Ukrayna parçalanıyor mu?

Ukrayna, 3 ayda son altmış yılın en kanlı dönemini yaşadı. 80’den fazla kişinin hayatını kaybettiği olayların ardından, yönetim değişikliği, hiç beklenmedik şekilde hızlı gerçekleşti.

Al Jazeera Türk'ten Deniz Berkay, Ukrayna'nın yarınını masaya yatırdı.

Berkay'a göre undan bir hafta önce, Viktor Yanukoviç, Ukrayna’nın meşru cumhurbaşkanı ve en güçlü ismiydi. Şimdiyse, ismi, arananlar listesinin başında geliyor. Bir hafta önce, Kiev’in güvenliği, Yanukoviç’e bağlı polis teşkilatından soruluyordu, şimdi ise polis ortada yok; şehrin güvenliğini, Bağımsızlık Meydanı’ndaki protestocu grupların oluşturduğu, elleri beyzbol sopalı özel güvenlik birlikleri sağlıyor.

Ülkedeki bu hızlı değişimi daha iyi anlamak ve Ukrayna’yı yakın gelecekte ne gibi olasılıkların beklediğini görebilmek için, Ukrayna’nın etnik ve siyasi yapısına yakından bakmak gerekiyor.

GÜNEY VE DOĞU'DA RUS ETKİSİ HAKİM

İlk göze çarpan, ülkenin tarihsel, kültürel ve siyasi açıdan kabaca iki bölgeye ayrılmış olması: Güney ve Doğu bölgeleri, yani, Odessa, Donetsk, Harkov, Kırım Özerk Cumhuriyeti gibi bölgeler, halkın ağırlıklı olarak Rusça konuştuğu ve Rusya yanlısı eğilimlerin güçlü olduğu bölgeler.

Bu bölgeler, etnik Ukrayna milliyetçiliğine ve Ukraynaca’yı her alanda kabul ettirmek isteyenlere tepki duyuyor. Ukrayna Parlamentosu tarafından görevden alınan Viktor Yanukoviç de, bütün seçimlerde, bu bölgelerden çok yüksek oy almıştı.

ORTA VE BATI BÖLGELERDE AB YANLILARI AĞIRLIKTA

Orta ve Batı Ukrayna’da ise yani, kabaca Dinyeper Nehri’nin batı yakasında, Batı yanlısı akımlar güçlü. Geçtiğimiz haftaya kadar muhalefette olan Yuliya Timoşenko’nun Anavatan Partisi, Vitali Kliçko’nun Yumruk Darbesi Partisi ve milliyetçi Oleg Tyagnibok’un Özgürlük Partisi, oylarını bu bölgelerden alıyor.

SİYASİ İDEOLOJİ İKİNCİ PLANDA

Ukrayna’daki bu bölgesel farklılık, sağ-sol ayrımından önde geliyor ve başka ülkelerde bir araya gelemeyecek partiler, bu bölgesel kutuplaşmanın etkisiyle, aynı safta yer alıveriyor. Örneğin, fabrikaların işçilere ait olması gerektiğini savunan Ukrayna Komünist Partisi -yüzde 12 civarına aldığı oyla, ülkenin önde gelen siyasi hareketlerinden biri- Ukrayna’nın en zengin işadamlarının desteklediği Yanukoviç’in Bölgeler Partisi ile Rusça’nın egemen olması konusunda benzer tavırlar sergiliyor ve geçmişten bu yana, birkaç kez koalisyon hükümeti kurdular.

DOĞU VE BATI UKRAYNA FARKI

Ukrayna’da bu iki ana bölge, kendi içinde farklı alt bölgelere ayrılıyor. Doğu Ukrayna’nın önemli bir kesimi, Rus kültürünün etkisinde olsa da, Ukraynalılık bilincine sahip. ‘Gerçek Ukraynalılar biziz; Batı Ukraynalılar sapkındır’ diyenler çoğunlukta. Bu bölgelerin iş çevreleri de Avrupa’ya yönelmeyi hedefliyor ve Kiev’le sıkı ekonomik ilişkileri var. Kırım dışındaki Doğu ve Güney Ukrayna’da, NATO üyeliğine hiç sıcak bakılmıyor. Fakat AB üyeliği konusuna, daha esnek bir yaklaşım var. Kiev’deki yeni yönetimin burada yarattığı tedirginliğin sebebi, yeni yönetimin AB yanlısı olması değil, bu bölge halkının ana dili olan Rusça’ın kullanımına sınırlama getirecek olması. (Ukrayna Parlamentosu’nda Batı yanlısı partiler denetimi sağladıktan sonra ilk kabul edilen yasalardan biri, Rusça’ya fiilen ikinci resmi dil statüsü veren yasanın iptali oldu.)

KIRIM TATARLARI BÖLÜNMEYE KARŞI

Kırım Özerk Cumhuriyeti ise, bu açıdan çok daha farklı. Burada, nüfusun büyük kısmı, etnik Ruslardan oluşuyor. Bölge, Rusya ile çok yoğun ekonomik ilişki içinde. Ukrayna kültürü ve Ukrayna kimliğiyle hemen hiç ilişkisi olmayan bölgede Ukrayna’ya bağlı kalmayı savunan en önemli unsur, Kırım Tatarları. Doğu Ukrayna’nın kendi içinde alt bölgelere ayrılması, özellikle son bir haftada gerçekleşen olayları açıklıyor. Doğu ve güney illerinin Kiev’den ayrılıp ülkenin federasyona dönüşmesini savunan ‘Ukrayna Cephesi’ adlı kongre, geçtiğimiz günlerde hiçbir somut karar alamadan kendisini feshetti. Böylece, bu bölgedeki farklılıkların, en azından bu aşamada, Kiev’den ayrılmayı isteyecek kadar güçlü olmadığı görüldü. Kırım Özerk Cumhuriyeti Parlamentosu ise, Kiev’de Batı yanlısı partilerin gösterileri şiddetlendiği bir sırada, Kırım’ın özerkliğinin Rusya’nın garantörlüğü altına alınması için Rusya’ya başvuruda bulundu. Ve bugünlerde Kırım, Rusya ile birleşmeyi savunan örgütlerin eylemleriyle çalkalanıyor. Kırım Özerk Cumhuriyeti, 1990’ların ilk yarısında, Ukrayna’nın fiili denetimi sağlayamadığı ve Rus milliyetçisi Yuriy Meşkov’un yönetiminde bir bölgeydi. Son olaylar, 1990’ların başlarındaki istikrarsızlıkların yeniden patlak vermesine neden oldu.

RUSYA'NIN TİCARET VE ENERJİ KOZU

ABD ve AB, özellikle son haftalarda, Batı yanlısı muhalefet partilerine ve örgütlere çok açık destek verdi ve Kiev Parlamentosu’nun Yanukoviç’i azletme kararını, birkaç günlük bir aranın ardından tanıdılar. Rusya ise, şu ana kadar Yanukoviç’i hala, Ukrayna’nın meşru cumhurbaşkanı olarak tanıyor. Yanukoviç’in kendi partisi tarafından ‘hain’ ilan edildiği şartlarda, Rusya’nın Yanukoviç’i meşru cumhurbaşkanı olarak tanımayı ne kadar sürdüreceği, belli değil. Öte yandan, Rusya, 2004 yılındaki turuncu devrimden bir süre sonra yaptığı gibi, ticaret ve enerji alanlarında elindeki kozları kullanarak, Batı yanlısı siyasi liderleri, kendisiyle işbirliğine zorlayabilir. Ukrayna’nın doğalgaza çok yüksek fiyatlar ödemesine neden olan gaz anlaşması, Batı yanlısı olarak bilinen eski Başbakan Yuliya Timoşenko döneminde imzalanmıştı.

BÖLÜNME GİRİŞİMİ ŞİMDİLİK SONUÇSUZ

Sonuç olarak, Ukrayna’nın yönetiminde şu aşamada Batı yanlısı partiler söz sahibi görünse de, ülke nüfusunun en yoğun olduğu güney ve doğu bölgeleri, bu durumdan hoşnut değil. Ülke yönetiminde söz sahibi hale gelen bu partilerin ülke nüfusunun çoğunluğunun desteğine sahip olmaması, Ukrayna’nın yakın gelecekteki siyasi istikrarının önündeki en büyük risklerden birisini oluşturuyor. Diğer taraftan, Harkov’daki bölgesel konferansın sonuçsuz şekilde dağılması, bu bölgelerin her şeye rağmen Ukrayna’nın parçası olarak kalmayı seçtiğini ortaya koydu ve böylelikle, Doğu ve Batı Ukrayna’nın birbirinden ayrılma olasılığı, şimdilik gündemden düştü.

YENİ 'MÜCADELE' SAHASI KIRIM

Ancak Doğu Ukrayna’nın Kırım Özerk Cumhuriyeti, bir istikrarsızlık unsuru olarak ortaya çıkmış durumda. Kırım Parlamentosu’nun yaptığı açıklamada, Ukrayna’dan ayrılma konusunun gündemde olmadığının belirtilmesine karşılık, bölgenin Rusya ile yoğun ilişkileri, Kırım’ın, Kiev yönetiminin AB’ye yönelmesine sessiz kalmayacağını gösterdi. Bu durum, Ukrayna’nın daha uzunca bir süre Rusya ile Batı arasında bir rekabet alanı olacağı yönündeki tahminleri güçlendiriyor. (Al Jazeera Türk