyetimiz müsait değildir. Şimdi istiklalimizi kurtarsak bile, olduğumuz yerde sayarak bir adım ilerleyemez ve günün birinde, bizden kuvvetli olanların hükmü altına girmeye, ister istemez mecbur oluruz. İşte bu sebeplerden dolayı, İngiltere'yi kendimize ebedi düşman ve Amerika'yı şerrin ehveni saymalıyız."

Ve Atatürk'ün yanıtı

Ancak Mustafa Kemal Sivas Kongresi'nde 'Amerikan Mandası' ve 'İngiliz Himayesi' arasında 'Hangisi ehven-i şerdir?' diyerek tercih yapmaya çalışanlara cevabı şöyle olmuştu: 'Ehven-i şer, şerlerin en kötüsüdür!'


NOT: Türk dil kurumuna göre ehven-i şer, 'Kötü olanların içinde iyisi' anlamına gelen Arapça bir kelime.