Baklava yiyip üzerine diyabet hapı içilmez

Bir diyabetlinin kaliteli yaşamı için gerekli bütün ayrıntıları düşünen Prof. Dr. Metin Özata bu soruların ve daha fazlasının cevabını Diyabetle Kaliteli Yaşam Rehberi adlı kitabında topladı. Diyabet ve tiroid alanında yaptığı çalışmaların yanı sıra sağlıklı beslenme önerilerinin anlatıldığı kitaplarıyla da tanınan endokrin ve metobolizma uzmanı Prof. Dr. Özata “Diyabet konusunda eğitimsiziz. Her üç kişiden biri şeker hastası ama haberi yok. Kilo veremeyenler mutlaka şeker testi yaptırmalı” diyor.



Kitabı neden pratik bir rehber gibi yazdınız?
Türkiye’de şeker hastalarının eğitim eksikliği var. Onları bilgilendirmek şekerin iç organlara vereceği zararları önlemek için bu şekilde hazırladım... Çünkü yapılan araştırmalarda, eğitimli hastalarda diyabetin organlara verdiği zararın daha az olduğu görüldü. Hasta aklına takılan her soruya cevap bulsun istedim.

Diyabetin çeşitleri var, en yaygını hangisi?
Diyabetin 6 türü var. Tip 1, Tip 2, metabolik sendrom, gizli şeker, gebelik şekeri ve oynak şeker. Ancak en çok görülen Tip 2 diyabet. Hastaların yüzde 90’ı Tip 2’dir. Tip 1 ise yüzde 10’unda görülür, geriye kalanlar ise yüzde 10’luk dilimi oluşturur. Tip 1, 12-14 yaşlarında ortaya çıkar, insülinle tedavi edilmesi gerekir. Tip 2 ise 30 yaşından sonra görülür, insülinle de hapla da tedavi edilebilir.

Gizli şekerin tehlikesi nedir?
Gizli şeker insanı yıllarca yer bitirir. Tip 2 türü gizlice gelişip yerleşebilir. Böbreklere, gözlere zarar verir. Kroner kalp yetmezliğine sebep olur. Sağlıklı beslenen, egzersiz yapan, sigara içmeyen, kilosunu kontrol altına alan gizli şekerlilerin yarısı kurtarılabilir.



Üç kişiden biri diyabet ama farkında değil

Tip 1 çocukları tehdit ediyor, ne yapılmalı?
İlk altı ay inek sütü içirmeyin, mutlaka anne sütüyle beslenmeli. Alerji yapabilen buğday, patates, portakal suyu ve yumurta gibi gıdalara geç başlanmalı. Salam, sosis, sucuk ve jambon yedirilmemeli. Bunun yanı sıra içinde nitrat olan maden suyu veya sulardan içirilmemeli. Çocuklara daima temiz su içirin. D vitamini eksikliği varsa mutlaka giderin. Kanında magnezyum, çinko ve kalsiyum eksikliği oluşmamalı.

Diyabet hastalarının en çok neye ihtiyacı var?
En büyük ihtiyacı beslenme eğitimi. Beslenme bilgisi çok eksik. Kontrollere gerekli zamanda gidilmiyor. İlaç kullanımında da genellikle bilinçli değiller. Bilinç düzeyi eksik bizde. Baklava yiyip hap kullanan hastalar var. Onları uyarıyoruz. İlaç, doktorun uyarıları doğrultusunda kullanmalı. Kontroller zamanında yapılmazsa ileride körlük, börek yetmezliği, ayaklarda kangren gibi sorunlarla karşılaşabilirler. Bir de Türkiye’de 3 kişiden biri şeker hastası ama farkında değil. Özellikle göbeği olan kadın ve erkeklerin mutlaka kontrol edilmesi lazım. Kadınlar hamile kalmadan önce mutlaka şeker testi yaptırmalı. Fazla kilosunu bir türlü veremeyenler şeker testi yaptırmalı.

Diyabete genetik olarak yatkın mıyız? Neden bu kadar yaygın?
Hayır. Genetik olarak yatkınlıktan çok beslenme alışkanlığımız bozuk, hareket etmiyoruz.. Bunlar son yıllarda şeker hastalığının artmasına neden odu. Tip 2 diyabet çocuk yaşlarda görülmeye başlandı. Çocukluktan itibaren beslenme alışkanlığı ve hareket çok önemli.

Diyabet hastalığı nasıl oluşur?
Kısaca özetlemek gerekirse vücudumuz enerjiyi yiyeceklerden alır ve bağırsaklarda şeker parçacıklarına dönüşen gıdalar orada emilerek kan yoluyla vücuda dağılır. Kan şekerinin enerji sağlaması için başta kas, karaciğer, yağ ve beyin olmak üzere bütün dokulara girmesi şarttır. Bunun yolunu da pankreas bezinden salgılanan insülin hormonu rehberliğinde yapar. Eğer enerji depocusu insülin yetersizse ya da var olduğu halde etki gösteremiyorsa hücreye giremeyen şeker kanda birikir. Böylece ortaya diyabet, yani şeker hastalığı çıkar.


Ne yemeli, ne yememeli?

Beyaz ekmek yerine buğday veya çavdarı; pirinç yerine bulguru tercih edin.
Kahve ve siyah çay yerine adaçayı ve yeşil çayı için.
Haftada bir kez kırmızı et diğer günler hindi, tavuk, balık yiyin.
Her gün 4-5 ceviz badem yiyin.
Renkli sebze-meyveleri, salatayı bol tüketin.
Kuru baklagil yiyin.
Etli yemeklere yağ koymayın, tuzu azaltın.
İçinde nitrat olan maden suyu veya içme sularını kullanmayın.


Ne yapmalı, ne yapmamalı?

Daima egzersiz yapılmalı.
Stresli yaşamdan uzak durulmalı.
Sigara ve alkol kullanılmamalı.
Uyku düzene sokulmalı.
Krom, magnezyum, çinko ve manganez eksiği varsa multivitaminlerle tamamlanmalı. D vitamini eksikliği giderilmeli.
Şeker riski yüksekse antioksidanlar (üzüm çekirdeği ekstresi, E ve C vitamini) probiyotik ve Omega-3 desteği alınmalı.
Az televizyon izlenmeli.


Çok su içenler ve sık acıkanlar dikkat edin

Çok su içme ve ağız kuruluğu.
Sık idrar yapma.
Sık sık acıkma.
Fazla yemek yenilmesine rağmen zayıflama ve halsizlik.
Yaraların geç iyileşmesi.
Cildin kuru ve kaşıntılı olması.
Görmede bulanıklık.
Vajinal kaşıntı.
El ayaları ve ayak tabanında yanmalar.
Ayaklarda uyuşma ve karıncalanmalar.
Yemeklerden sonra uyku gelmesi.
Tatlıya düşkünlük.
Sinirlilik.
Uzun süre aç kalınca el-ayak titremesi.
Horlama.



Hastalar neden çok su içer?

İnsülin direncinin en fazla etkilediği organlar kaslar ve karaciğer. Eğer insülin yeterince etkili değilse, yemek sonrası artan şeker, kas ve karaciğere giremediği için kanda birikmeye başlar. Yükselen şekerin bir kısmı idrarla atılırken, bu durum su atılımını körükler. Artan idrarla birlikte çok su atıldığı için vücut susuz kalır. Hasta susar, susadıkça da içer...


Bir günlük mönü örneği

Kahvaltı
Şekersiz çay
2 ince dilim yağsız beyaz peynir
1 ince dilim tam buğday ekmek
Domates, salatalık, yeşil sivri biber
Ara öğün
100 gr. elma
1 su bardağı ayran
Öğle
60 gr. tavuk veya hindi eti.
5-6 yemek kaşığı etsiz sebze yemeği
2 yemek kaşığı bulgur pilavı
Yağsız salata
1 dilim tam buğday ekmeği
Ara öğün
100 gr. elma
1 su bardağı ayran
Akşam
1 kepçe mercimek çorbası
5-6 yemek kaşığı etsiz sebze yemeği
Yağsız salata
1 dilim buğday ekmeği
Ara öğün
1 meyve
1 su bardağı süt (yağsız)
2 adet grisini


İnsülinle ilgili doğru bilinen yanlışlar

İnsülin alışkanlık yapar: Yanlış... İnsülin de haplar gibi bir ilaçtır, ayrıca haplardan daha sağlıklıdır.
İnsülin hayatı değiştirir: Yanlış... Çoğu hasta insülinin hayatını değiştirmesinden korkar. İğne yapmak ürkütür ama bu duruma gittikçe alışılır.
İğne yapmak zordur: Yanlış... Günümüzde çok ince uçlu insülin iğneleri var. Artık kolay.



Bisiklete binecekseniz insülini koldan tatbik edin, şekerinizi ölçün

Egzersizi aç karına değil, yemeğinizi yedikten sonra yapın. Ara öğün sonrasını tercih edin. Spordan önce, yaparken ve bittikten sonra şekerlerinizi ölçün. Eğer 250 mg/dl’nin üzerinde veya 70 mg/dl ise egzersizi erteleyin. Yatmadan önce kesinlikle egzersiz yapmayın. Bisiklete binecek veya yürüyüş yapacaksanız insülini koldan tatbik edin.


Kaliteli yaşam için ipuçları: Yoga ve reiki yapın

Saunaya girebilirsiniz ama şekerinizi ölçüp durumunuzu bildirin.
Seyahate çıkarken yanınızda şeker hastası olduğunuzu belirten bir künye taşıyın.
Uçak bileti alırken durumunuzu belirtin.
İnsülin kaleminizi ve enjektörünü yanınızda taşıyın.
Şeker hastasının cinsel problemleri genellikle psikolojiktir.
Diyabet bazı kadınlarda sekse olan ilgiyi azaltır. Bu konuda bir kadın doğum doktoruna danışılmalı.
Her gün banyo yapın.
Şeker ayaklarda tahribat yaratabilir. Sık sık bakım yapın. Ilık suyla yıkayıp vazelin sürün. Mantara karşı koruyun.
İç çamaşırlarınız pamuklu ve rahat olsun.
Günde en az sekiz saat uyuyun.
Stresten uzak durun. Yoga, reiki veya başka gevşeme teknikleri öğrenin; iyimser olmaya çalışın.


Şişmanlık artıkça risk artar

Yağların mide içi ve organlarda toplandığı erkek tipi şişmanlıkta, şeker hastalığına yakalanmak daha kolay. Yağın kalçalarda birikmesi tehlikeyi azaltır. Şişmanlığın derecesi ve süresi artıkça diyabet olma ihtimaliniz artar. Birden hızla kilo alma diyabetin ortaya çıkmasını kolaylaştırır. Şişmanlıkta insülin hormonu yüksek ama etkisizdir, pankreas insülin salgılayamaz. Glukoz hücrelere giremez. Karaciğer glukoz üretimini artırır. Bu yüzden, ideal kiloya ininceye kadar çaba harcanmalı, lifli sebze ve meyveyi, unlu ve şekerli gıdaları az tüketilmeli; sıvı yağ kullanılmalı. Günde en az 30 dakika yürüyüş ve egzersiz yapılmalı...


Somon ve pisi balığını sofranızdan eksik etmeyin

Yavaş sindirilen posalı besinlerle beslenenlerde Tip 2 diyabete yakalanma riski düşüyor. Harvard Tıp Fakültesi’nden Prof Willet beslenme-şeker ilişkisine şu yorumu getirdi: “Tahıllı, lif yönünden fakir, ama glisemik yükü zengin gıdaları tercih ediyorsanız diyabete yakalanma riski fazladır.” İnsülin hormonu sıvı yağ tüketen kişilerde daha iyi çalışır. Margarin gibi katı yağlardan kesinlikle uzak durun, Omega 3’e ağırlık verin. Omega 3’ün şeker hastalığını bir ölçüde engellediği kanıtlanmıştır. Bunun için bol bol balık yenmeli, özellikle somon, uskumru, ringa ve pisi balığını sofranızdan eksik etmeyin.