Erken uyarı hayat kurtardı! Can kaybı 61'de kaldı

Önceki gün Meksika’da meydana gelen 8.1 deprem 6 ülkede birden hissedildi. Depremin ardından tsunami alarmı verildi, hatta depremin dünya ekseninde kaymaya bile yol açtığı iddia edildi. 5-10 yıl arasında meydana gelen 8 üzeri bu deprem yaklaşık 1 dakika sürdü. Tüm dünya ağır bir bilanço beklerken ölü sayısının 61 olduğu açıklanınca herkes aynı soruyu sordu. Meksika nasıl bu depremi bu kadar ucuz atlattı? Yanıt Sistema de Alerta Sismica Mexicano ya da kısa adıyla SASMEX olan Deprem Erken Uyarı Sistemi...

1985’te karar alındı

Mekika’da Erken Uyarı Sistemi kurulma hazırlıklarına 1985 yılında 40 bin kişiyi öldüren 8.0’lık depremin ardından başlanıldı. Mexico City’de mahalleleri haritadan silen depremin ardından hükümetin büyük teşvikiyle ülkenin çeşitli noktalarına kurulan sistem 1991 yılında faaliyete geçti. Deprem dalgalarının tespit edilmesi sonrası hem sirenler hem de medya aracılığıyla halka depremin geldiği bilgisi verilme kapasitesine ulaşıldı. 2013 yılında ise telefon aplikasyonu olarak tüm Meksikalıların hizmetine sunuldu. Uyarı cep telefonlarına uyarı mesajı olarak da gönderilmeye hazır hale getirildi.

1.5 dakika kazandırdı

Ve o sistem Meksika tarihinin en büyük depremi olarak açıklanan önceki günkü sarsıntı sırasında belki de binlerce kişinin hayatını kurtardı. Depremin merkez üssüne yakınlığa göre Meksikalılar depremin yaklaştığını ortalama 1-1.5 dakika önceden bildi. Nüfusun en yoğun olduğu Mexico City’de yaşayanların depremden kaçmak için 86 saniyeleri vardı. Canlı yayındaki bir TV kanalı siren seslerinin duyulmasının ardından sadece 30-40 saniye içinde boşaldı. Yayını izleyenler stüdyonun sallandığını gördü ancak içeride hiç insan kalmamıştı. Tüm Meksika genelinde sirenler çaldı, cep telefonlarına uyarı mesajları geldi. Merkez üssüne en yakında bulunan Oaxaca kentinde binaları terk etmek için halkın 13 saniyesi vardı. Daha uzak kentlerde bu 190 saniyeye kadar çıktı.

NASIL ÇALIŞIYOR?

Bir deprem öncesinde ilk sismik dalga geldiğinde hafif bir sarsıntı hissediliyor. Saniyeler sonra ise büyük bir yer hareketi geliyor. Depremin asıl yıkıcı ve binalara zarar veren dalgası da ikincisi oluyor. İlk gelen hafif sarsıntı bunun habercisi. Birinci dalgaya ‘P’, ikinci dalgaya ise ‘S’ dalgası deniyor. Depremin meydana geldiği noktadan yola çıkan P dalgası, S dalgasından daha hızlı yol alıyor. Dolayısıyla deprem başladığında öncelikle hafif olan bu P dalgası, ardından da şiddetli S dalgası hissediliyor. Erken uyarı sistemi de P dalgasının tespitiyle başlıyor.

Deprem olduğunda P dalgası saniyede 5-7.4 kilometre hızla ilerliyor. Yıkıcı olan S dalgası ise saniyede 3-4 kilometre hızla yol alıyor. İkisinin arasındaki bu fark, erken uyarı sisteminin temelini oluşturuyor.

Mesafenin önemi

Deprem olur olmaz tespit edilmesiyle P dalgasının oluşumu depremi haber veriyor. Bu bilgi saniyede 300 bin kilometre hızla ilerleyen telsiz sinyali ile merkeze bildiriliyor. Erken uyarı merkezine bilginin ulaşmasıyla doğalgaz, elektrik ve ulaşım hatları kapatılıyor. Deprem merkezi ile yıkım olacak alan arasındaki mesafe erken uyarı sistemine zaman kazandırıyor. Mesafe ne kadar uzak olursa o kadar çok zaman kazanılıyor.

AYNI SİSTEM BİZDE DE VAR AMA

İstanbul’da 8 saniye kazandırıyor

Erken uyarı sistemi, fay hattının bulunduğu alanlara kurulan ölçüm istasyonları ile çalışıyor. Depremin meydana geleceği fay ile yerleşim yeri arasındaki mesafe ne kadar uzak olursa, erken uyarı sisteminin kazanacağı zaman da o kadar çok oluyor. Örneğin Meksika’da fay ile şehir merkezi arasındaki mesafe 300 kilometreyi geçiyor. Erken uyarı sistemi ‘deprem’ uyarısı yaptıktan yaklaşık 1 dakika sonra yıkım gerçekleştiren deprem oluyor. İstanbul’da ise bu süre ortalama 8 saniye. Çünkü fay ile İstanbul arasındaki mesafe 12-15 kilometre arasında değişiyor.

28 istasyon kurulu

Erken uyarı sistemiyle ilgili olarak İstanbul’da 28 istasyon bulunuyor. Bunların 10’unu İstanbul Büyükşehir Belediyesi 18’ini ise Kandilli Rasathanesi işletiyor. Erken uyarı sisteminin devreye girmesiyle birlikte ortalama 8 saniye içinde doğalgaz ve elektrik kesiliyor. Ayrıca başta Marmaray olmak üzere toplu taşıma hemen duruyor. Bu olası hasarın azalmasını sağlıyor. İnsanların canlarını koruması açısından 8 saniye çok kısa süre ancak cep telefonlarına kısa mesaj veya sirenler ile insanlar uyarılarak en yakın yere saklanmaları sağlanıyor. İBB yaptığı çalışmalarla erken uyarı sistemi istasyonlarının sayılarını artırmayı hedefliyor.

Dünyanın ekseni kaydı

Önceki gün Meksika’da meydana gelen 8.1 büyüklüğündeki deprem 6 ülkede birden hissedildi. Ardından tsunami alarmı da verilen depremin dünya ekseninde kaymaya yol açtığı belirtildi.