Türkiye'de vergi kaçırmak çok kolay

Gelir İdaresi Başkanlığı'nın anketine göre, her 10 mükelleften 6'sı Türkiye'de vergi kaçırmanın diğer ülkelere kıyasla çok kolay olduğunu düşünüyor. Mükellefler, vergi kaçıranlar yakalansa da ceza almadıklarına inanıyor.

Türkiye'deki mükelleflerin vergiye yönelik tutumlarının belirlenebilmesi için "Mükellef Eğilimleri Anketi" düzenlendi.

Gelir İdaresi Başkanlığı'nın ODTÜ Endüstri ve Örgüt Psikolojisi bölümüne yaptırdığı anket, Adana, Ankara, Antalya, Balıkesir, Bursa, Eskişehir, Hatay, İçel, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kocaeli, Konya, Manisa, Muğla, Samsun, Tekirdağ ve Zonguldak'ta gerçekleştirildi.

Anket, 6 bin 323 mükellefe uygulandı ve katılımcıların yüzde 88'ini erkekler oluşturdu.

Bu kişilerin 2 bin 472'sinin aylık gelir düzeyinin 1000 ile 2.500 YTL arasında, bin 502'sinin 500 ile 1.000 YTL arasında, 913'ünün 2.500 ile 5.000 YTL arasında, 434'ünün de 5.000 YTL ile 1.000 YTL arasında bulunduğu, diğerlerinin ise bunun dışındaki gelir gruplarına girdiği belirlendi.

Anket sonuçları

Mükelleflerle yüzyüze görüşme yoluyla 73 sorunun yöneltildiği anketle ilgili bazı sonuçlar şöyle:

* Mükellefler vergi ile ilgili konularda yeterli bilgi almıyor.
Ankete katılanların yüzde 64.8'i posta, yüzde 75.7'si faks, yüzde 71.8'i e-posta, yüzde 63.7'si de broşür ve rehber yoluyla hiç bilgi almıyor. Bu araçlar yoluyla çok nadir bilgi alanların oranı ise yüzde 13.9 ile yüzde 18.2 arasında değişiyor.

Görsel ve yazılı medya aracılığı ile de yüzde 42.8'lik kesim hiç bilgi edinmezken, yüzde 16.3'lük kesim çok nadir, yüzde 16.2'lik kesim ise senede bir ya da birkaç kez bilgi ediniyor. Gelir İdaresi Başkanlığı'nın internet sitesini hiç kullanmamış olan mükelleflerin oranı da yüzde 73.5'e ulaşıyor.

* GSM mesajı istiyorlar
Mükelleflerin yüzde 61.3'ü vergilendirme ile ilgili bilgilerin cep telefonu mesajı ile kendilerine gönderilmesini isterken, yüzde 24.8'lik kesim bu tür bilgilendirmeye karşı çıkıyor.

* Verilen bilgiler ihtiyacı karşılamıyor
Gelir İdaresi Başkanlığı'nca sağlanan bilgilerin mükellef ihtiyaçlarını ne ölçüde karşıladığı sorusuna ise mükelleflerin yüzde 16.3'ü (hiç karşılamıyor), yüzde 72.7'si (kısmen karşılıyor), yüzde 11'i ise (tamamen karşılıyor) yanıtını verdi.

* Vergiyle ilgili bilgilere erişimde güçlük çekiliyor
Yüzde 55.8'lik kısım böyle düşünürken, yüzde 16.3'lük grup ise bunun aksini savunuyor.

* Mükellefler, vergi dairelerinden kısmen memnun
Mükellefin vergi dairelerinden memnuniyet derecesinin ölçüm sonuçlarına göre de, vergi dairelerinden çok memnun olan tek bir kişi dahi çıkmazken, ankete yanıt verenlerin yüzde 19.5'u vergi dairelerinden (oldukça memnun), yüzde 56.9'u (kısmen memnun) olduğunu beyan etti. Yüzde 20.1'lik kesim vergi dairelerinden memnun olmadığını belirtirken, hiç memnun olmayanların oranı yüzde 3.6 olarak ölçüldü.

* Personel davranışları rahatsız ediyor
Vergi dairesiyle ilgili memnuniyetsizliklerde ilk sırayı personel davranışları alıyor. Yüzde 55.6'lık grup, personel yüzünden vergi dairesini değiştirmek istediğini belirtirken, personel yetersizliği de yüzde 31.4'lük oran ile şikayetlerde ikinci sırada bulunuyor.

* Gelir İdaresi Başkanlığı, toplanan vergilerin nerelere harcandığını açıklama konusunda şeffaf mı?
Mükelleflerin yüzde 44.2'si idareyi bu konuda şeffaf bulmuyor. Yüzde 28.1'lik kesim ise bu soruya olumlu yanıt veriyor.

* İdare mükellef odaklı davranmıyor
Vatandaşların yüzde 52.4'ü bu görüşü savunurken, yüzde 23.6'lık kesim idarenin mükellef odaklı olduğunu düşünüyor.

"Değişiklikleri takip edemiyoruz"

* Vergi sistemindeki değişiklikler, kolaylıkla takip edilemiyor
Mükelleflerin yüzde 52.1'i vergi sistemindeki değişiklikleri kolaylıkla takip edemediğini ifade ederken, değişiklikleri takipte zorlanmadığını söyleyenlerin oranı yüzde 21.5'da kalıyor.

* Vergi verip vermediğim ilgililer tarafından yeterince denetlenmiyor
Ankete katılanların yüzde 53.3'ü bu görüşü savunurken, yüzde 27.5'luk kesim buna karşı çıkıyor. Yüzde 19.2'lik grubun ise buna ilişkin bir fikri yok.

* "Ödenen vergilerin hangi oranda, nerelere harcandığını takip etmem mümkün olmuyor."
Mükelleflerin yüzde 65.6'sı bu ifadeye katılıyor, yüzde 22.9'u kararsız davranırken, bu görüşü desteklemeyenlerin oranı yüzde 11.5.

* Vergiler toplumun gelişmesine katkı sağlıyor
Mükelleflerin yüzde 54.8'i böyle düşünürken, yüzde 24.2'lik kesim bu görüşe katılmıyor.

* Ödenmeyen vergiler hizmetleri aksatıyor
Katılımcıların yüzde 73.6'sı bu görüşe aynen katılırken, yüzde 7.5'luk kesim buna da karşı çıkıyor.

* Vergi kanunları yeterince anlaşılır ve açık değil
Her 100 mükellefin 68'i bu görüşte. Yüzde 11.3'lük kesim buna katılmazken, yüzde 20.6'lık kitle ise fikir ileri sürmüyor.

* Türkiye'de gereğinden fazla vergi türü var
Her 100 mükellefin 80'i vergi sayısını fazla buluyor. Sadece yüzde 7.6'lık kısım bu görüşe katılmıyor.

* Vergi çeşitleri azalmadı
Mükelleflerin yüzde 20.4'ü son yıllarda ödenmesi gereken vergi çeşidinin azaldığını, yüzde 60.8'i ise azalmadığını düşünüyor.

"Türkiye'de vergi kaçırmak çok kolay"

* "Hükümetlerin toplanan vergilerin kullanım alanlarına yönelik izlediği politikalar, vergi verme davranışımı etkilemekte."
Mükelleflerin yüzde 64.1'i bu ifadeye katılırken, yüzde 13.6'sı karşı çıkıyor.

* Türkiye'de vergi kaçırmak kolay
Mükelleflerin yüzde 59.6'sı Türkiye'de vergi kaçırmanın diğer ülkelere göre daha kolay olduğunu, bunun da en fazla cezaların uzlaşmada kaldırılmasından kaynaklandığını belirtiyor.

Yüzde 13.4'lük kesim ise bu görüşe katılmıyor. Aynı şekilde yüzde 69.9'luk kesim, yakalanma olasılığının fazla olduğunu düşünen mükellefin daha az vergi kaçıracağına inanırken, bu görüşü paylaşmayanların oranı yüzde 11.4 olarak belirleniyor.

Vergi kaçıranlar cezalandırılmıyor

* Vergi kaçıranların yakalanmaları halinde ceza alma olasılıkları düşük
Mükelleflerin yüzde 52.5'u bu görüşte. Yüzde 26.8'lik kesim buna katılmıyor.

* Vergi kaçıranlara yönelik cezalar yeterince caydırıcı değil
Mükelleflerin yüzde 65.6'sı cezaları yetersiz buluyor. Yüzde 18.5 ise buna karşı çıkıyor.

* Vergi kaçıranlara uyarı
Mükelleflerin yüzde 69.4'ü bir tanıdığı vergi kaçırırsa, onu bu konuda uyardığını ya da uyaracağını söylerken, yüzde 10.7'lik kesim, bu konuda hiçbir tepki göstermeyeceğini vurguluyor.

* "Ben de vergi kaçırabilirim."
Mükelleflerin yüzde 40.4'ü, bir tanıdığı vergi kaçırır ve yakalanmazsa, bu durumun kendisinin de zaman zaman vergi kaçırabileceği fikrini doğurduğunu belirtiyor. Bu şekilde düşünmeyenlerin oranı ise yüzde 38.9 olarak ölçüldü.

* "Vergisini hiç ödememesine rağmen yakalanmayan insanlar var."
Mükelleflerin yüzde 72.1'i böyle düşünüyor. Bu ifadeye katılmayanların oranı yüzde 11.6'yı aşmıyor.

* Vergi oranlarındaki artışlar, vergi kaçırmayı teşvik ediyor
Mükelleflerin yüzde 76.1'i bu görüşe sahip. Bunun aksini düşünenlerin oranı ise sadece yüzde 84.

* Mükelleflerin yüzde 71.6'sı vergi oranlarındaki indirimlerin, vergi ödemeyi teşvik edeceği yönünde fikir beyan ediyor.
Bu görüşe katılmayanların oranı da yüzde 8.8 olarak ölçülüyor.

* Uzlaşma ve benzeri yöntemlerle başvurulan ceza indirimleri de vergi kaçırmayı teşvik ediyor
Ankete katılanların yüzde 67'si bunu ifade ederken, yüzde 12.5'luk kısım buna karşı çıkıyor.

* Vergi kaçıranlara hapis cezası
Mükelleflerin yüzde 65.9'u vergi kaçıranların hapisle cezalandırılmasının daha caydırıcı olacağını ileri sürüyor. Yüzde 15.1'lik kesim, hapis cezasına karşı çıkıyor.

* Vergi cezası alanlar yeniden denetlensin
Mükelleflerin yüzde 75.5'u vergi kaçırdığı için bir defa cezalandırılan mükellefin tekrar denetlenmesinin daha caydırıcı olacağını düşünürken, yüzde 8.2'lik grupbu görüşü taşımıyor.

* İşyeri kapatma cezası uygulansın
"Vergi kaçıranlara işyeri kapatma cezası uygulanması halinde, bu ceza diğerlerine göre daha caydırıcı olacaktır" ifadesine yüzde 64.4'lük bir grup aynen katılırken, yüzde 15.1 ise bunun aksini iddia ediyor.

* Esnaf neden vergi kaçırıyor?
Mükelleflerin yüzde 72.3'ü, "Kimi sektörlerdeki vergi yükünün, fiyat avantajını kaybeden esnafın vergi kaçırmasına sebep olduğu"na inanıyor. Yüzde 10.3'lük kesim ise bu görüşde değil.

* "Denetlenme korkusu olmasa, birçok mükellef, sunduğu mal ve hizmet karşılığı fiş vermez."
Mükelleflerin yüzde 67.9'u bu görüşe katılırken, katılmayanların oranı yüzde 11.3'de kalıyor.

* Bir mükellef için vergi ödemek ahlaklı olmanın bir göstergesidir.
Mükelleflerin yüzde 81.2'si bu ifadeye aynen katılıyor. Bunun aksini düşünenlerin oranı da sadece yüzde 5.7 . Ancak anketin değerlendirilmesi sırasında "O zaman, Türkiye'de niye çok yüksek oranda vergi kaçırılıyor?" sorusu sık sık gündeme geldi.

* Vatandaş, vergi affına karşı
Mükelleflerin yüzde 73.8'i vergi affının, vergi kaçıranlara yaradığını ileri sürüyor. Yüzde 10.8'lik grup ise bu görüşü paylaşmıyor.

* "Yakın zamanda vergi affı yapılacağını bilen mükellefin vergisel yükümlülüklerini daha az yerine getireceği"
Bu ifadeye de yüzde 68.5 oranında katılım bulunuyor. Bunun aksini düşünenlerin oranı ise yüzde 11.5'da kalıyor.

* Vergi cezaları uzlaşmada kalkıyor
Mükelleflerin yüzde 52.7'si, vergi kaçıranlara uygulanan cezaların uzlaşmada kaldırılacağını düşünüyor. Yüzde 15'lik kesim buna karşı.

* "Ödediğim verginin ülkenin ihtiyaç duyulan alanlarına harcandığına inanıyorum" ifadesine de mükelleflerin yüzde 39.8'i katılmıyor, katılanların oranı yüzde 33.7

* KDV indirimlerinin etkisi yok
Mükelleflerin yüzde 51'i yapılan KDV indirimlerinin kayıtlılık oranı üzerinde bir etkisi olmadığı görüşünü taşıyor. Yüzde 22.3'lük bölüm ise bunun aksini düşünüyor.

* Farklı KDV, kayıtdışını teşvik ediyor
Mükelleflerin yüzde 68.9'u sektörler arasında farklı KDV oranları uygulanmasının, kayıtdışı alım satımı teşvik ettiği görüşünü taşıyor. Bunu paylaşmayanların oranı ise sadece yüzde 9.1.

Mükellef neler istiyor?

Anket sonrasında mükelleflerin Gelir İdaresi Başkanlığı'nın kendisini geliştirebilmesi için sunduğu görüş ve öneriler de 22 başlık altında toplanıyor.

Bunlardan bazıları da şöyle:

* Vergi sayısı azaltılmalı
* Cezalar daha caydırıcı olmalı
* Denetimler artırılmalı
* Gelir dağılımında adalet sağlanarak, gelire göre vergi alınmalı
* Vergi dairesi çalışanları daha profesyonel, saygılı, bilgili ve güleryüzlü olmalı
* Vergi yükleri, yaşam standardını düşürecek kadar yüksek olmamalı
* Sektörler arasındaki KDV eşitlenmeli
* Kayıtdışı ekonomi durdurulmalı
* Mükellefler, vergi yükümlülüklerinden telefon ya da e-posta yolu ile haberdar edilmeli.