İşverenim ücretlerimin bir kısmını elden ödüyor, hak kaybım olur mu?
Elden ücret ödenmesi işçi açısından önemli hak kayıplarına neden olabilmekte, işveren açısından ise ciddi risk içermektedir. Ayrıca elden ücret ödenmesi devletin vergi ve sigorta gelirlerinde kayba, çalışma dünyasında haksız rekabete neden olmaktadır.
Ne yazık ki çalışma hayatında ücretlerin bir kısmının elden ödenmesi çok sık karşılaşılan bir durumdur. Aslında işverenler başlarına gelebilecek yaptırımları bilseler, açıktan ücret ödemenin çok daha pahalı bir seçenek olduğunu, ateşten gömlek giydiklerini anlasalar bu yola tevessül etmezlerdi.
Yazımıza ücretlerinin bir kısmını elden alan çalışanların kayıplarıyla başlayalım. Öncelikle işçinin emeğinin karşılığı sadece ücret değildir. Ücretinin yanısıra ücrete bağlı olan ve kişinin bugün ya da gelecekte karşılaşabileceği riskleri tamamen veya nispeten önlemeyi amaçlayan ücrete bağlı bir takım sosyal politika araçları vardır. Ücretin yasal olarak düşük gösterilmesi işçinin bu haklarından eksik yararlanmasına neden olacaktır. Örneğin ihbar ve kıdem tazminatları yasal ücretlerden ödeneceği için işçi bu haklarını tam olarak alamayacaktır. Keza sosyal güvenlik primleri düşük bildirildiği için iş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde alacağı geçici ya da sürekli iş göremezlik gelirleri olması gerektiğinden düşük ödenecektir. Yani işçinin istirahat halinde SGK’dan alacağı ödenekler hak ettiğinin altında kalacaktır. Yine malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarında hak kaybı olacak, işçinin emekli aylığı düşük belirlenecektir. Kısaca işçi birçok açıdan gelir ve refah kaybına uğrayacaktır.Bu durumun başka bir sakıncası da SGK primlerinin ve vergi gelirlerinin eksik ödenmesi nedeniyle kamunun zarara uğratılmasıdır.
Ücretinin bir kısmını elden alan işçilerimizin bu mağduriyetlerini gidermesi için başvurabilecekleri başlıca iki yol bulunmaktadır. Öncelikle işçi çalışırken idari mercilere şikâyette bulunabilir. Şikâyet T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile Sosyal Güvenlik Kurumu’nun merkez ya da taşra teşkilatlarına yapılabileceği gibi ALO 170’e de yapılabilecektir. İşten ayrılan ya da çıkarılan işçilerin ise hizmet tespit davası açmak suretiyle eksik yatırılan primlerini tespit ettirmeleri mümkündür.
Bu açıklamalarımızdan sonra elden ücret ödeyen işverenleri bekleyen başlıca risklere de değinelim.Öncelikle Sosyal Güvenlik Kurumu’nun yapacağı denetimler neticesinde ya da mahkeme kararına istinaden işverenlere elden ücret ödenen her bir ay için iki asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanacaktır.
Denetim sırasında denetim elemanına ibraz edilen ücret bordroları geçersiz sayılacağından işverene her bir bordro için yarım asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanacaktır.Yine yapılan denetimde elden ücret ödeyen işverenin muhasebe defterinin işçilik ücretleri gerçeği yansıtmayacak ve bu nedenle işverene her bir geçersiz kayıt için toplamda 12 asgari ücreti geçmemek üzere yarım asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanacaktır.
Elden ücret ödemesi yapıldığı yönünde tespitte bulunulması halinde o yılın asgari ücret desteği de iptal edilmektedir. Bu desteğin bir yıl boyunca ödenmemesi ya da ödenen tutarların faiziyle geri alınması oldukça ciddi bir yaptırımdır.
İşverenler, Türkiye genelinde çalıştırdıkları işçi sayısının en az 5 olması hâlinde, çalıştırdıkları işçiye o ay içinde yapacakları her türlü ödemenin kanunî kesintiler düşüldükten sonra kalan net tutarını, bankalar aracılığıyla ödemekle yükümlüdürler. Bu hükme aykırı olarak, ücretlerin tamamını ya da bir kısmını banka aracılığıyla değil de elden ödeyen işverenlere 2020 yılı itibariyle her işçi ve her ay için 289._ TL idari para cezası uygulanmaktadır.
Bütün bu idari para cezalarının yanısıra işveren eksik bildirdiği prim ve vergileri gecikme zammı ile birlikte ilgili Kurumlara ödeyecektir.
Son olarak, ücretin elden ödenmesine rağmen eksik ödendiği gerekçesi ile fark ücretlerinin mükerrer de olsa tekrar ödenmesinin söz konusu olabileceği hususu göz önünde bulundurulmalıdır.
Görüleceği üzere, elden ücret ödenmesi işçi açısından önemli hak kayıplarına neden olabilmekte, işveren açısından ise ciddi risk içermektedir. Ayrıca elden ücret ödenmesi devletin vergi ve sigorta gelirlerinde kayba, çalışma dünyasında haksız rekabete neden olmaktadır. Bu nedenlerle işçilerimizin elden ücret ödenmesine karşı daha duyarlı olmaları, işverenlerimizin de kendilerinin ve işletmelerinin geleceği açısından bu yola tevessül etmemeleri yerinde olacaktır.