İran yalnızlık çemberini kırarken
.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ile ABD Başkanı Barack Obama arasındaki, Ruhani’nin bir tweetiyle dünyaya duyurulan telefon görüşmesini dün geceyarısı kaleme aldığım analizde (http://www.rusencakir.com/Ruhani-Obama-telefon-gorusmesi-Tarihiden-de-ote/2121) “tarihiden de öte” diye tanımlamıştım. Aradan geçen süre zarfında görüşmenin ayrıntıları biraz daha netleşti, ilk tepkiler verildi ve “tarihiden de öte” tanımlamasının hiç de abartı olmayabileceğini gördük.
Sanıyorum işin püf noktası, Ruhani’nin (nedense daha sonra silinen) bir tweetinde aktardığı Obama’nın şu sözlerinde: “Size ve İran halkına saygılarımı sunuyorum. ABD ile İran arasındaki ilişkilerin bölgeyi büyük ölçüde etkileyeceğine eminim. Eğer nükleer konuda ilerleme sağlayabilirsek, bundan Suriye gibi diğer sorunlar kesinlikle olumlu bir şekilde etkilenecektir.” Obama’nın bu sözleri hem İran’ın bölgesel bir güç olduğunun teyit ediyor, hem de Ortadoğu ile yakından ilgili olan ABD’nin buradaki sorunların çözümünde İran’la işbirliği yapmaya açık olduğunu gösteriyor.
Direnen aktörler
Tabii kolay bir süreç söz konusu değil. Öncelikle her ne kadar dini lider Ali Hameney, Ruhani’yi destekliyor görünse de İran’daki “derin devlet” unsurlarının değişik aşamalarda ciddi engeller çıkarması şaşırtıcı olmaz ki daha ilk andan itibaren yaşanan, Ruhani’nin tweetlerinin esrarengiz iptali, ülkesine dönüşünde Ruhani’yi ihanetle suçlayan bazı göstericilerin ayakkabı ve yumurta fırlatması gibi olaylar Amerikalıların kafasını karıştırmış durumda.
Ama daha büyük bir direncin bölgedeki diğer bazı aktörlerden geleceği kesin. Tabii ki ilk olarak akla İsrail geliyor. Ne var ki Obama’nın Ruhani ile telefon görüşmesinden birkaç gün önce İsrail Başbakanı Benjamin Netenyahu ile buluşmuş olduğunu biliyoruz. İsrail’in Washington ile Tahran arasındaki yakınlaşmayı tedirgin ama temkinli bir şekilde izleyeceğini tahmin edebiliriz.
Ruhani-Obama telefon görüşmesinin, Suudi Arabistan başta olmak üzere Körfez ülkelerini, İsrail kadar, hatta belki daha da fazla rahatsız ettiği muhakkak. Çünkü söz konusu ülkeler bir süredir bölgede yaşanan “Şii uyanışı”ndan ve bunun kendi ülkelerindeki Şii toplulukları da kapsamasından endişeli ve İran’ın nüfuz artışını kontrol altına almak ve mümkünse geriletmek için çok ciddi çaba sarf ediyorlar. Örneğin Suriye krizini kesinlikle bu bağlamda değerlendirebiliriz. Ancak bu ülkelerin İsrail kadar, telefon görüşmesi ve twitter mesajlarıyla başlayan bu süreci engelleme kapasiteleri yok.
Gül’ün tweetleri
Türkiye’ye gelince: Aslında İran’ın uluslararası toplulukla sorunlarının çözüm yoluna girmesi, diğer bir deyişle normalleşmesi kesinlikle Türkiye’nin lehine olacaktır. Örneğin bu sayede, istemeyerek sürüklendiği belli olan mezhep geriliminden sıyrılma imkanına kavuşacak ve kendi iç barışını da teminat altına alacaktır. Ne var ki Suriye krizinde Ankara’nın muhalefeti, Tahran’ın da rejimi desteklemesiyle birlikte bölgemizin en temel istikrar unsurlarından olan Türkiye-İran dengesi ciddi ölçüde sarsılmış durumda. Tekrar eski günlere dönmek için bir süre beklemek ve Tahran-Washington yakınlaşmasının ilk meyvelerini beklemek gerekecek.
Bu noktada, Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün haberi öğrendikten kısa bir süre sonra twitter hesabından İngilizce olarak, Ruhani-Obama görüşmesini coşkuyla kutlaması ve memnuniyetini belirtmesi umut verici, fakat uygulanan Suriye politikasının yanlışlığı nedeniyle fazla iyimser olmak mümkün değil.