Küresel kriz beş yaşında

Bernanke’nin halefi kim olacak? Cuma “Summers önde” rivayeti piyasaları gerdi. Dün Summers adaylıktan çekildi. Büyük bir coşku ile karşılandı. Halbuki Keynesçi kanat Summers’ın mali piyasaya yakınlığını eleştiriyordu. Bilmece: Piyasa onu neden sevmedi?

Ağustos bütçe ve haziran işsizlik verileri açıklandı. Sekiz aylık bütçe hâlâ fazla veriyor. İyi haberdir. Mevsim etkisi arındırılmış işsizlik oranı yüzde 9,7’ye yükseldi. Bekleniyordu. Dolar 2 TL’nin, gösterge faizi yüzde 9’un altına indi. Normaldir.

Tüm krizlerin ağababası

ABD’nin en köklü yatırım bankalarından Lehman Biraderler 15 Eylül 2008’de iflasını istedi. Bu olay zaten sıkıntılı günler yaşayan mali piyasaları kilitledi. Kaybolan likidite dünya ekonomisini bir uçurumun kenarına taşıdı. Boşlukta asılı hâlde bıraktı.

Beş yılı deviren “tüm krizlerin ağababası” böyle başladı. Aslında tatsız gidişatın işaretleri çoktan geliyordu. Küresel ekonomide çok ciddi reel dengesizlikler birikmişti. Eninde sonunda bir yerden patlayacaktı.

Yani Lehman’ın batışı krizin nedeni değildir. Mali kesime taşıyan tetiktir. Dolayısı ile simgesi hâline dönüştü. Türkiye’nin 2001 mali krizine benziyor. Kıvılcımı Ecevit-Sezer atışması çakmıştı. Ama banka sistemindeki sorunlardan kaynaklanıyordu.

Acılı, sancılı ve uzun...

Çuvaldız-iğne misali, kendi teşhis ve öngörülerim için arşivime baktım. Pek çok iktisatçının aksine, ilk günden itibaren bu krizin farklılığını vurgulamışım. Çok büyük üretim ve refah kaybına yol açacağını ve uzun süreceğini anlatmışım.

Temel neden küresel ekonomide biriken reel dengesizliklerin boyutudur. Devasa dış fazla ve açıkları kastediyorum. Düzeltme sürecinin acılı ve sancılı geçeceği ve uzun süreceği bence çok açıktı.

Somuta tercümesi dış açık veren ekonomilerde bilançoların bozulmasıdır. Yüksek borç oranlarını kastediyorum. Özel-kamu ya da reel-mali kesim ayırımı ikincildir. Borç azaltma ise düzeltmenin acılı, sancılı ve uzun geçmesini garantiliyordu. Öyle oldu.