2023'te uzayda Türkler de olacak (1)

Prof. Nurcan Baç... Kendi deyimiyle "hem çok çalışan, hem de doğru zamanda doğru yerde bulunan şanslı bir adam". ODTÜ'de Kimya Mühendisliği'nde doktora yaparken, Amerika'daki bilimadamlarıyla yazışarak ABD'ye gitti. 2 yıllık çalışmadan sonra ODTÜ'ye geri döndü ve 1989'da yeniden Amerika'ya giderek, NASA destekli bilimsel çalışmalarda yer almaya başladı. 1992'de uzay mekiği Columbia ile uzaydaki ilk deneyini yaptı. 1995 yılında Prof. Baç'ın yakın çalışma arkadaşı Astronot Prof. Albert Sacco Columbia mekiğiyle uzaya ilk Türk bayrağını ve ODTÜ flamasını götürdü. Türk bayrağı Prof. Baç'ın girişimleri sayesinde 16 gün uzayda dolaştı. Baç, 1997'de Boston'da Prof. Sacco ile "Uzayda İleri Malzemeler Üretimi" (CAMMP -Center for Advanced Microgravity Materials Processing) araştırma merkezini kurdu. NASA'ya bağlı olarak çalışan merkezin başkan yardımcılığını üstlenen Baç, uluslararası uzay istasyonunda ve uzay mekiğinde 2001 ve 2002 yıllarında görev yapan Rus ve Amerikalı astronotlara eğitim verdi. Baç'ın, 1 Şubat 2003'te patlayan Columbia mekiğinde hem astronot arkadaşları hem de bir deneyi vardı.

Ve Prof. Nurcan Baç NASA'ya bağlı araştırma merkezindeki görevinden ayrılarak, ODTÜ Kimya Mühendisliği'ne döndü. Baç'ın amacı ODTÜ'deki uzay çalışmalarını canlandırmak, Başbakanlığa bağlı Hava Kuvvetleri Komutanlığı, sanayi sektörü ve üniversite temsilcilerinin olduğu bir uzay merkezi kurmak.

* Yıllarca Amerika'da uzay araştırmalarında çalıştıktan sonra neden Türkiye'ye, uzay araştırmaları yapılmayan ülkenize döndünüz? Burada istediklerinizi yapabilecek misiniz?
Amerika'da uzay araştırmalarına ayrılan kaynak ne Türkiye ile ne de başka ülkelerle karşılaştırılamaz. Amerika'dayken de Türkiye'den bu konu üzerine çalışmak isteyen öğrencilere yol göstermeye çalıştım. Bazı öğrenciler Amerika'ya gelip bu konuda kendilerini yetiştirdiler. Columbia mekiği kazasından sonra bir yavaşlama oldu Amerika'da, o dönemde düşündüm ve "deneyimlerimi ODTÜ'lü öğrencilere aktarayım" dedim, döndüm.n Türkiye'de bu konuda çok şey yapılabilir.

* NASA'ya bağlı merkezde çalıştınız ve uzaya deneyler yolladınız. Neden uzaya deney gönderiliyor?
1989'dan bu yana uzaya deney gönderiyoruz. Uzayda yani yerçekimsiz ortamda deney yapılıyor, bu yerçekimli ortamda üretilecek her ürünün kalitesiyle ilgili bir konu. NASA'ya üye sanayi kuruluşlarının ilgi alanları doğrultusunda uzayın yerçekimsiz ortamında üretilen yeni malzemeler dünyada yeni teknolojilerin geliştirilmesi için kullanılıyor. 21'inci yüzyılın yeni teknolojileri yerçekimsiz ortamda kusursuz biçimde oluşturuluyor. 1992, 93, 95 ve 2002 yılında Columbia uzay mekiğinde 2001-2002'de de uluslararası uzay istasyonunda deneyler yaptık. 1 Şubat 2003'te atmosfere girerken yanan STS 107 Columbia uçuşunda 'zeolit kristal' 3 milyon dolarlık bir deneyim vardı.

* Nedir bu deney, ne işe yarar?
Şu anda zeolit kristaller "ileri malzemeler" şeklinde anlatılabilir. 1-2 milyar doların üzerinde pazarı var dünyada. Ama bunları yukarıda üretip aşağıda kullanmak mümkün değil. Uzayda üretilen kristaller kusursuz yapıda oldukları için yeryüzü seviyesinde daha iyi tanımlanıyorlar. Bu ürünü yeryüzünde nasıl daha iyi yaparız sorusuna çözüm bulunuyor.

Zeolitler kimyasal üretim sektöründe katalist ve iyon değiştiricilerde filtre olarak kullanılıyor. En yoğun uygulama alanları petrol rafinerilerinde katalitik parçalama ile benzin üretimi, çevre kirliliğini önleyici çeşitli filtreler ve toz deterjan üretimi. Zeolitlerin yeni uygulama alanları arasında optik devre cihazları, kuantum telleri, fotoğraf filmleri ve yakıt olarak hidrojen depolama bulunuyor. İleride yakıt hücreli araç üretiminde (Fuel Cell) uygulama potansiyeli bulunuyor.

* Geleceğin teknolojilerine bu deneyler yön verecek yani...
Evet, ilgilendiğim uzay çalışmaları 2020'li yılların teknolojilerini geliştirmeye yönelik. İnsan uzaydaki çalışmalardan ne öğrenir ve bunları yerdeki insanın yaşam kalitesini nasıl artırır? Bu yönde çalışmalar yapılıyor. Örneğin bu araştırmalar olmasaydı cep telefonları olmazdı. Uzay araştırmaları sayesinde, dünyadaki bitkilerin durumu inceleniyor. Denizlerdeki kirlilik uzaydan saptanıyor. Hangi adaların etrafında ne tür kirlilikler oluştuğunu izlemek mümkün. Tayland'taki pirinç tarlalarında verimin nasıl artıralacağını uzaydan hesaplayabiliyorsunuz.

Devamı