Amerika'nın Gül'le savaş pazarlığı

WikiLeaksTürkiye Belgeleri," Türk-Amerikan
ilişkileri tarihinin en kritik dönemeçlerinden biri olan Irak Savaşı'na ilişkin pazarlıklara da ışık tutuyor. George W. Bush, 2001 yılı başında göreve gelmesinden itibaren Saddam Hüseyin'i devirmeyi aklına koymuş, aynı yılın 11 eylül günü gerçekleşen saldınlar sonrasmda ise bunu sağlayacak bir savaş için uluslararası zeminin artık çok daha kolay oluşturulabileceğini düşünmeye başlamıştı.
Bu kapsamda, ABD ve Britanya hükümetleri, Irak'ın elinde kitle imha silahlan olması halinde bunun kendileri ve bölgedeki müttefikleri için büyük tehdit oluşturacağı savıyla, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ni harekete geçirdiler. Güvenlik Konseyi'nin 1441 sayılı karan böyle çıktı; bu karar, Birleşmiş Milletler silah denetçilerinin, Saddam'ın elinde kitle imha silahı ile "cruise" füzeleri bulunmadığını teyid etmek amacıyla Irak'ta kapsamlı inceleme yapmasım öngörüyordu.
Biz, Irak'ın elinde ABD'nin iddia ettiği türden kitle imha silahlanmn bulunmadığını bugün artık biliyoruz. Ancak 2002 yılı sonunda, dünyanın birçok merkezinde olduğu gibi Ankara'da da bu bilgi yoktu. AKP 3 kasım seçimlerinde zafer kazanmasının ardından, 18 kasımda 58. hükümeti kurmuş; Abdullah Gül başbakanlığındaki hükümet 28 kasım günü 170 ret oyuna karşılık 346 vekilin desteğiyle Meclis'ten güvenoyu almıştı.
Gül ve kabine arkadaşları, siftahı Türkiye tarihinin en büyük savaş pazarlıklarından biriyle yapmak zorunda kaldılar. Başkan Bush, yeni Türk hükümetinin "savaşta ABD'nin yanında olup olmayacağını" bir an önce bilmek istiyor ve eğer cevap "evet" ise askerî hazırlıkların derhal başlatılmasını talep ediyordu. Bu amaçla, Pentagon'ın iki numarası, Savunma Bakan Yardımcısı Paul Wolfowitz ile ABD'nin eski Ankara Büyükelçisi, o gün itibariyle de Dışişleri'nin üç numarası, Müsteşar Marc Grossman'ı Ankara'ya gönderdi. İki yetkili, hükümetin güvenoyu almasından sadece beş gün sonra, "Hadi söyleyin bakalım, ne yapacaksınız" sorusuyla Gül'ün karşısına çıktılar. 1 Mart 2003'teki Meclis kararma kadar uzayacak çetin pazarlık sürecinde en kritik safhaya böylece girilmiş oldu. Bugün, bu kritik safhanın ilk görüşmeleriyle ilgili Amerikan resmî notlarını, parantez içlerinde koyu italik harflerle yaptığımız küçük birkaç açıklama dışında araya girmeksizin tam metin halinde yayımlıyoruz. Irak Savaşı'na ilişkin pazarlığın devamını yeni belgelerle getirmek

Üç gün içinde bir cevap lütfen
Tarih, 20 Aralık 2002. ABD'nin o günkü Ankara Büyükelçisi W. Robert Pearson uzun bir Noel tatili yapamayacağım biliyordu. Yine de mesaisine birkaç günlük ara verebilmek için oturdu, merkeze uzun bir telgraf yazdı. "GİZLİ" ibareli bu telgraf, "Wolfowitz ve Grossman Irak'ta destek için Türklere bastırıyor" başlığım taşıyordu. Pentagon ve ABD Dışişleri'nin iki kilit isminin Ankara'daki yoğun görüşme trafiği, bu telgrafa cümle cümle yansıdı:
ÖZET: (1) 3 aralıkta Savunma Bakan Yardımcısı (Paul) Wolfowitz ile Dışişleri Müsteşarı (Marc) Grossman yeni Türk Başbakanı Abdullah Gül, Dışişleri Müsteşarı (Lgıa) Ziyal başkanlığında kurumlararası bir grup, Türk Genelkurmay İkinci Başkam General (Yaşar) Büyükanıt, muhalefet lideri (Deniz) Baykal ve Milli Savunma Bakam (Vecdi) Gönül'le görüştüler. Savunma Bakan Yardımcısı her bir görüşmede, Türkiye'nin Irak'a karşı muhtemel askerî eylemlerde nasıl bir rol oynamaya hazır olduğu konusunda acilen netlik sağlanması gerektiğini vurguladı. Savunma Bakan Yardımcısı, spesifik olarak, asker-askere görüşmelerin (iki ülkenin askerî yetkilileri arasında işbirliğinin netleştirileceği Irak konulu toplantılar kastediliyor), Türk tesislerinin (askerî havaalanları ve üsler kastediliyor) yerinde incelenmesinin ve tesislerdeki hazırlıkların derhal başlamaması halinde, "Kuzey Opsiyonu"nun (Irak'ın kuzeyden de işgal edilmesi kastediliyor) yakın zamanda olanaksız hale geleceğini kaydetti. Savunma Bakan Yardımcısı, ABD hükümetinin 6 aralık tarihine kadar bir cevap alması gerektiğini söyledi ve Türkiye'nin tam bir ortak haline gelmesi durumunda ABD hükümetinin sağlayacağı hatırı sayılır yardım paketinin ana hatlarını açıkladı. Türk hükümeti yetkilileri bir Irak harekâtı konusundaki kırmızı çizgilerini tekrarladı ve Türkiye ve ekonomisi açısından potansiyel riskleri vurguladı. Gül asker-askere planlamanın başlatılmasına ve Türk askerî tesislerini yerinde incelemesi için ABD'ye izin verilmesine razı oldu. Ancak tesislerdeki hazırlıklar, askerî birliklerin listeleri, , koalisyon güçlerinin rolü ve Kuzey Opsiyonu'na Türklerin katılımı dahil olmak üzere Türkiye'nin muhtemel katkılarına ilişkin köklü kararlar için ek süre ricasında bulundu. Türk hükümeti, Türkiye'nin AB ile ilişkisinin ve Kıbns'ın önemini vurgulamak için de bu fırsatı kullandı.
TÜRK BAŞBAKANI GÜL
(2) Savunma Bakan Yardımcısı, Gül'ü yeni kurduğu hükümet için tebrik ettikten sonra, kendisinin ve Müsteşar Grossman'm, Irak'a yönelik muhtemel askerî harekâtın hazırlıklarına Türkiye'nin potansiyel katkısını ele almak üzere, Başkan Bush tarafından Ankara'ya gönderildiklerini söyledi. Savunma (NtaiBakan)
Yardımcısı, Başbakan Gül'ün göreve çok kısa bir süre önce geldiğinin gayet iyi farkında olmakla birlikte, Türkiye'nin oynamak isteyeceği rolle ilgili kararın gerçek bir aciliyet arz ettiğini vurguladı

Ya rızasıyla olur ya da zorlarız
(3) Türkiye ile ABD'nin bu konu üzerinde geçen temmuzdan beri iyi ve ayrıntılı görüşmeler yaptıklarını kaydeden Savunma Bakan Yardımcısı, Başkan Bush'un Irak'la savaşa girmek konusunda henüz bir karar vermediğini de Gül'e hatırlattı: ABD hükümeti bu krizi barışçı yollardan çözmek için çaba gösteriyor ama Başkan, Irak'ı elindeki kitle imha silahlarından arındırmaya da kararlı, "mümkün olursa bunu Irak'ın kendi nzasıyla ama gerekirse de kuvvet kullanarak yapacak." SavunmaBakan Yardımcısı, ABD'nin Türkiye'den Irak'a karşı kuvvet kullanımınm planlamasına ve hazırlıklanna katılmasını istediğini de ekledi: Banşçı bir sonuç için tek şans kararlı bir güç gösterisi oluşturmak. Askerî güç diplomasimizin dayanağıdır.
Askerlerimizin listesini verelim
(4) ABD hüldimetinin Ankara'dan neler istediğini tekrarlayan Savunma Bakan Yardımcısı bazı temel talepleri yeniden gündeme getirdi:
- Asker-askere planlama görüşmelerinin başlaması;
- Belli bazı Türk askerî tesislerinin yerinde incelenmesine ve tesislerin hazırlanmaya başlamasına izin verilmesi;
- Kuzey Opsiyonu'nun geüştirilmesine Türk katılımının sağlanması;
- Birleşik Krallık gibi muhtemel koalisyon güçlerinin rolü dahil olmak üzere önerilen askerî birlik listelerinin kabulü;
- Operation Northern Watch (i Ocak ıyyfde başlayan, ABD, Britanya ve Türkiye'den kanlımla devam ettirilen toplam 45 uçaklık hava operasyonu.» "Operasyon Kuzey İzleme" olarak da adlandırılan operasyonun amacı, hak uçaklarının 36. paralelin kuzeyinde uçuş yapmasını engellemekti Türkiye, İncirlik Üssü merkezli operasyonun devamına altı ayda bir Meclis kararıyla onay veriyor ve bunun daimi hal almasını istemiyordu. ABD ise bu periyodik "onay" mecburiyetinin kaldınlmasım talep ediyordu.)
- Türk hava sahasının kullanım haklarının (ABDtye uçuş hakkı verilmesinin) onaylanması;
- Gerekirse Kuzey Irak'taki teröristlere karşı destek sağlanması (Savunma Bakan Yardımcısı, Hurmal'da terörist olmasından şüphelenilen birkaç yüz kişinin bulunduğunu söyledi.)

Tek cepheye kayarız sonra!
(5) Savunma Bakan Yardımcısı, planlamanın, hem Kuzey Opsiyonu'nu hem de Güney Opsiyonu'nu içeren bir hazırlıktan sadece Güney Opsiyonu'nu hedefleyen bir hazırlığa kaymasının gerekli olacağı zamana yaklaşıldığmdan Türkiye'den bir cevap aknmasının gerektiğini yeniden vurguladı. ABD'nin Saddam Hüseyin'e karşı askerî bir girişimde bulunması halinde, bunu önemli sayıda ülkeyle birlikte yapacağını da sözlerine ekledi.

Bütün kırmızı çizgiler ortak
Savunma Bakan Yardımcısı Türkiye'nin askerî harekât konusundaki kırmızı çizgilerinin ABD'nin de kırmızı çizgileri olduğunu yeniden ifade etti:
- Irak'ın toprak bütünlüğü korunacak,
- Bağımsız bir Kürt devleti olmayacak,
- Türkmen halkının haklan ve refahı gözetilecek,
- Kerkük ve Musul'un Irak'ın ulusal denetiminde olması durumu sürecek ve
- Irak'ın petrolünün ulusal kontrolde kalması sağlanacak.
Yardım paketinizi hazırlıyoruz
(6) Savunma Bakan Yardımcısı, Irak'a karşı askerî eyleme katılması halinde Türkiye'nin kazanacağı çok şey olduğunu söyledi. Böylece savaş daha az riskli olabilir, daha kısa sürebilir ve Türkiye'nin ve bölgenin ekonomisine daha az zarar verebilir. Kuzey Irak'ta bir otorite boşluğu oluşma potansiyeli de azalır. Savaştan sonraki dönemin idaresi kolaylaşır. Savunma Bakan Yardımcısı, ABD'nin, Türkiye'nin böyle bir askerî harekâtın neden olabileceği iktisadi risklerle ilgili endişelerinin gayet iyi farkında olduğunu da söyledi. Bu nedenle, ABD Başkanı'nın Türkiye'ye sağlam bir yardım paketi sağlamak için Kongre ile işbirliği yapmaya hazır olduğunu bildirdi. Eğer ABD ile Türkiye Irak'a karşı savaşa girerlerse, bu pakete şunlar dahil olacak:
- İki yıl için yılda iki milyar dolarlık bir tür karma Dış Askerî Finansman (FMF) ve Ekonomik Destek Fonu (ESF) desteği; bunlardan ikincisi Dünya Bankası ve IMF'nin kredi dilimlerinin serbest bırakılması ile eşzamanlı olarak verilecek;
- Başka ülkelerce yapılacak 1 milyar dolarlık petrol hibesi; (Kuveyt ve Suudi Arabistan kastediliyor)
- ABD savunma güçlerinin Türkiye'den yapacağı beş yüz milyon dolara kadar alımlar.
(7) Eğer Türkiye tam katılım taahhüdüne girerse ama savaşmak gereksiz olursa, Başkan Kongre'den 2004 mali yılı için Türkiye'ye 250 milyon dolarlık yardım talebinde buılunmaya hazır ve bu miktan 105 milyon dolar arttırmayı da ümit ediyor. Bu 175 milyon dolar FMF, 175 milyon dolar ESF ve Uluslararası Askerî Eğitim Fonu (IMET) kapsamında 5 milyon dolar demektir. Füze savunmasında işbirliği, ihtiyaç fazlası savunma malzemesine daha fazla erişim ve İncirlik ile Konya askerî üslerindeki tesislerin iyileştirilmesi de buna eklenecektir.
(10) Savunma Bakan Yardımcısı Türkiye'nin bu talebi reddetmesi halinde, Irak'a karşı bir savaşın daha uzun süreceği, daha maliyetli (burada "costiier" kelimesi kullanılıyor ki bu insan kaybım ifade edebileceği gibi savaşın daha masraflı olacağı anlamına da gelir) olacağı ve Kuzey Irak'taki gelişmeler konusunda daha fazla belirsizlik yaşanacağı uyansında bulundu. Savunma Bakan Yardımcısı, gerekli planlamanın yapılabilmesi için ABD'nin Türkiye'den net tavır beklediğinin de altım çizdi. Bu sağlanmazsa, planlamanın Türkiye'siz bir şekilde sadece Güney Opsiyonu'na odaklanması gerekecekti. Savunma Bakan Yardımcısı haftasonuna, yani
6 aralık gününe dek bir karar verilmesini istedi.
Haftasonuna kadar mı?!
(11) Başbakan Gül, "Haftasonuna kadar mı?!" diye hayret gösterdi. Türkiye'nin ve ABD'nin on yıllardır stratejik ortak olduklarını belirterek devam etti ve Türkiye'nin bu ilişkiyi sürdürmek ve derinleştirmek istediğini söyledi. Ancak hükümet, güvenoyunu daha yeni almıştı ve bu konuda sadece iki brifing almıştı. Gül, "Bu konuyu takip ediyorduk ama, tabii, görev başında olunca iş farklı" diye ekledi. Dahası, hükümetin gündeminde yaklaşan AB Kopenhag Zirvesi ve Kıbrıs gibi ivedi meseleler de var.

Evet diyebiliriz de bu para bize yetmez

(12) Gül, Irak'ın büyük acılara neden olan kötü bir rejimle yönetildiğini söyledi. Irak'ın kitle iletişim silahlarının Türkiye ve bütün bölge için tehlike oluşturduğunu kabul etti: "Savaşın iyi bir şey olmadığım biliyoruz. Savaştan uzak durulmalıdır ama sizin üzerinde durduğunuz noktalan da anlıyoruz." Türkiye'nin Irak'ta tarihî kökleri olduğunu ve Türk güvenliğinin Kuzey Irak'taki olaylardan doğrudan etkilendiğini sözlerine ekledi.

Kamuoyu için bize zaman verin
(13) Gül, "Samimi konuşmak gerekirse, siyasi bir karar verebilmemiz için biraz zamana ihtiyacımız var" dedi. Kamuoyu oluşturmak için zaman gerekiyor. Gül, Türkiye'nin bu taleplere evet diyebileceğini iki kez daha tekrarladı ama hükümetin son duruma vakıf olabilmek için zamana ihtiyacı var, parlamentoya gitmesi ve kamuoyu oluşturması gerekiyor. Gül müyonlarca kişinin işsiz olduğu Türkiye'nin kırılgan ekonomisinin de sorun oluşturduğunu söyledi. Irak'a karşı askerî harekât, iktisadi reformlarda sağlanan ilerlemeye zarar verebüir. "İşbirliği yapacağız, işbirliği yapacağız" diye vurgulayarak konuştu: "Çalışmak için zamana ihtiyacımız var, zira yeni Dışişleri Bakanı (Yaşar Yakış) az şey biliyor ve yeni Savunma Bakanı (Vecdi Gönül) az şey biliyor."

Kopenhag’dan önce dünyada olmaz
(14) Dışişleri Müsteşarı Uğur Ziyal iki açıklama yaparak devreye girdi: Birincisi, Savunma Bakan Yardımcısı'nın yaptığı teklif, Türkiye'nin alması istenen riskler ve üstlenmesi istenen maliyetle orantılı değildi. İkincisi, Türkiye yaklaşan AB zirvesi ve Kıbrıs'ta çözüm müzakereleri nedeniyle Avrupa'yla ilişkisinde belirleyici bir aşamaya giriyordu: "Eğer bu iki engeli aşamazsak (AB katılım müzakereleri için tarih almak ve Kıbrıs'ta çözüm), bunun yaratacağı tahribat, bizim Irak'a yönelik bir saldırının parçası olma imkânımızın da önüne geçecektir

Size 12 aralıktaki Kopenhag Zirvesi'nden önce bir cevap veremeyiz." Ziyal, Başbakan'a Hurmal'daki terörist tehlike konusunda brifing vermediğini ekledi ama terörizm sözkonusu olduğunda Türkiye tabii ki ABD ile birlikte hareket edecekti. Başbakan Gül söze girdi: "Her çeşit terörizme karşı sizinle birlikte mücadele ederiz."

Asker-askere planlama başlasın
(15) Savunma Bakan Yardımcısı şu anda en acil önceliğin planlama görüşmelerinin başlaması, tesislerin incelenmesine girişilmesi ve sonra tesislerde hazırlık yapılması olduğunu söyledi. Daha sonraki en önemli nokta, savaşa hazırlanmak üzere asker çıkarmak olacaktı. Nihai karar noktası ise savaşa gitme kararıydı. "Eğer diplomasi etkili olacaksa, mesafe katetmeliyiz" diye ekledi. Ziyal asker-askere planlamanın başlamasının ve tesislerdeki incelemelerin parlamento onayı alınmadan da yapılabüeceğini belirtti; bunun üzerine Başbakan Gül de asker-askere planlama görüşmelerinin başlayabileceğini kabul etti.

AB Üyeliğiniz için desteğimiz kuvvetli
(16) Büyükelçi Grossman, ABD Başkanı'nın, Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne katılım müzakereleri için tarih alma arzusunu desteklemek amacıyla çok gayret gösterdiğini söyledi: "12 aralığa kadar bu çizgide baskı yapacağımız konusunda bize güvenebilirsiniz." Türkiye'nin demokratik reformları ve Kıbrıs müzakerelerindeki ilerleme sayesinde bu hedef doğrultusunda bir momentum oluşuyor. Grossman yeni Türk hükümetine Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri'nin (KoûAnnan) Kıbrıs planını bir çözüm anlaşmasının temeli olarak kabul etme yönünde somut bir taahhüde girmesi tavsiyesinde bulundu. Bunu yapmak, Türkiye'nin AB'ye katılım müzakereleri için kesin bir tarih alması şansını olumlu etkileyecekti.

(17) Başbakan Gül, hükümetinin Kıbns Türk lideri (ftaufjDenktaş'la konuştuğu cevabım verdi. Türkiye'nin AB'ye er geç katılacağını vurguladı: "Bizim zihniyetimiz bu." Türkiye'nin katılımından soma, AB'nin dünyada daha ciddi bir oyuncu haline geleceğini savundu. Türkiye'nin üyeliği, Müslüman dünyaya, demokratik olmanın cazip olacağı mesajım gönderecektir.

(18) Savunma Bakan Yardımcısı "Bu, AB için inanılmaz bir stratejik fırsat ve umanm bunu boşa harcamazlar" diye ekledi. Ama pratik açıdan, AB'ye katılım ile Kıbrıs birbirine bağlıdır. Bu ikinci meselede ilerleme sağlanması, ilk mesele açısından muazzam bir adım teşkil edecektir. Bu, ABD'nin de Türkiye'ye daha fazla yardımcı olmasını mümkün kılacaktır.

Size az gelebilir ama bizim için çok para
Toplantıyı kapatırken, Savunma Bakan Yardımcısı, Ziyal'in yardım paketine ilişkin eleştirisine cevap vererek, "Bu rakamlar sizin için büyük olmayabüir ama bizim hükümetimiz için büyük. Bu miktar, esaslı bir Başkanlık taahüüdünü temsil ediyor" dedi. Türk hükümetine de bu rakamları kamuoyuna açıklamaması yönünde kuvvetle tavsiyede bulundu. Kamuoyuna açıklamalarda izlenen çizgi basitçe şu olmalı: ABD, Türkiye'ye destek olmaya hazırdır.

TÜRK DİSİSLERİ'NDE YUVARLAK MASA TOPLANTISI
(19) Ziyal daha sonra Savunma Bakan Yardımcısı'nı ve Grossman'ı Dışişleri Bakanlığı'nda bir saatlik bir kurumlararası toplantıda ağırladı. Toplantı, Irak'la bir savaş halinde, Türkiye'nin ekonomisine olan piyasa güvenini sürdürmek amaçlı ikili bir standby fonu oluşturulması yönündeki Türk önerisi üzerinde yoğunlaştı. Savunma Bakan Yardımcısı bu önerinin olabilirliğini incelemeyi kabul etti. Ziyal'in, Savunma Bakan Yardımcısı'nın Başbakan GüTle daha önce yaptığı görüşmeyi özetlemesi ardından, Başbakan'ın asker-askere planlama görüşmelerinin ve Türkiye'nin askerî tesislerinde yerinde incelemelerin başlamasına onay vermesi ele alındı. Müsteşar Grossman, Türk Dışişleri temsilcüeriyle Kıbns konusuna devam niteliğinde, uzun bir görüş teatisi yaptı. Grossman, Kıbns sorununu çözmek için en iyi zamanm şimdi olduğunu savundu. AB'nin 12-13 aralıkta Kıbns'ın katılımı yönünde karar vermesi öncesinde, Türk hükümetinin tek yapması gereken, Birleşmiş Milletler planının ilk iki sayfasını imzalamaktı.

58 milyar dolara ihtiyaç olabilir
(20) İkili Standby Fonu: Ziyal toplantıyı, Hazine Müsteşan (Faik) Öztrak'tan, Irak'la bir savaş halinde Türkiye'nin karşılaşacağı iktisadi sonuçlarla ilgili değerlendirmesini sunmasını isteyerek açtı. Öztrak, Irak harekâtının etkisini, 2003 yılı için finansman açığı bazmda, en iyi ihtimalle (kısa bir savaş) 47 milyar dolar, en kötü ihtimalle (uzun bir savaş) 58 müyar dolar olarak tahmin etti. Savaşın petrol ve doğalgaz fiyatlarım yükselteceğini, ihracatı düşüreceğini, turizm ve petrol boru hattından elde edilen geliri azaltacağını öngördü. Psikolojik etkiler de, tüketici harcalamalanmn azalmasına, vergi gelirlerinin düşmesine ve sosyal güvenlik amaçlı ve mültecilere yönelik kamu harcamasının artmasına yol açacaktı. Faiz oranları yüzde 10 artacak ve liranm dolar karşısındaki değeri yüzde 28 düşecekti. Savaş sonrası belirsizlik de ekonomi üzerinde esaslı bir etki yapacaktı. Öztrak aynı zamanda Avrupa'da yaşanacak bir iktisadi yavaşlamanın Türkiye'nin ihracatına darbe vurması gibi dolaylı maliyetlere de değindi. Daha sonra her şeyi üç faktörde özetledi: Gelirlerde kayıp, harcamalarda artış ve mali piyasalara erişimin kısıtlanması.
(21) Öztrak ve Ziyal, 20 milyar dolarlık bir rakam telaffuz ederek, ABD'nin "standby anlaşması" şeklinde "erken ve esaslı" bir mali destek sağlamasından yana konuştular. Bunun piyasalarda "ABD, Türkiye'nin değerini kaybetmesine izin vermez" ve Türk ekonomisi batmadan yüzmeye devam eder algısını müspet biçimde etkilemenin en iyi yolu olacağım söylediler. Türkiye'nin bu standby fonlarım sadece ihtiyacı derecesinde -en iyi senaryoda daha az, en kötü senaryoda daha çok -çekmesine izin verilecekti. Öztrak, Türklerin analizinin Savunma Bakan Yardımcısı'nm anahatlannı anlattığı Irak ve diğer komşularla ticari ilişkilerin artmaya başlaması ve daha istikrarlı bir bölgede turizmin gelişmesi gibi muhtemel orta ve uzun vadeli yararlan hesaba katmadığı şeklinde Büyükelçi Pearson tarafından ifade edilen görüşü kabul ettiğini de söyledi. Öztrak ayrıca, Türkiye'nin, "çok fazla şartı olacak " yeni bir IMF standby müzakeresi yapmaktansa, bu emanet hesabınm ABD hükümeti tarafından denetlenmesini çok daha yeğlediğini Müsteşar Grossman'a teyid etti.

İkili standby olabilir, hele bir düşünelim
(22) Savunma Bakan Yardımcısı, Türkiye'nin "standby" yaklaşımının, kendisinin Başbakan'a anlattığı haliyle Başkan'm paketine alternatif oluşturabileceğini söyledi. İkisini birden yapamazdık. Sorun, olumsuz piyasa etkilerini yatıştıracak bir mekanizmanın nasü oluşturulacağı ve Türkiye'nin sadece ihtiyaç halinde çekebileceği bir fonun nasıl yaratılacağıydı. Savunma Bakan Yardımcısı, Ziyal'in "üçüncü bir kanal" (mevcut siyasi ve askerî kanallara ilaveten) açıp iktisat uzmanlarının Türk yaklaşımının fizibilitesini tartışmasının sağlanması önerisiyle de hemfikir oldu. Ziyal, iktisat uzmanları bir yandan konuşurken, zaman kaybetmemek için ABD'nin de {hükümet kastediliyor) Capitol Hill (Kongre kastediliyor) ile, Türkiye'ye yardım paketi konusunda istişarelerine başlaması tavsiyesinde bulundu.

(23) Yerinde İncelemeler ve Askerden-Askere Görüşmeler: Ziyal, Başbakan'la görüşmede varılan kararları tekrar özetledi: yerinde incelemelere ve asker-askere görüşmelerin yeniden başlamasına "evet." Başbakan, açıktan açığa bir işbirliği yoluyla, Saddam'ı görünür bir şekilde "etkilemeye" ihtiyaç olduğunu da anlıyordu. Türkiye, Amerikalı ve muhtemelen koalisyon (muhtemelen de Britanyalı) askerlerin konuşlanması dahil olmak üzere, bu işbirliğini ilerletme yönündeki bir siyasi karara ABD tarafından aciliyet atfedilmesini anlasa da, Ziyal, 12 aralıktaki Kopenhag AB Zirvesinden önce bunun imkânsız olacağını söyledi. Parlamento, Türkiye'ye yabancı asker gönderilmesine ilişkin herhangi bir kararı tartışmak ve onaylamak durumundaydı.

Savaşın komutanı da o masadaydı
(24) Savunma Bakan Yardımcısı, tesislerde hazırlık yapacak ekiplerin Türkiye'ye girmesine izin verilmesi gereğinin altını çizdi. Bu ekipler, Saddam'a koalisyonun kararlılığının ne kadar ciddi olduğu konusunda güçlü bir işaret göndereceklerdi. ABD, gereken inşaat için 200-300 milyon dolar harcamava hazırdı.

Korgeneral onu görüşmeye Kara Kuvvetlen Komutan Yardımcısı'sıfatıyla katılmıştı ve o sırada, Haziran 2004-Şubat 2007 arasında bak Savaşında Koalisyon Kuvveüeri'nin Komutanı olarak görev yapacağını kuşkusuz bilmiyordu) bu çalışmanın altı bin kadar mühendis ve lojistik uzmanının katılımım gerektirebüeceğini söyledi. Türk Genelkurmayı J3 (HarekâtDairesi) Başkan Yardımcısı (Bekir) Kalyoncu (bugünkü Jandarma Genel Komutam)Türk hükümetinin bu kadar çok sayıda "yabancı grubun" getirilmesinin "yasal" yönlerini incelemesi gerekeceğini söyledi.

Koalisyonumuz çok geniş olacak
(25) Büyüyen Koalisyon: Ziyal'in koalisyonun komposizyonuna ilişkin sorusu üzerine, Savunma Bakan Yardımcısı en az 23 NATO üyesi ile üye olma heveslisi ülkenin ya koşulsuz biçimde ya da yeni bir Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Kararı altında bizimle birlikte olmak istediğini bildiği cevabım verdi. Fransa ve Rusya'mn da yola geleceğini düşünüyordu. Körfez bölgesindeki birçok ülke de kamuoyuna yönelik açıklamalarında farklı konuşsalar da, (ABD ile) özel konuşmalarda taahhüt altına girmişlerdi. Ziyal'in bir diğer sorusuna cevaben, Mısır'ın ve Suudi Arabistan'ın konumlarının daha az net olduğunu teslim etti ama sonunda onların da harekâta destek vereceklerini düşündüğünü söyledi.

(26) Savunma Bakan Yardımcısı, bir kez daha Türklerin karar vermekte daha fazla gecikmesinin Kuzey Opsiyonu'nu seçenek dışı bırakabileceği uyarısında bulundu. Güney için yapılan planlar çoktan ilerlemişti. Tesislerde hazırlık yapacak ekipler ocak ayı ortasından önce fiilen işe başlayamayacak olsalar da, biz esasen şimdi -onlar işe başlamadan önce -Türkiye'nin, ABD ve muhtemelen de diğer koalisyon ülkelerinden askerlerin Türkiye'ye gelmesine izin vereceğini bilmeliydik.

Türkmenleri artık dışlamasınlar
(27) Nihayet, Dışişleri'nin Ortadoğu'dan sorumlu Müsteşar Yardımcısı (Ali) Tuygan Irak Muhalefeti'nin yakında (13-15 aralık) Londra'da yapılacak olan toplantısına dikkat çekti. Altılar Grubu (Savaş hicrini destekleyen bu grupta Ahmed Çelebi liderliğindeki Irak Ulusal Kongresi, en büyük Şii örgütü niteliğindeki tak îslami Devrimi Yüksek Konseyi, Mesud Barzani'nin KDP'siile Celal Talabani'nin KYB'si, Iyad Allawi'nin Irak Ulusal Anlaşması adlı grubu ve Anayasal Monarşi Hareketi vardı) çok güçlenmişti ve bu, Türkmenlerin dışlanmasıyla olmuştu. Türkiye, Türkmenlerin de bu çekirdek grubun; içine alınmasında ısrarlıydı. Ziyal de daha sonra bunun Türkiye açısından kritik bir mesele olduğunu vurguladı.

GENELKURMAY İKİNCİ BAŞKANI BÜYÜKANIT
(28) ABD hükümetinin askerî destek talebi: Genelkurmay Başkan Yardımcısı, Türk Genelkurmayının, ABD'nin taleplerini de Savunma Bakan Yardımcısı'nın daha önce Başbakan GüTle yaptığı görüşmeyi de çok iyi bildiğini söyledi. Türk Genelkurmayı, 9 Aralık 2002'de yeni hükümete Irak konusunda ayrıntılı bir "brief" verecek. Türk Genelkurmayı'nın brifinginin amacı hükümetin gerekli siyasi kararları almasına yardımcı olmak.

Askerî hazırlıklar ocakta başlamalı
(29) Savunma Bakan Yardımcısı, potansiyel olarak üç grup karar verilmesine ihtiyaç olduğunu ifade etti: 1) Şimdi verilmesi gereken ilk grup karar, asker-askere planlama görüşmelerinin başlaması ve derhal tesislerin yerinde incelenmesine geçilmesidir; ardından da, 2003 ocak ayı başı ya da ortasından itibaren o tesislerde hazırlıkların başlamasıdır. 2) İkinci karar da, birliklerin çıkarılması için en erken muhtemel tarihin şu andan 4-6 hafta sonrası olduğu akılda tutularak, Türk topraklarına yabancı askerlerin kabulüne ilişkin olacaktır. 3) Nihai karar ise, eğer ABD Başkanı bu yönde karar verirse (henüz bu kararı vermedi) kuvvet kullanımına ilişkin olacaktır. Savunma Bakan Yardımcısı, Türk Başbakanı'nın ABD hükümetinin zamanında bir cevap verilmesi ihtiyacını anlayışla karşılamasından ve aynı gün daha erken saatlerde asker-askere planlamanın ve başlanması için onay vermesinden duyduğu memnuniyeti dile getirdi.
(30) Genelkurmay İkinci Başkanı, bir NATO kılıfı olmasının Türkiye için çok yararlı olacağını vurgulayarak, Irak'a karşı bir harekâtta NATO'nun nasıl bir rol oynayabileceğini sordu. Savunma Bakan Yardımcısı, NATO mekanizmalarının prensip olarak altyapı geliştirme işlerinde ve potansiyel olarak da, Türkiye'yi müdafaa etmenin gerektiği bir durumda, 5. Madde (NATO'nun temeli olan 1949 tarihli Kuzey Atlantik Andaşması'nın Beşinci Maddesi, müttefiklerin içlerinden bir veya dana çoğuna yöneltilecek silahlı bir saldırının hepsine yöneltilmiş sayılacağım ve bu durumda ittifakın toplu öz savunma hakkını kullanacağım kayda geçirir) senaryoları dahilinde kullanılabileceğini söyledi. Büyükelçi Pearson, NATO'nun Prag Zirvesi'nde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 1441 sayılı kararını destekleyen bir bildiri yayınlamış olmasının Türkiye'deki tesislerin incelenmesine ve hazırlanmasına bir NATO şemsiyesi sağlamaya yarayabileceğini açıkladı. Türk Genelkurmayı J3 Başkan Yardımcısı, bunlar ister tesislerde hazırlık yapacak mühendisler isterse muharip birlikler olsun, (yabana) askerlerin gelebilmesi için parlamento kararı gerekeceğini vurguladı.

(31) Türkiye Kuzey Irak'a çıkarma yapmaya hazır: Genelkurmay İkinci Başkanı, Türk ordusunun askerî bir harekâta gerek duyulması halinde göçü önlemek ve Irak içindeki IDPTeri (Iniemaîly Displaced Persons: Kendi ülkesinde yerinden edilmiş kişiler) kontrol etmek için gerekli hazırlıkları hemen hemen tamamladığını bildirdi.

İngiliz askerleri de Türkiye'den girse
Genelkurmay ikinci Başkanı, Türk askerlerinin Kuzey Irak'a çıkarma yapması halinde, ABD hükümetinin Iraklı gruplara Türk ordusunun orada işgalci bir güç olarak bulunmadığını açıklamasını da istedi. Savunma Bakan Yardımcısı, Kuzey Iraklı grupları ikna etmenin en iyi yolunun bütün kuvvetlerin eşgüdümünün, hem IDP sorunlannı halledebilecek, hem de Bağdat üzerinde baskı kurabilecek bir koalisyon bünyesinde sağlanması olacağını söyledi. Savunma Bakan Yardımcısı, harekâtın başarısını hızlandırmak açısından iki cepheli S bir savaşın değeri üzerinde yeniden durdu; Birleşik Krallık kuvvetlerinin potansiyel rolünün Kuzey Irak'ın "içinde" olmayacağını ama Kuzey Irak "üzerinden" çıkarma yapabileceklerini de kaydetti.

Asker, NATO'nun yeni halini sevmedi
(32) NATO Komuta Yapılanması Gözden Geçirildi: Genelkurmay İkinö&aşkanır Genelkurmayının kısa süre önce ellerine geçen NATO komuta yapılanması belgesinden (MC324) "memnun olmadığını aktardı. Bu taslak, NATO Karargâhı'nın yapılanmasını ve bunun için önerilen yerleri haklı ya da mantıklı gösterecek hiçbir kriter içermiyordu. Sağlam bir kriter olmaksızın "ani bir karar" alındığı izlenimi veriyordu. Savunma Bakan Yardımcısı, kriterin de belgede yer alması konusunda hemfikir oldu ve ABD hükümetinin de bu belgenin zamanlamasından aynı şekilde hayalkırıkhğı duyduğunu belirtti. (Büyükanıfm Wolfowitz'e ilettiği sıkmtı, burada yayımladığımız belgenin esas konusunu doğrudan ilgilendirmemekle birlikte, NATO'daM değişimin Türk Genelkurmayımda yarattığı rahatsızlığı göstermesi halamından ayrıca önemli. Bu rahatsızlık, NATO'nun 2002 kaşınandaki Prag Zirvesinde aldığı karar uyannca, askerîyapılanmanın ve savunma konseptinin yeni dünya düzenine uyum amacıyla değiştirilmesi kararından kaynaklı. EsMSosyaJistbiokiükelerinin ittifaka katlımı ile kendi öneminin azalacağı kaygısmdaM Ankara, NATO'nun 2002 sonu ve 2003'ün ilk yansında hayata geçirmeye
temkinli yaklaşmıştı. Daha az asker, daha gelişmiş teknoloji ve coğrafi konumdan ziyade işlevsellik esaslarına dayanan bu değişim sonucunda, 19 haziran 20ofte NATO'nun komuta yapısı M stratejik komutanlık halinde yeniden yapılandı. O tarihte, Müttefik HarekatKomutanhğrmn -ACO- yanı sıra ittifakın dönüşümüne ilişkin çalışmaları yürütecek olan Müttefik Dönüşüm Komutanlığı da -ACT- resmen kuruldu.)

MECLİSTEKİ MUHALEFET PARTİSİ CHP'NİN LİDERİ BAYKAL
(33) Savunma Bakan Yardımcısı, CHP'nin ve muhalefetin lideri Baykal'la görüşmesinde, ABD'nin Türkiye'nin AB üyeliğine ve AB Kopenhag Zirvesi'nde Türkiye'ye katılım müzakereleri için kesin bir tarih verilmesine olan desteğini ön plana çıkardı. Savunma Bakan Yardımcısı, Kıbrıs'ta çözüm konusunda Birleşmiş Milletler'in yaptığı önerinin hızlı bir çözüme giden yolu temsil ettiği ve Türkiye'nin bunu, daha sonraki müzakerelere temel olarak kabul etmesi gerektiği şeklindeki ABD görüşünü aktardı.
Irak konusunda, Savunma Bakan 'Yardımcısı şunlan vurguladı:
- ABD bir ülkeler koalisyonuyla birlikte I çalışıyor;
- Barışçı bir çözüme ulaşma yönünde yegâne umut, inandıncı bir kuvvet tehdidi ortaya koymaktır;
- Türkiye'nin iktisadi açıdan zayıf noktaları olduğunun farkındayız
- Eğer Irak bağımsız, açık ve müreffeh bir ülke olursa, bunun bütün ülkelere yaran olacaktır; ve
- Eğer savaş gerekli olursa, Türkiye'nin de dahil olduğu kuvvetli bir koalisyon, çatışmaların kısa sürmesi ve maliyetlerle dsMerin azaltılması açısından kritik önem taşıyacaktır.

Avrupa'dan darbe yersek bu iş zor
(34) AB'ye katılım: Baykal daha önceki bir Türk hükümetinin (yani rakibi Ecevit'in) AB'ye Yunanistan'la aynı anda kanlım fırsatını değerlendirmemiş olmasından yalandı. Sonuç olarak, Türkiye şimdi Yunanistan'a kıyasla dezavantajlı bir konumdaydı. Ama CHP, Türkiye'nin AB üyeliği hedefinin takipçisi olmaya kararlıydı ve AK Parti hükümetinin bu amaca yönelik çabalanm destekleyecekti. Kopenhag'dan bir "tarih için tarih" alınması yeterli değildi. Hepimiz, Türkiye Avrupalı mı yoksa Ortadoğulu bir ülke mi bilmeliydik. Eğer Türkiye AB tarafından reddedilirse ve aynı zamanda Irak harekâtında, özellikle kuzey Irak'ta ABD ile işbirliği yapmaya zorlanırsa, bu durumda ülke istikrarsızlaşırdı. Eğer Türkiye Avrupalı olarak kabul gördüğünü hissederse, ABD ile işbirliğinin düzeyini yükseltebilir; her koşulda, ABD ile ilişkiler Türkiye'nin dış politikasının temel direğidir.
(35) Kıbns: Adil ve banşçı bir çözümü desteklemekle birlikte, Baykal kısa süre içinde bir çözümün mümkün olduğu konusunda çekinceler dile getirdi ve CHP'nin Birleşmiş Milletler belgesine ilişkin memnuniyetsizliğini açıkladı. Bir kere, herhangi bir çözüm, her toplumun homojen olmasına dayanan 1974 sonrası iki bölgelilik esasından yola çıkmalıydı. İkincisi, belge (BM Plam kastediliyor) Kıbrıs'ı 1974 öncesi bir düzenlemeye geri döndürecekti. Kıbnslı Rumlann üçte biri kuzeye dönecekti, böylece iki etnik grup olacaktı, Kıbns'ın Rum güneyi ise homojen kalacaktı ve bu da önümüzdeki yirmi yıl içinde siyasi eşitlik kaybına yol açacak bir dengesizlik yaratacaktı. CHP'nin iktisadi 'guru'su (Kemal) Derviş toplumlann çok hızlı bir şekilde biraraya getirilmesinin, on yıllık iyi niyetin bir anda pencereden atılmasına yol açacak bir olay, mesela bir cinayet riski doğurabileceğini ekledi. Üçüncüsü, diye Baykal devam etti, önerilen sımr çizgileri de sorun teşkil ediyor.
(36) Irak: Banşçı diplomatik bir çözümü tercih ettiğini tekrar dile getiren Baykal, kitle imha silahlarının Türkiye'nin çevresindeki bölgeden temizlenmesi çağnsı yaptı ve Bağdat'ta demokratik, banşçı bir rejim görme arzusunu dile getirdi. Irak konusunun ABD için taşıdığı kritik önemi bildiklerini ifade etti. Ve bazen, ABD gibi bir ülkenin stratejik çıkarlan söz konusu olduğunda, Türkiye gibi bir ülkenin kendi tercihlerine karar verebilmesinin imkânsız olduğunu kaydetti. Eğer müdahale kaçınılmaz ise, o zaman bu:
-Uluslar arası meşrutiyet altında açık bir hukuki zeminde yapılmalıydı;
- Türkiye üzerindeki hem mali yük hem de mülteciler yükü ortadan kaldırılmalıydı ki, Körfez Savaşı'mn ekonomi ve mülteciler bakımından yaptığı etkiyle Türkiye'nin iktisadi, toplumsal ve siyasi dokusuna verdiği zarar (bu kez) önlenebilsin;
—Irak'ın toprak bütünlüğünün korunması elzemdi (ve bu açıdan Baykal, Türkiye'nin Kürt bağımsızlık hareketlerine ilişkin kaygılannın nasıl giderileceğine ilişkin net bir resim görmek istiyor) ve,
— Herhangi bir çözüm, Saddam Hüseyin'in kimliklerini ve Kerkük ve çevresindeki anayurtlarını ortadan kaldırma çabasıyla karşı karşıya olan Türkmenlerin çıkarlarım hesaba katmalıydı.

Vecdi Gönül’ün yetkisi yok ki
MİLLİ SAVUNMA BAKANI GÖNÜL
(37) Savunma Bakan Yardımcısı'nın AK Partili yeni Savunma Bakam ile görüşmesi büyük ölçüde içerikten yoksundu. Hem Türkiye'nin yeni Savunma Bakam (mn yetkisi) münhasıran savunma alımlan işiyle sınırlanmış hem de (Vecdi) Gönül henüz Irak konusunda bilgilendirilmediğrni itiraf etti. Savunma Bakan Yardımcısı, barış için en önemli şansımızın ortak askerî planlama olduğunu belirterek o âna kadar yapılmış olan istişarelerimizin yakın ve şeffaf niteliğini ana hatlanyla anlara. Saddam, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararlarına uymak konusundaki fikrini, ancak tek alternatifinin kuvvet kullanımıyla iktidardan uzaklaştınlmak olduğunu anladığında değiştirebilirdi. Onu, sözler değil, eylemler ikna edecekti. Gönül, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 1441 sayılı kararında sağlam durma gerekliliği konusunda hemfikir oldu. Saddam'ın bugüne kadar 1441'e uyduğunu savundu ve ABD'nin askerî seçeneğe karar vermeden önce denetçilerin (halktaki tesislerde inceleme yapan BM silah denetçileri kastediliyor) raporunu beklemesi için ısrarla tavsiyede bulundu. İşbirliği konusunda bir Türk karan, hele de asker katkısında bulunulacaksa, muazzam bir karar olacaktı. DYP Genel Başkam (Tansu) Çiller, başbakan olması halinde Türk askerlerine bu konuda görev vereceğini söylediği için çok oy kaybetmişti. Gönül, bunu söylemekle birlikte, Türkiye'nin her zaman olduğu gibi ABD ile işbirliği yapacağım ama bunun bir kriz çerçevesinde olmayacağım umduğunu ifade etti.
(38) Savunma Bakan Yardımcısı, Türk halkını muhtemel bir Irak harekâtı konusunda "aşın biçimde korkutmaya" karşı ikazda bulundu. İktisadi sorunlar büyük ölçüde psikolojik nedenlerden kaynaklanırdı. Savaş nispeten çabuk bitebilir ve Türkiye'ye esaslı yararlar sağlayabilirdi. Hükümet olumlu unsurlan vurgulamaya başlamalıydı.
(39) Bu telgraf Savunma Bakan Yardımcısı Wolfowitz ve Müsteşar Grossman tarafından da onaylanmıştır.(Taraf)