Çalışma hayatı ile ilgili her şey! İşe başlarken–Bölüm 1
Çalışma hayatı ile ilgili her şey 'İşe Başlarken' yazı dizimizle 4 gün boyunca gazetevatan.com’da olacak. Bugün işe girişte sigorta ne zaman başlar, çalışmayan kişi sağlıktan faydalanır mı? Staj süresi neden emeklilikten sayılmıyor? Kıdem ve ihbar tazminatı nasıl hesaplanır?
Ülkemizde yaklaşık 21 milyon aktif sigortalı çalışan bulunmaktadır. Ancak bu aktif çalışanlar arasından kanuni haklarını bilenlerin sayısı toplam rakamın %10’unu aşmıyor. İşten çıkan bir personel daha ne kadar sigortadan faydalanacağını bilmiyor, işe giren bir kişi 2 aylık deneme süresinde de sigortasının başlatılacağını bilmiyor, çoğu işletme kıdem tazminatı tavanı olduğunu bilmiyor. Bu örnekler saymakla bitmez, ülkemizde yaşıyor ve aktif olarak çalışıyorsanız en azından bu altın kurallara hakim olmalısınız.
SİGORTA, 2 AYLIK DENEME SÜRESİNDEN SONRA BAŞLAR!
İnşaat, balıkçılık ve tarım sektörleri hariç işe başlayacak olan işçinin işe giriş bildirimi işe başlamadan 1 gün öncesinden yapılmalıdır. Belirtilen sektörlerde ise aynı gün de yapılabilir. Size sigortanızın 2 aylık deneme süresinden sonra yapılacağını belirten işletmeye cevabınız ‘Hayır, 5510 sayılı Kanunun 8.Maddesi gereği benim işe giriş bildirimimi işe başlamadan bir gün öncesinden yapmanız gerekiyor’ olmalıdır.
ÇALIŞMAYAN KİŞİ SAĞLIKTAN FAYDALANIR MI?
Çalışmayan kişiler de sağlıktan faydalanır. Genel Sağlık Sigortası aktivasyonunu yaptırır, aylık asgari ücretin %3’ü tutarında (107 TL) prim öder ve sağlıktan faydalanır. Bu kişinin eşi ve çocuğu varsa onlar da faydalanır, bir kişinin GSS’li olması yeterlidir. Borcunu 2 aydan fazla ödeyemeyen GSS’linin provizyonu normalde durdurulur ve sağlık hizmeti alamaz ancak son birkaç yıldır Cumhurbaşkanı kararı ile borçlulara da provizyon verilmesi sağlanmıştır.
STAJ SÜRELERİ NEDEN EMEKLİLİKTE SAYILMIYOR?
SGK Sisteminde iki adet sigortalı kolu vardır. Biri uzun vadeli, diğeri kısa vadeli. Uzun vadeli sigorta kolunda adınıza asgari ücretin %37,5 oranında prim bildirimi yapılıyor, kısa vadeli sigorta kollarında ise asgari ücretin yarısının %6’sı oranında prim bildirimi yapılıyor. Kısa vadeli sigorta kolları kapsamında sadece staj süresinde başınıza bir şey gelirse tedavi edilmeniz amacıyla yapılıyor. Kuruma ödenen prim tutarı ise 107 TL yapıyor.
Ancak uzun vadeli sigorta kolunda, kuruma adınıza %37,5 oranında yani 1341 TL prim ödeniyor. Kurum aslında burada diyor ki ‘100 Liralık primle emeklilik hayali kurdurmam’. Bazı genç arkadaşlar ‘staj süresinde işyerinde tam sigorta yaptıramaz mıyız?’ Diye sorabilirler. Yapılır elbette ancak sizi SGK’ya stajyer olarak değil de normal işçi olarak bildireceklerinden MEB stajınızı kabul etmez.
KIDEM VE İHBAR TAZMİNATI NEDİR?
Kıdem tazminatı;herhangi bir işletmede tam bir yılını doldurmuş kişiye ödenmesi gereken brüt bir aylık tutardır. Bu tazminat 1475 sayılı eski iş kanunun 14. Maddesine göre belirlenmiştir. Neden brüt ücret üzerinden ödenir? Çünkü herhangi bir gelir vergisi ve SGK primi kesintisi uygulanmaz. Diyelim ki siz bir işletmede 3 yıl 6 ay 15 gün çalıştınız, 3 yıllık mı tazminat alacaksınız yoksa küsuratlı günleri de sayacak mısınız? Hepsini sayacaksınız! Öncelikle bir aylık brüt maaşınızı 360’a böleceksiniz günlük kıdem tazminatınızı bulacaksınız, sonrasında ise 6 ay 15 gün ile çarpacaksınız yani 195 gün ile.
Örnek: Brüt maaşınız 3577,5
3.577,5 / 360 = 9.93 TL Günlük kıdem tazminatınız
3 Yıl 6 ay 15 gün toplam 1275 gün yapmaktadır.
1275 x 9,93 = 12.660,75 TL toplam kıdem tazminatınız.
Bu tutardan binde 7,59 damga vergisi kesintisi yapılmaktadır. Formul: 12.660,75 x 0,00759 = 96,09 TL DV
İhbar Tazminatı;bu tam olarak bir tazminat sayılmıyor, aslında bir süredir ihbar. İşçi, işi bırakacağını işverene ihbar etmekle yükümlüdür. İşveren de işçisini işten çıkarırken ihbar etmek zorundadır.
İhbar süreleri ise 4857 sayılı iş kanunun 17. Maddesinde açıklanmıştır. Özetle siz 2 aydan fazla bir işletmede çalışıyorsanız pat diye işi bırakamazsınız. İşvereniniz de sizi pat diye işten çıkaramaz. Bu yüzden aşağıdaki çalışma yılına göre belirlenen sürelerde taraflar birbirlerine haber vermek durumundadır. Haber vermeyen taraf aşağıda belirtilen süreyi karşı tarafa ödemekle yükümlüdür.
2 Aydan fazla, 6 aydan az sürmüş işlerde 2 hafta,
6 Aydan fazla 1,5 yıldan az sürmüş işlerde 4 hafta,
1,5 Yıldan fazla 3 yıldan az sürmüş işlerde 6 hafta,
3 Yıldan fazla sürmüş işler için 8 hafta,
İhbar süresi uygulanır.
Örnek; Ahmet 01.01.2015 yılından bu yana sürdürmekte olduğu işinden ayrılacaktır. Ahmet istifa edeceğini çalışmakta olduğu işyerine en az 8 hafta öncesinden bildirmelidir. Herhangi bir bildirim yapmadan işe gelmemezlik yapar ise 8 haftalık ücreti kesilir alacakları ödenmiş ise işveren dava edebilir.
Aynı şekilde Ahmet’i işvereni çıkarmak ister ise 8 hafta önceden bildirmesi gerekir. Bildirimsiz işten çıkarır ise işvereni Ahmet’e 8 haftalık sürenin ücretini çalışmış gibi ödeyecektir. İşverenin bildirimsiz işçiyi işten çıkarması durumunda ihbar tazminatı oluşur. İhbar tazminatından %15 gelir vergisi kesintisi ve binde 7,59 damga vergisi kesintisi yapılır.
Hesaplama detayına girecek olursak yukarıda belirtmiş olduğumuz örneğimizdeki Ahmet’in brüt maaşı 5.500 TL’dir. İşvereni Ahmet’i ihbar süresini kullandırmadan işini sonlandırdığı için 8 haftalık ihbar tazminatı ödeyecektir.
Bu sekiz haftayı günlük olarak hesaplıyoruz, 8 haftada 56 gün vardır. Ahmet’in brüt 5.500 TL maaşını 30’a bölüyoruz. Böylelikle günlük kazancı elde ediyoruz, 56 gün ile çarparak brüt ihbar tazminatını buluyoruz.
5.500/30 = 183,33 TL Günlük ücret
183,33 TL X 56 = 10.266,66 TL Brüt İhbar Tazminatı
10.266,66 TL x 0,15 = 1.540 TL Gelir Vergisi Kesintisi
10.266,66 TL x 0,00759 = 77,92 TL Damga Vergisi Kesintisi
Net Ele Geçecek İhbar Tazminatı: 8.648,74 TL olacaktır.
Sorularınızı uzmanasor@gazetevatan.com'a gönderebilirsiniz...