Tek taşımı Afrika’dan aldım

Hollywood, Afrika’ya el attı... Türkiye’de dün gösterime giren ve baş rollerinde Leonardo DiCaprio ve Jennifer Connelly gibi popüler isimlerin oynadığı Blood Diamonds (Kanlı Elmaslar) filminde Afrika’da çıkarılan ve savaşları finanse etmek için yasadışı yollardan satılan “kanlı elmaslar” anlatılıyor. 1990’lı yılların başında, Sierra Leone’daki iç savaş sırasında geçen filmde köylerinden kaçırılıp elmas madenlerinde çalıştırılan işçiler; elmaslardan elde edilen parayla yapılan “vahşet” de gösteriliyor. İzleyicinin ilgisini çekecek bir trajedi ve küçük bir aşk hikayesi de var elbette...
Ama filmin konuyu ciddiyetle ele alması Avrupa ve ABD’de kanlı elmasların hâlâ satılıp satılmadığıyla ilgili tartışmaları yeniden gündeme getirdi. PAC organizasyonunun verilerine göre 1990’lı yıllarda dünyadaki elmasların yüzde 15’i “kanlı elmastı” ve yüzde 20’si kaçak aktiviteler için kullanılıyordu. Aynı dönem için World Diamond Council’ın verdiği kanlı elmas oranı yüzde 3.06’da kalıyordu. WDC bugün oranın yüzde 1’e kadar indiğini söylüyor. Elmas üreticilerini temsil eden kuruluş bugün dünyada 10 milyon kişinin elmas endüstrisi sayesinde para kazandığını, 5 milyon kişinin de bu sayede sağlık hizmetlerinden yararlanabildiğini ifade ediyor. Güney Afrikalı Nelson Mandela dahil birçok lider de elmasların kıta için çok önemli bir gelir kaynağı olduğunu kabul ediyor. Ama yine de sayıların ne kadar doğru olduğu tartışılıyor.

Kimberley yeterli mi?
Gerçek şu ki 2002 yılında Kimberley Süreci’nin geçerlilik kazanmasıyla kanlı elmas satışları azaldı. 1998 yılında Birleşmiş Milletler tarafından başlayan çalışmalar sonucunda elmas üreticisi devletler ve şirketler, 2003 yılında Kimberley Süreci’ni kabul etti. Böylece yasal yollardan satın alındığı ve savaşları finanse etmediği kanıtlanan elmaslara sertifikalar verilmeye başlandı. Birçok kişi bunun ticari bir girişim olduğunu savunsa da Kimberley Süreci sayesinde, en azından prensipte, mücevhercilerde satılan pırlantaların hepsi sertifikalı oluyor.
Ancak tüm bunlar, elmasların toplanması aşamasında yaşananları değiştirmiyor. Jani Robert adında bir belgeselcinin Güney Afrika’da çektiği ve BBC’de yayınladığı program, çalışma koşullarıyla ilgili detaylı bilgi veriyor: Ünlü bir markanın Kleinzee’deki (G.Afrika) madeninde 2-3 bin kişi çalışıyor. Kadın ve erkek işçiler, evli olsalar bile farklı kamplarda kalıyor. İşçilerin eşleri ve sevgilileri için birkaç dakikalık görüşme zamanı ayrılmış. Haftasonları kampın önünde binlerce kadın sevdiklerini görmek için bekliyor. Halen elmas madenlerinde çalışanlar dizlerine, bazen boyunlarına kadar çamurlu sulara batıp kum ve toprak topluyor. Bu topraklar ileri teknoloji makinelerde ayıklanıyor ve elmaslar bulunuyor. “Her ihtimale karşı” madenin giriş çıkışlarında işçiler röntgen cihazıyla aranıyor.

Peki elmas, elmasın kanlı veya temiz olması neyi değiştiriyor?
Namibya’nın çöl kıyılarının 29 kilometre açığında günde 19 bin karat elmas bulmakla görevli Debmar Pacifik gemisinin üretim denetçisi Randall Baker “Hergün burada 400 gemi, milyonlarca dolarlık bir teknoloji, binlerce kişi temel gereksinim olmayan bir şey bulmak için çalışıyor” diyor. Üstelik elmas endüstrisi bu taştan, hak ettiğinden çok daha fazla kazanıyor. National Geographic dergisinde 2002 yılında yayınlanan bir makalede şu bilgiler yer alıyor: Her yıl dünya genelinde çıkarılan elmas 24 ton, yani yalnızca tek bir kamyon ağırlığında. 24 ton elmasın çıkarılması 2 milyar dolara mal oluyor ama üreticiler tarafından 7 milyar dolara satılıyor. Elmaslar son müşteriye ulaştığında bir kamyon taşın değeri 50 milyar dolardan daha fazla oluyor.
Bugün hacmi 68 milyar doları bulan dünya elmas sektöründe Afrika’nın payına yılda 8 milyar dolar düşüyor. Yani 50 saat için 28 dolar kazandığı bu sektörde birileri epey kâr ediyor.

Türkiye’de durum nasıl?
Elmas üreticilerinin Kanlı Elmas filmine nasıl baktığı ise biraz karışık... Bazıları panik halinde medyayı elmas üretiminin Afrika için ne kadar önemli olduğunu ikna etmeye çalışıyor. Güney Afrika merkezli DeBeers şirketinin yöneticilerinden Jonathan Oppenheimer ise filmin, endüstri için olumlu bir reklam olduğunu söylüyor. Ama konu elmas-pırlanta olunca mesele ister istemez elmas sektörünün yüzde 80’ını elinde bulunduran DeBeers’e dokunuyor. ABD Adalet Bakanlığı’nın antitröst dairesi tarafından kartel kabul edilen şirketin yöneticileri 1994 yılında kendilerine açılan bir dava nedeniyle yıllarca ABD’ye girmeye cesaret edemedi. Şirket 2004 yılında 10 milyon dolar ödeyerek mahkemeyle anlaşma sağladı.

Peki Türkiye’de kanlı elmas var mı?
Stork’s Mücevherat Yönetim Kurulu Başkanı Muammer Alkım Türkiye’de satılan elmasların yüzde 99’unun DeBeers’ın pazarlama ve satış kolu olan DTC’den geldiğini söylüyor. Yani hepsi Kimberley Süreci’ne uygun üretilmiş ve sertifikalı satılıyor. Alkım ayrıca Afrika’daki elmas madenlerinde artık işçilerin kullanılmadığını, her işi ileri teknolojideki araçların yaptığını ifade ediyor. Diğer yandan gemolog Celal Yahyabeyoğlu “Dünyada pırlanta ticareti yapılan her yerde kaçak taşlar vardır. Türkiye’de de vergiler nedeniyle satılanların belli bir kısmı kayıt dışı tutulur” diyor. Ama Türkiye’de “kanlı elmas olarak tanımlanan taşların” olmadığını da ekliyor. DTC Pırlanta Bilgi Merkezi’nden Rengin Erdinç “Filmin pırlantaların Afrika için değerini tartışmak için iyi bir fırsat olduğunu düşünüyoruz” yorumunu yapıyor. Erdinç Türkiye’nin Kimberley Süreci’ne üye 71 ülke içerisinde yer aldığını, dolayısıyla buraya gelen pırlantaların da güvenilir olduğunu hatırlatıyor. Türk pırlantalı mücevher pazarı 2005 yılında yüzde 25 büyüdü.

National Geographic sf. 67
http://www.diamondfacts.org/
http://www.theatlantic.com/doc/198202/diamond
http://inquirer.gn.apc.org/afrodia.html

Pırlanta yüzüğün romantizmi 65 yıllık
Ekonomi doktoru Liz Stanton’ın pırlanta yüzüklerle ilgili altını çizdiği bazı maddeler şöyle:

Hepsi bir aldatmaca
Pırlanta nişan yüzüğü N.W.Ayer reklam ajansının 65 yıllık bir projesi. Pırlanta üreticilerinin girişimleriyle bir kampanya hazırlayan şirket, filmlerde pırlanta yüzükleri romantik göndermelerle kullanarak bunu moda haline getirdi.

Yatırım değeri çok az
Pırlanta şirketleri bu taşların satılmaması için ellerinden geleni yapıyor. Pırlantayı, tüm diğer mücevherlerde olduğu gibi, ancak değerinin çok altında fiyatlara satabiliyorsunuz. Büyük mağazalar ise ikinci el taşları genelde almıyor.

Çalışanlar virüse maruz kalıyor
Birçok elmas madeninde yalnızca erkekler çalışıyor. Bu kişiler geceleri kamplarda yatıyor. Bu kamplara getirilen hayat kadınları HIV/AIDS bulaştırıyor. İşçiler de virüsü kendi eşlerine taşıyor.

Çevreyi tehdit ediyor
Elmas madenleri sürekli açık duran, derinliği 850 metreyi bulan çukurlar. Bunlar açıldığında tuzlar, ağır mineraller, organizmalar ve kimyasallar ortaya çıkıyor ve yer altı sularına karışıyor. Böylece hem çevrede yaşayan insanların suyu hem de bitkiler zehirleniyor.

Yasadışı yollarla satılan elmaslar küçük silahların alım satımında kullanılıyor. Bugün dünyada 500 milyon küçük silah 500 bin kişiyi öldürmek için kullanılıyor.
http://www.fguide.org/Bulletin/
conflictdiamonds.htm

Hindistan’da işleniyor, ABD’de satılıyor
- Başlıca elmas yatakları
- Elmas çıkartılan başlıca ülkeler
Çatışmalı elmas bölgeleri
- Başlıca elmas satış merkezleri
- Başlıca elmas işleme merkezleri
- Başlıca elmas pazarları

Yüzde 65’i Afrika’dan
Dünya elmaslarının yüzde 65’i Afrika ülkelerinden geliyor. Değeri açısından ölçüldüğünde en büyük üretici Botswana. Angola, Kongo, Namibia, Sierra Leone de büyük üreticiler arasında gösteriliyor. Kongo 2004 yılında şartları yerine getiremediği için Kimberley Süreci’nden altıldı. Liberya ve Fil Dişi ise üye olmak için başvurdu.

İşlenmiş hali pırlanta
Karbon elementinin bir modifikasyonu grafit, diğeri ise elmas. Bilinen en sert maddelerden biri olan elmas yine elmaslarla kesilip 58 yüzeyli hale getirildiğinde pırlanta oluyor. Elmasın bulunma olasılığı kırk milyonda bir... Çıkarılan elmasların yüzde 75-80’i endüstride kullanılıyor.

800 bin kişi işliyor
Dünyanın dört bir yanındaki kentlerinde modern teknolojiyle 800 bin işçinin el emeği birleşerek elmaslar işleniyor. Elmasların çıkarıldığı, işlendiği ve satıldığı yerler yukarıdaki haritada görülüyor.

Kanlı elmasın hikayesi sinemalarda
Kanlı Elmas - Blood Diamond
GERİLİM, DRAM, MACERA Y: Edward Zwick O: Leonardo DiCaprio, Jennifer Connelly, Djimon Hounsou, Kagiso Kuypers Yapım: 2006, ABD

‘Kuşatma’, ‘Son Samuray’gibi aksiyon dozu yüksek filmlere imza atan yönetmen Edward Zwick, son filmi Kanlı Elmas ile yine heyecan yüklü bir çalışma ortaya koyuyor. Paula Weinstein, Edward Zwick, Marshall Herskovitz, Graham King ve Gillian Gorfil’in yapımcılığını üstlendiği filmin başrollerinde Leonardo DiCaprio, Jennifer Connelly, Djimon Hounsou, Kagiso Kuypers yer alıyor. 1990’larda Sierra Leone’yi kuşatan karmaşa ve iç savaşın oluşturduğu arka planda geçen film, Zimbabweli eski bir kiralık asker olan Danny Archer’ın (Leonardo DiCaprio) ve Mendeli bir balıkçı olan Solomon Vandy’nin (Djimon Hounsou) öyküsünü anlatıyor. Hayatlarını değiştirebilecek pembe bir elması bulmak için çıktıkları serüvende bu iki Afrikalı adamın yazgıları kesişir. Bu elmas, insanın hayatını değiştirebilir ya da sona erdirebilir.